جهاد دانشگاهی ۱۶مرداد ۱۳۵۹ با مأموریت گسترش تحقیقات و شکوفایی روحیه نوآوری برای دستیابی به خوداتکایی، توسعه امور فرهنگی در سطح جامعه و ایجاد پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی و خدماتی کشور تأسیس شد.
این مجموعه برای ایجاد یک تحول اساسی در نظام دانشگاهی و آموزش عالی کشور، از دل انقلاب فرهنگی متولد شده است و در حال حاضر در حوزه‌های پژوهش و فناوری، فرهنگ، آموزش و کارآفرینی و تجاری‌سازی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند.
جهاد دانشگاهی در چهل و سه سال فعالیت خود سازمان‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی متفاوتی را راه‌اندازی کرده است. یکی از مراکز فعال و موفق جهاد دانشگاهی «پژوهشگاه رویان» است که در زمینه‌های مختلف پژوهش، درمان و تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان فعالیت می‌کند.
«رویان» خرداد ۱۳۷۰ توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران، به عنوان مرکز جراحی محدود با هدف ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری تأسیس شد.
در حال حاضر رویان در حوزه‌های درمان، پژوهش، آموزش و تجاری‌سازی محصولات فعالیت دارد. در این پژوهشگاه مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، مرکز سلول درمانی و مرکز دیابت، چاقی و متابولیسم، خدمات درمانی ارائه می‌کنند.
این پژوهشگاه دارای سه پژوهشکده علوم تولید مثل، زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی و زیست‌فناوری است. معاونت آموزشی پژوهشگاه رویان نیز در سه بخش دانشکده علوم پایه و فناوری‌های نوین علوم پزشکی، دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و مرکز آموزشی سلول‌های بنیادی برای همه، فعالیت دارد. به علاوه مرکز رشد زیست فناوری رویان، مرکز شتابدهی و تجاری‌سازی فناوری‌های نوآورانه رویان RITAC، مرکز توسعه فناوری محصولات پیشرفته سلولی ATMP و همچنین شرکت‌های فناوری بن‌یاخته‌های رویان، سل تک فارمد، رویان بیوتک و … محصولات دانش‌بنیان این مجموعه را تجاری‌سازی می‌کنند.
از جمله دستاوردهای رویان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تولد اولین کودک حاصل از روش باروری آزمایشگاهی IVF در تهران
- تولد اولین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن ICSI در کشور
- استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قلبی و ضایعات قرنیه برای نخستین بار در کشور
- افتتاح مرکز توسعه فناوری محصولات پیشرفته سلولی رویان
- افتتاح اولین کارخانه تولید انبوه فراورده‌های سلولی منطقه با همکاری بنیاد دارویی برکت
- تولد نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه (رویانا)
- بهره‌برداری رسمی از فناوری تولید حیوانات تراریخت جهت تولید پروتئین‌های نوترکیب
- شبیه‌سازی «مارال» گونه نادر قوچ وحشی قمیشلو
- شبیه‌سازی بز مورسیا
- استفاده از سلول‌درمانی برای بهبود و درمان بیماران ویتیلیگو برای نخستین بار در کشور
- راه‌اندازی نخستین مرکز پیش‌بیمارستانی سلول‌درمانی کشور
- تأسیس نخستین بانک خون بند ناف نوزادان
- راه‌اندازی نخستین بانک سلول‌های بنیادی جنینی و غیرجنینی کشور
به مناسبت چهل و چهارمین سالگرد تأسیس پژوهشگاه رویان، با دکتر عبدالحسین شاهوردی رئیس این پژوهشگاه درباره مسیر پیش رو و چالش‌های این پژوهشگاه در ادامه فعالیت‌ها گفتگو کردیم که متن آن به شرح زیر است:
ایجاد رویکرد ملی؛ در دستور کار پژوهشگاه رویان
دکتر عبدالحسین شاهوردی درباره اقدامات اخیر پژوهشگاه رویان گفت: در یک سال گذشته در رویکرد پژوهشگاه رویان بازنگری انجام شده و فعالیت‌های پژوهشگاه رویان از فعالیت در سطح واحد در جهاد دانشگاهی در حال تغییر به رویکرد ملی است. تلاش ما این بوده که فعالیت‌ها و پژوهش‌های رویان رویکرد ملی داشته باشد.
وی با اشاره به اولین تجربه رویان در اتخاذ رویکرد ملی گفت: اولین اقدام ما در این زمینه این است که پردیس پژوهشگاه رویان واقع در ضلع غربی پارک علم و فناوری پردیس به عنوان مرکز آزمایشگاه‌های ملی جهاد دانشگاهی بتواند نه تنها به محققین جهاد دانشگاهی بلکه به محققان کشور و منطقه خدمات ارائه کند. پیش از این در این مرکز نیازهای آزمایشگاهی رویان و جهاد دانشگاهی پاسخ داده می‌شد.
رئیس پژوهشگاه رویان در مورد زمان افتتاح مرکز آزمایشگاه‌های ملی جهاد دانشگاهی گفت: این مجموعه مهر سال جاری به صورت رسمی افتتاح می‌شود. در این آزمایشگاه مدیریت در قالب ملی بوده و حمایت‌های ملی انجام می‌گیرد.
شاهوردی درمورد زمینه فعالیت این مرکز گفت: در پردیس رویان آزمایشگاه‌های ملی مختلفی مستقر می‌شوند. مرکز نخستی‌سانان (پریمات‌ها) زیر مجموعه این مرکز است که قرار است در آن مطالعات بین‌رشته‌ای در زمینه علوم شناختی، هوش مصنوعی و هوش طبیعی انجام شود. همچنین مطالعه در مورد درمان‌های روتین و جدید بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی با رویکرد سلول درمانی در این مجموعه دنبال می‌شود.
رئیس پژوهشگاه رویان با اشاره به راه‌اندازی مرکز پیش‌بالینی در این مجموعه گفت: مجموعه دیگری که در مرکز آزمایشگاه‌های ملی جهاد دانشگاهی مستقر می‌شود و رویکرد ملی و بین‌المللی خواهد داشت، مرکز پیش‌بالینی پروژه‌های تحقیقاتی و کارآزمایی‌هایی بالینی است.
وی تشریح کرد: بسیاری از مطالعات زیست پزشکی پیش از رسیدن به مرحله کارآزمایی و مطالعه بر روی انسان، باید روی حیوانات انجام شود. ما در نظر داریم بیمارستانی برای حیوانات مدل در این مجموعه ایجاد کنیم تا پروژه‌ها بتوانند با استانداردهای لازم انجام شوند و روند اخذ مجوزهای لازم از مجموعه‌های وزارت بهداشت و دیگر مجموعه‌ها تسهیل شود.
شاهوردی با اشاره به هزینه بالای پروژه‌های تحقیقاتی در مرحله پیش‌بالینی و بالینی گفت: بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی در مرحله پیش‌بالینی و بالینی هزینه‌های بالایی را به مجموعه‌ها تحمیل می‌کند. رویکرد ما این است که بتوانیم پروژه‌های تحقیقاتی را کاهش دهیم و حرفه‌ای تر پروژه‌ها دنبال شوند.
وی تاکید کرد: رویکرد ما این است که پژوهشگران مختلف از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سراسر کشور بتوانند از خدمات این مرکز استفاده کنند.
رئیس پژوهشگاه رویان در پاسخ به این سوال که پروژه شبیه‌سازی حیوانات در رویان به کجا رسیده است؟ توضیح داد: رویکرد ما در رویان این بود که بتوانیم شبیه‌سازی را در محیط آزمایشگاه و بر روی مدل ِحیوانی انجام دهیم. قدم بعدی این بود که بتوانیم دستکاری ژنتیکی انجام دهیم. یعنی بتوانیم ژنی را در ناحیه‌ای خاص از ژنوم یک حیوان قرار بدهیم و از این طریق یک صفت ویژه‌ای را به آن منتقل کنیم. قدم اول دستیابی به تکنولوژی شبیه‌سازی بود که انجام شد و قدم دوم نیز توسعه این تجربیات بود.
وی ادامه داد: بخشی از انرژی و سرمایه‌گذاری ما بر روی علوم دامی و صنعت دامپروری بود. همکاران ما در پژوهشکده بیوتکنولوژی رویان اصفهان به این دانش رسیدند و یک شرکت دانش‌بنیان به ثبت رساندند که بتوانند حیوانات دارای پتانسیل ژنتیکی خوب را شبیه‌سازی کند.
شاهوردی در مورد دستاوردهای این شرکت دانش‌بنیان گفت: شبیه‌سازی حدود ۲ هزار بز «سانن» یکی از دستاوردهای این شرکت بود که با حمایت رویان اتقاق افتاد. این شرکت توانست این دام را به روش لقاح خارج از رحمی و شبیه‌سازی تکثیر کنند.
وی افزود: دستاورد دیگر قدم برداشتن در حوزه تکثیر حیوانات در حال انقراض بود. برای شروع قوچ «قُمیشلو» که در منطقه اصفهان در حال انقراض است، شبیه‌سازی شد. از گوش قوچ قمیشلو یک سلول گرفتند و در تخمک بدون هسته یک گوسفند اهلی جاگذاری کردند و با یک زحمت چندین ساله موفق شدند اولین قوچ قمیشلو شبیه‌سازی شده را به دنیا بیاورند. این تجربه بزرگی بود و این حیوان به باغ وحش شهرداری اصفهان اهدا شد.
شاهوردی در مورد شبیه‌سازی حیوانات در معرض تهدید مانند یوز در پژوهشگاه رویان گفت: پروژه‌هایی در دست انجام داریم و حمایت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است. اگر پروژه‌ها به نتایج قابل قبولی برسد، نتایج آن را اعلام می‌کنیم.
رئیس پژوهشگاه رویان درباره دستاوردهای قدم بر داشتن در مسیر فناوری شبیه‌سازی گفت: در نتیجه دستیابی به این دانش، یک گروه علمی بزرگ و حرفه‌ای تشکیل شد و سپس خدمات به صنعت دامپروری و محیط زیست و … ارائه شد. همچنین شرکت دانش‌بنیانی شکل گرفت و در نتیجه آن جرأت و جسارت پیدا کردیم که دستکاری ژنتیکی را روی انسان انجام دهیم.
وی با اشاره به ژن‌درمانی به عنوان یکی از پروتکل‌های درمانی امروز گفت: امروزه ژن‌درمانی در دنیا در حال انجام است و در بیماری‌هایی مثل تالاسمی و هموفیلی یک ژن سالم جایگزین ژن معیوب می‌شود. این اقدامات در سطح جهانی انجام شده و مقالات آن در مجلات معتبر منتشر شده است. ما نیز در رویان زیرساخت‌های اولیه ژن‌درمانی را فراهم کردیم و قدم‌های اولیه برای این موضوع را برداشتیم. در بیماری سرطان خون نیز این پروژه را جلو بردیم.
وی در پایان گفت: در حال حاضر شاهد اتفاقات خوبی مثل موضوع معافیت مالیاتی و رسالت‌های اجتماعی شرکت‌ها هستیم و با نظارت معاونت علمی و حمایت صندوق‌های پژوهشی باید کاری کنیم که پیشرفت‌هایی که در این سه دهه در بخش نرم‌افزاری علمی در علوم جدید اتفاق افتاده، زمین نماند.