احمد وخشیته، استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه
دیپلماسی ایرانی: در‌حالی‌که مبارزات انتخاباتی در آمریکا وارد ماه‌های پایانی خود شده است، بزرگ‌ترین تبادل زندانیان میان روسیه با آمریکا و متحدانش در ناتو بعد از جنگ سرد، پنجشنبه گذشته (یکم آگوست) رقم خورد؛ توافقی که یک کودتای دیپلماتیک قدرتمند برای دولت بایدن و دموکرات‌ها فراهم کرد تا این پرسش در ذهن‌ها پدید آید که آیا این رخداد منجر به تغییری در روابط کرملین و کاخ سفید می‌شود یا نه؟
طرف روسی ۱۶ نفر از زندانیان کلیدی را آزاد کرد که اختلاف بر سر آنها مدت‌ها میان واشنگتن و مسکو جریان داشت؛ مبادله‌ای که نشان می‌دهد کانال‌های ارتباطی میان کاخ سفید و کرملین هنوز پابرجاست. با وجود این بسیار دشوار است که از پیشرفت چشمگیر در روابط روسیه و ایالات متحده در مقیاسی وسیع‌تر صحبت کنیم.در این تبادل ۲۶ نفر از زندان‌های هفت کشور روسیه و بلاروس از یک سو و آمریکا، آلمان، لهستان، نروژ و اسلوونی حضور داشتند که روند انتقال آن در آنکارا انجام شد؛ ۱۰ نفر از آزاد‌‌شده‌ها به مسکو پرواز کردند، جایی که پوتین روی باند فرودگاه، پایین هواپیما با دسته‌گل به استقبال آنها رفت؛ ۱۳ نفر به آلمان و سه نفر نیز به آمریکا رفتند.
زندانیان چه کسانی بودند؟
وادیم کراسیکوف، کهنه‌سرباز نخبه نیروهای امنیتی سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) که در آلمان به جرم قتل زلمیخان خانگوشویلی، رهبر شورشیان چچن (از‌جمله سازمان‌دهندگان حمله تروریستی در متروی مسکو) دستگیر شده بود، پاول روبتسوف، روزنامه‌نگار روسی که به اتهام جاسوسی به حبس ابد در لهستان محکوم شده بود، میخائیل میکوشین که در زندان نروژ به سر می‌برد، رومن سلزنوف، فرزند والری سلزنوف (معاون مجلس دومای روسیه) که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا او را در سال ۲۰۱۴ در مالدیو بازداشت کردند و در سال ۲۰۱۷ به جرم کالاهبرداری سایبری به ۲۷ سال زندان محکوم شد.
به نظر می‌رسد برای طرف آمریکایی بسیار جذاب است تا اپوزیسیون روسی را جذب خود کند و از همین جهت پل ویلان (تفنگدار سابق که به جاسوسی متهم شد)، اولگ اورلوف (سردبیر رادیو اروپای آزاد)، ولادیمیر کارا مورزا (متهم به خیانت و همچنین انتشار ویدئوها و اخبار غیرواقعی درباره ارتش روسیه)، لیلیا چانیشوا، کسنیا فادیوا و وادیم اوستانین (هماهنگ‌کنندگان اصلی ستاد ناوالنی) و ایوان گرشگوویچ (روزنامه‌نگار وال‌استریت‌ژورنال که در مارس ۲۰۲۳ در یکاترینبورگ روسیه به جرم جاسوسی دستگیر شد) را مطالبه کرد. موضوعی که در مصاحبه پوتین با خبرنگار آمریکایی یعنی تاکر کارلسون نیز چند ماه پیش مطرح شد، هنگامی که کارلسون از رئیس‌جمهور روسیه درخواست بخشش همکار آمریکایی خود را کرد و پوتین در پاسخ گفت چنین امکانی تنها با «حرکت متقابل شرکای ما» وجود دارد.
اما به نظر می‌رسد همه زندانیانی که انتظار می‌رفت مبادله شوند، در این تبادل قرار نگرفتند؛ برای مثال، شایعاتی در مورد بازگشت مارک ووگل که در تابستان ۲۰۲۱ به اتهام قاچاق مواد مخدر دستگیر شد نیز به آمریکا مطرح بود؛ روسیه نیز منتظر الکساندر وینیک بود که در تابستان ۲۰۱۷ در‌حالی‌که در یونان برای تعطیلات به سر می‌برد، به درخواست ایالات متحده به اتهام پول‌شویی دستگیر و به آمریکا منتقل شد و تا‌کنون دیپلمات‌های روسی برای آزادی او تلاش و چانه‌زنی می‌کنند که هنوز موفق نشده‌اند؛ البته صحبت‌هایی در مورد آزادی وینیک از سوی آمریکا نیز مطرح بود، اما او در تماس تلفنی به مادرش اطلاع داد که اسمش از فهرست تبادل حذف شده است.
البته باید توجه داشته باشیم که این نخستین بار نیست که ایالات متحده و فدراسیون روسیه تبادل زندانیان امنیتی را انجام می‌دهند؛ برای مثال در سال ۲۰۲۲ و در بحبوحه ابتدایی بحران اوکراین، مسکو و واشنگتن با فرمول «یک به یک» به تبادلی دست زدند که به موجب آن ویکتور بوت که در سال ۲۰۰۸ از سوی آمریکا در تایلند دستگیر شده بود، با بریتنی گرینر آمریکایی که در فرودگاه مسکو به جرم قاچاق مواد مخدر دستگیر شد، مبادله شدند.
در نهایت باید توجه داشته باشیم که تبادل زندانیان امنیتی میان مسکو و واشنگتن علی‌رغم تاریک‌ترین روابط میان روسیه و آمریکا پس از جنگ سرد و حتی به باور بسیاری از ناظران تیره‌تر از آن دوران، چنین سیگنال مثبتی را مخابره می‌کند که همچنان خط تماس میان طرفین در سطح عالی امنیتی وجود دارد که می‌تواند از شکل‌گیری خطای محاسباتی در بحران در یوروآتلانتیک جلوگیری کند. با وجود این نباید آن را به معنای راه‌اندازی مجدد روابط معنی کرد و بعید است تغییری در روابط آنها در آینده نزدیک ایجاد شود./شرق