به گزارش ایرنا،"آبخوانداری" با آبخیزداری تفاوت دارد و مدیریت منابع آب در "آبخوان ها" را آبخوانداری می گویند . در آبخوان داری یک سری تاسیسات سازگار با طبیعت با هدف تقویت سفره های آب زیرزمینی، مهار سیل و پخش سیلاب ایجاد و در نهایت هدایت سیلاب به محل هایی که آبخوان نام دارد انجام می شود.

در یادداشت پیش تر "آبخوان داری" را راهکاری مطمئن برای جایگزینی سدسازی برشمردیم و به ضرورت آبخوانداری، اهداف و کارکردهای آبخوانداری و تعداد ۱۰ آبخوان در استان اشاره شد که بیشترین آنها در مناطق گرمسیری واقع شده است.

روند ایجاد آبخوان داری امامزاده جعفر

اگرچه اطلاعات دقیقی از بیشتر آبخوان های استان نیست اما "آبخوان امامزاده جعفر" که تاسیسات آبخوان داری آن فعال است بنا به گفته معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان، پایش و الگوی خوبی است که توسعه نمونه آن در دیگر نقاط استان امکان پذیر است.

دشت "امامزاده جعفر" در جنوب استان کهکیلویه و بویراحمد از شمال به محدوده دوگنبدان-چهار بیشه، از شمال غرب و غرب به محدوده "لیشتر"، از جنوب به محدوده گناوه و دیلم و از شرق به محدوده نورآباد ممسنی و رستم محدود می گردد.

اقلیم این منطقه نیمه خشک با تابستان های خیلی گرم و زمستان های معتدل است و تیپ غالب منطقه مخروط افکنه های سنگریزه دار(قدرت جذب بالای آب باران و روان آب ها) بوده که دارای سنگ و سنگریزه زیاد در سطح نیمرخ خاک است.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان اظهار کرد: ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری دشت "آبدالان" در منطقه "امام زاده جعفر" گچساران در سال ۱۳۷۵ با بیش از یک هزار هکتار، توسط رئیس جمهور وقت (مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی) افتتاح گردید.

"مجید خزائی" اظهار کرد: مطابق با بررسی ها، در گذشته سیل های ویرانگر باعث تخریب اراضی، تأسیسات و ابنیه منطقه می گیردیدکه از این رهگذر خسارات مالی و جانی غیرقابل جبران برجای می گذاشت . این در حالی است که با فعال شدن "آبخوانداری امام زاده جعفر" نه تنها این سیلاب ها کنترل شده است بلکه با توجه به خشکسالی سال های اخیر بخش عمده آب موردنیاز برای کشاورزی دشت امامزاده جعفر گچساران نیز تامین شده است.

وی یادآور شد:یکی از نقاط قوت آبخوان ها داشتن ضخامت آبرفت ها است که هر چه ضخامت آبرفت بیشتر باشد حجم بیشتری از آب را در خودشان ذخیره می کننند که ویژگی ممتاز آبخوان امامزاده جعفر است.

چگونگی تاسیسات آبخوان داری امامزاده جعفر
خزائی با اشاره به تاسیسات آبخوان داری گفت: یکی از روش های تغذیه های دشت امام زاده جعفر، پخش مصنوعی سیلاب ها در آبخوان این منطقه است که آب سیلاب توسط ۱۲۰ دریچه در کانال ها به پایین دست هدایت می شود اگرچه در این محدوده حدود ۸۰ عدد سیل بند هم ایجاد شده است.
وی ادامه داد: تعدادی از این کانال های انتقال سیلاب (غلام گردشی نامیده می شوند) حالت دوربرگردان گردشی دارند که آب توسط کانال گسترشی انتقال داده می شود و با توجه به عمق و سطحی که دارد آب متوقف و در یک مدتی جذب می شود.

فرصت ها و کارکردهای آبخوان داری امام زاده جعفر

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان تصریح کرد: آبخوان دشت امامزاده جعفر یکی از منابع آب زیرزمینی حائز اهمیت در جنوب غرب استان است که سالیانه بیش از ۲۰ میلیون مترمکعب آب ازآن برای مصارف مختلف استحصال می شود.

وجود آبرفت های درشت دانه(مناسب جذب آب های هدایت شده) و خاک حاصلخیز در آبخوان امام زاده جعفر موجب شده نزدیک به یک هزار و ۷۰۰ هکتار زمین مرغوب در این محدوده زیر کشت انواع محصولات کشاورزی برود.

خزائی ادامه داد: حدود ۵۰۰ هکتار باغ مرکبات در آبخوان امام زاده جعفر از منابع آبی این دشت استفاده می کنند که با همه این مزیت ها، فرصت های شغلی و اشتغالزایی پایداری هم وجود دارد.

وی افزود: ۲۵۰ هکتار جنگل "اکالیپتوس"در همین آبخوان امام زاده جعفر کاشته شد که با این مزیت ها یک منطقه تفرجگاهی بسیار مفرحی نیز ایجاد شده است، علاوه بر این درختکاری در این منطقه احیا شد همچنین توسعه و رونق زنبور داری، تامین علوفه مرغوب دام از دیگر اثرات جانبی آبخوان داری دشت امامزاده جعفر گچساران استاست.

چالش ها و تهدیدهای آبخوانداری امامزاده جعفر

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به چالش ها و تهدید های آبخوانداری امامزاده جعفر گفت: این آبخوان تنها منبع تغذیه آب چاه هایی است که در اعماق زیاد (بیش از ۱۰۰ متر) در این دشت احداث شده و سالانه حدود ۱۵ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی را مصرف می نمایند این در حالی است که در شرایط متوسط ۵ تا ۶ میلیون متر معکب به آبخوان امام زاده جعفر تغذیه می شود اگرچه در شرایط ایده حال تا ۱۱ میلیون متر مکعب تغذیه را در این منطقه داشته ایم.

خزائی ادامه داد: مساحت مفید و زیر کشت این دشت برای کشاورزی از سه هزار و ۵۰۰ هکتار، ۲هزار و ۵۰۰ هکتار است اما این ۲هزار و ۵۰۰ هکتار، سطح ثابتی است که بدلیل تعدد کشت ها در طول سال، حدود چهار هزار هکتار سطح زیر کشت مجموعا در طول سال در این دشت کشاورزی انجام می شود که تهدیدی برای آبخوان خواهد بود.

وی تاکید کرد: تنها منبع تغذیه آب در این آبخوان آب باران و آب سطحی هدایت شده در این دشت است و تنها منبع آب کشاورزی دشت امام زاده جعفر، چاه های آب است که مطابق با آمار اعلام شده بیش از ۴۰۰ حلقه چاه مجاز و غیر مجاز با عمق های مختلف تا ۱۵۰ متر در این دشت وجود دارد.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه داد: مطابق با آمار وزارت نیرو بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون متر مکعب سالانه از دشت امام زاده جعفر تخلیه می شود این در حالی است که این آبخوان با آب های باران و سطحی حدود ۶ میلیون متر مکعب تغذیه می شود.

خزائی تصریح کرد: باید تعادلی بین تغذیه آب و تخلیه آب از آبخوان برقرار باشد و هم اکنون اُفت تراز آب در این دشت داریم که با برداشت های بی رویه یکی از دشت های بحرانی در استان است.

وی ادامه داد: سد "شاه قاسم"(یاسوج) ۹ میلیون متر مکعب آب دارد که ۲ برابر سد شاه قاسم سالانه از آبخوان امام زاده جعفر تخلیه می شود که با این حجم از تخلیه آب حتما پیامدهای فرونشست را در این دشت خواهیم داشت.

راهکاری حفظ و پیشگیری از خطرات آبخوان امامزاده جعفر

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به آفت آب و ضرورت یافتن راهکاری های لازم برای کاهش خطرات آبخوان امامزاده جعفر گفت: از سال ۱۳۷۲ تاکنون بیشترین اُفت آب را در دشت امام زاده جعفر داریم چرا که مطابق با آمار وزارت نیرو متوسط اُفت آب زیرزمینی در این منطقه حدود ۱۵ متر است.

خزائی اظهار کرد: با وجودتهدیدها و مشکل های این دشت، مقرر گردید مجوز حفر چاه جدید داده نشود و حتی لازم است کنتور حجمی بر روی چاه های کشاورزی نصب شود که آب قابل تخصیص را بتوان در این منطقه مدیریت کرد.

وی تاکید کرد: با وجود این محدودیت های آبی برای رسیدن به هدف اشتغال پایدار و تامین غذای مورد نیاز از این دشت، لازم است الگوی کشت سازگار و پایداری در این دشت داشته باشیم که با وجود ابلاغ الگوی کشت در سال ۱۴۰۱ اقدام در خوری صورت نگرفت و جای پیگیری و پاسخگویی دارد؟

آبخوان داری امامزاده جعفر بر اساس نتایج آن الگوی موفقی است که می توان در دیگر نقاط استان توسعه داد و لازم است اطلاعات دقیقی از مابقی آبخوان های استان برای احداث تاسیسات آبخوانداری به صورت دقیق جمع آوری شود همچنین دیگر نقاط مستعد استان برای ایجاد آبخوان داری شناسایی شود.

وجود خشکسالی، کمبود آب و استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی، احداث آبخوان داری بجای سدسازی را برای استان ضروری می کند اگرچه لازم است آب منطقه ای و کشاورزی استان با کنترل چاه ها و نصب کنتور حجمی بر روی چاه های کشاورزی و ترویج الگوی کشت را به صورت جدی پیگیری کنند.