به گزارش خبرگزاری ایمنا، ابتدای قرن بیستم، نظریه‌های شهرسازی کالبد محور بود و به ابعاد دیگر شهر کمتر توجه می‌شد، از این‌رو برنامه‌ریزان شهری به بخش کالبدی شهرها توجه می‌کردند با این تصور که با حل مسائل کالبدی می‌توانند بسیاری از مشکلات شهری را برطرف کنند، از این‌رو پس از گذشت چند دهه، هنوز شهرها با مشکلات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی مواجه هستند.
رعایت مؤلفه‌ها و اصول اخلاق مداری در جامعه رهیافت‌های تازه‌ای برای بهبود عملکرد مدیریت و اثربخشی بیشتر برنامه‌های توسعه در پی خواهد داشت و مدیران جامعه و کارکنان و شهروندان با بهره‌گیری از منشور اخلاق شهروندی و اصول شهر اخلاق مدار در سطح شهر و نیز روابط اجتماعی بین خود تسهیل بیشتری در برآورده کردن انتظارات مسئولان و مردم برای تحقق شهر پایدار که از آرمانی‌ترین اهداف مدیران جامعه است، خواهند داشت.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای رعایت اصول شهر اخلاق‌مدار در یک شهر، کاهش رفتارهای ضد شهروندی است و توجه به فرهنگ شهروندی است؛ رفتارهایی که برای آسیب‌زدن به بهبود و تعالی شهر، گاه با قصد و نیت و گاه بدون اراده و آگاهی (بی‌توجهی به آموزش شهروندی) انجام می‌شود؛ اما نتایج یکسانی در عقب‌ماندگی جامعه ایجاد می‌کند.
همچنین بی‌توجهی به اصول شهر اخلاق مدار موجب کاهش سرمایه اجتماعی موجود در جامعه (اعتماد اجتماعی مشارکت شهروندان فرهنگ شهروندی تعلق مکانی و روابط شهروندی) می‌شود و این روند تخریب در جامعه با رفتارهای ضداخلاقی و ضدشهروندی همچنان تداوم پیدا می‌کند و آسیب‌های جدی بر پیکره تعاملات اجتماعی، توسعه اقتصادی و کالبدی و مسئولیت‌پذیری افراد جامعه وارد می‌کند و در نهایت از هماهنگی، همیاری و همکاری آن‌ها در دسترسی به اهداف شهر پایدار باز می‌دارد.
محیط زندگی مناسب می‌تواند زمینه‌ساز تأمین شادی و احساس رضایت شهروندان از زندگی باشد، همچنین فضاهای سبز، ترافیک مناسب، کیفیت هوا، وجود فضاهای تفریحی و فرهنگی از جمله عوامل مهم است و ایجاد فرصت‌های مشارکت داوطلبانه شهروندان در امور شهری، افزایش احساس تعلق و رضایت شهروندان را به همراه دارد.
شادی شهروندان موجب افزایش میزان مشارکت آن‌ها می‌شود
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به مؤلفه‌های شهر اخلاق‌گرا به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شهر باید محل سکونت و آرامش شهروندان باشد و مدیریت شهری باید فضای آرامش‌بخشی را برای شهر ایجاد کند.
وی اضافه می‌کند: مراکز فرهنگی، تفریحی و گسترش فرهنگ شهروندی به گسترش فضای آرام‌بخش و خوب کمک می‌کند.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: شرایط طبیعی و محیطی شهر از جمله جریان آب در زاینده‌رود و توسعه و نگهداری فضای‌های سبز موجب افزایش نشاط شهر می‌شود.
شهروندان و مدیران شهری باید در راستای افزایش شادی و رضایت عمومی شهر گام بردارند
نورصالحی می‌گوید: تمام شهروندان به‌عنوان یک شهروند فرهنگی و اخلاق‌گرا باید صرفه‌جویی و منابع انرژی را برای خود یک تکلیف بدانند تا شهر در مسیر اخلاق‌گرایی گام بردارد.
وی با بیان اینکه شهر را باید به‌صورت شاداب و با نشاط حفظ کنیم، ادامه می‌دهد: شهروندان و مدیران شهری باید در راستای افزایش شادی و رضایت عمومی شهر گام بردارند تا فضای شهر به یک فضای مطلوب برای سکونت تبدیل شود.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: شادی شهروندان موجب افزایش میزان مشارکت آن‌ها می‌شود و آن‌ها با دغدغه بیشتری نسبت به مسائل شهری می‌پردازند.
برنامه‌ریزی برای افزایش شادی نیاز مهم جامعه امروز است
محمدرضا رضایی، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: شادی یکی از مفاهیم محوری توسعه پایدار است که از سال ۲۰۰۰ میلادی به بعد در مباحث سازمان ملل در نظر گرفته شد، به این صورت که اگر مردم یک جامعه احساس نشاط، خشنودی و رضایت‌مندی نکنند، نمی‌توان آن جامعه را هدف اصلی دولت‌های توسعه‌یافته تلقی کرد و این نشان‌دهنده اهمیت وجود نشاط و شادی در جامعه است.
وی اضافه می‌کند: هدف اصلی دولت‌ها باید تأمین شادی بیشتر شهروندان باشد، نه ثروت بیشتر، زیرا مردم بیش از ثروت به شادی نیاز دارند.
دانش‌آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران تاکید می‌کند: از دهه ۱۹۷۰ به بعد مطالعات متعددی مربوط به شادی در کشورهای صنعتی شد و سال ۲۰۱۶ دانمارک و سال ۲۰۱۸ فنلاند به‌عنوان شادترین کشورها انتخاب شدند و طبق همین نظرسنجی‌ها ایران دارای سطح نشاط و شادی پایین جهان است.
رضایی با بیان اینکه یکی از نیازهای جامعه امروزی برنامه‌ریزی برای افزایش شادی است و به طور اساسی شهر وسیله‌ای برای نیل به شادی و نشاط تلقی می‌شود، می‌گوید: بر اساس اعلام سازمان ملل ۸۶ درصد از جمعیت بر اساس طرح پیش‌بینی شده در سال ۲۰۵۰ در مناطق شهری زندگی می‌کنند و از آنجایی که فضاهای شهری مکان‌هایی است که مردم بیشتر وقت خود را در آنجا می‌گذرانند، بنابراین باید یک محیط سرزنده و پویا با حمایت از افزایش شادی شهروندان تشکیل شود.
وی با تاکید بر اینکه سقراط هدف اصلی ایجاد شهر را تأمین نشاط شهروندان می‌داند، زیرا شادی جز جدایی‌ناپذیر از روابط اجتماعی شهر است، ادامه می‌دهد: زمانی که مردم جامعه‌ای از شادی برخوردار باشند، تعلق اجتماعی، ارتباطات اجتماعی مطلوب، رضایت از زندگی و انگیزه کار و تلاش بیشتر می‌شود، توسعه اقتصادی افزایش پیدا می‌کند و چنین جامعه‌ای، مسیر پیشرفت و ترقی را طی خواهد کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه بر اساس دیدگاه محققان، داشتن جامعه سالم و پایدار مشروط به داشتن افرادی سالم و شاد است، خاطرنشان می‌کند: شادی و پایداری با یکدیگر در ارتباط است و این مسئله، تمایل زیاد شهرهای مدرن به داشتن مکان‌های شاد را نیز به خوبی توجیه می‌کند.
امروزه مدیران شهرها باید به مواردی فراتر از طراحی ساختمان و شبکه رفت و آمد بیندیشند و فضاها با افزایش شادی شهروندان مطابقت داشته باشد
رضایی می‌گوید: شهرهایی که به‌دنبال پایدارسازی هستند، اولویت‌های خود را روی ایجاد شهر شاد و تأمین شادی ساکنان آن، همچنین ارتقای کیفیت محیطی و عدالت اجتماعی قرار داده‌اند؛ به همین دلیل امروزه، داشتن شهر شاد به‌عنوان یکی از اهداف اصلی سیستم‌های مدیریت شهری، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شده است.
وی با بیان اینکه برنامه‌ریزان شهری برای داشتن شهری سرزنده و شاد تلاش می‌کنند تا تأثیر فضاهای شهری بر ساکنان را بررسی کنند، اضافه می‌کند: محیط‌های شهری می‌توانند احساسات مثبت و سلامت روحی شهروندان را تقویت کنند.
دانش‌آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران تاکید می‌کند: امروزه مدیران شهرها باید به مواردی فراتر از طراحی ساختمان و شبکه رفت‌وآمد بیندیشند، از این‌رو باید فضاهایی خلق شود که با نیازهای امروزی (افزایش شادی) مطابقت داشته باشد؛ در این فضاها ارتقای روحیه و احساس شهروندان جست‌وجو می‌شود و در ارتباط با دیگر مکان‌ها و فضاهای شهری تأثیر زیادی می‌پذیرند.
رضایی با بیان اینکه دستیابی به شادی هدف تمام انسان‌ها است، می‌گوید: امروزه در تمام طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه همچون ایران، موضوع مهم «شادی» نادیده گرفته شده است، همان‌طور که پژوهش‌ها و نظرسنجی‌ها در بین کشورهای جهان نشان می‌دهد که سطح شادی در ایران رو به افول است.
وی می‌افزاید: آمارها نشان داده که شادی پدیده‌ای است که با گذر زمان وجود آن در ایران کمرنگ‌تر می‌شود و این بیانگر نیازمند توجه به بحث ایجاد نشاط و شادی اجتماعی است، از این‌رو به نظر می‌رسد علاوه‌بر اینکه عوامل اقتصادی و اجتماعی در پایین بودن نشاط و شادی ایران تأثیرگذار است، یکی از عواملی که نسبت به چند دهه گذشته بیشترین تأثیر را در سطح نشاط و شادی شهرها و شهروندان دارد، عوامل کالبدی (فضاهای شهری) است.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد خاطرنشان می‌کند: به سبب رشد سریع جمعیت و وسعت شهرها و نیز ترافیک، آلودگی بصری، در دسترس نبودن خدمات، نبود فضاهای عمومی مناسب برای تفریح، نبود ارتباطات اجتماعی، نبود پیاده‌رو مناسب و نبود فضاهای جاذب جمعیت، فضاهای شهری عملکرد واقعی (شهر شاد) خود را از دست داده است به‌صورتی که ضعف سرزندگی و احساس شادی در مکان‌ها و فضاهای شهری به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی برنامه‌ریزان و طراحان شهری معاصر ایران تلقی می‌شود.
نشاط؛ رویکردی برای بهبود زندگی شهرنشینی
الهام فخاری، دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شهرها به‌خودی‌خود شاد یا ناشاد نیستند، بلکه می‌توانند شرایط و فضاهایی امن، برابر و در دسترس و زمینه‌ساز تجربه‌های خوشایند برای شهروندان باشند، همچنین شهری از ویژگی‌های شهر شادی‌آفرین برخوردار است که مردمانش شادکام باشند.
وی ادامه می‌دهد: برای ایجاد شهر شادی‌آفرین یا خوشایند برای شهروندان، در مرحله نخست باید به تعریف شادی و عامل‌های اثرگذار بر آن بپردازیم.
دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی تاکید می‌کند: به قضاوت فرد از درجه یا میزان خوشایندی یا سازگاری کیفیت زندگی با خواسته‌هایش، «شادمانی» گفته می‌شود.
فخاری با بیان اینکه در تعریف شادمانی، خوشایندی همان ارزشمند و دوست‌داشتنی دانستن زندگی از سوی خود فرد است، می‌گوید: افزون بر پاسخ به نیاز و کامیابی درونی در تمام فرهنگ‌ها، ملاک‌هایی از خوبی و بدی وجود دارد که افراد جامعه بر پایه آن ملاک‌ها، خوشایندی یا ناخوشایندی زندگی خویش را ارزیابی و داوری می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: کاهش شکاف طبقاتی، دسترس‌پذیری خدمات برای همگان، برخورداری از فرصت‌ها و فضاهای اجتماعی همگانی، رویدادها و سامانه‌های شهری می‌تواند زمینه شادتر زیستن در شهر را فراهم کند.
دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی خاطرنشان می‌کند: اگر بخشی از جامعه شهروندی از فرصت‌های ویژه برخوردار بوده و بخش زیادی از جامعه برخوردار نباشند، شکاف اجتماعی و رانت ادراک شکل می‌گیرد و در چنین شرایطی، تعادل شناختی برهم خورده و هیجان‌های منفی خشم، غم یا ترس را برمی‌انگیزد.
فخاری می‌گوید: فضاها، رویدادها و خدمات همگانی در شهرها می‌تواند این شکاف‌ها را کمتر کند و مدیریت مشارکتی امور شهری، شیوه‌ای است که می‌تواند مردم را در مسئولیت‌های شهروندی خود توانمندتر، فعال‌تر، خود کارآمدتر و شادتر کند.
شهر زمینه‌ساز شادکامی، یک مقصد آرمانی نیست
وی ادامه می‌دهد: زندگی شهری نباید فرد را در ایفای نقش خود، اداره کردن زندگی و اوقات فراغت ناتوان سازد، همچنین فضاهای شهری نباید شهروندان را دچار درماندگی و در بن‌بست‌ماندگی کنند.
دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی تاکید می‌کند: برای مثال، در شهری کهن همچون اصفهان از هر قشری که باشید در زندگی روزمره با هنرهای زنده و جاری در شهر سروکار دارید؛ از معماری تا نگارگری، نقاشی دیواری تا حجم و از همه مهم‌تر آنکه هر شهروند این شهر یا گردشگری که به اصفهان آمده، روایت و داستان‌هایی را در شهر زندگی می‌کند.
فخاری می‌گوید: زمانی شما داستانی با شهر دارید، بخشی از دانش و آگاهی‌تان در این بستر شکل گرفته، عاطفه و هیجان‌هایی تجربه کرده و با طرح‌واره‌های خود سروسامان داده‌اید.
وی می‌افزاید: شهری که فضا و فرصت خود بودن بدهد، فرد می‌تواند در آن شهر هم امنیت تنها بودن و هم سرمایه اجتماعی و فضاهای با هم بودن داشته باشد که زمینه شاد زیستن فراهم خواهد شد.
دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی تصریح می‌کند: کودکان با اصفهان و جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان، داستان یا خاطره دارند، بنابراین این شهر بخشی از خود زیسته آن‌ها است و این احساس، کامیابی و شادی درونی به همراه دارد.
فخاری می‌گوید: بنابراین شهر زمینه‌ساز شادکامی یک مقصد آرمانی نیست، بلکه برای بهبود زندگی شهروندان، یک راه و مسیر است و نباید از نداشته‌ها ترسید و عقب‌نشینی کرد، همچنین آگاه و پر امید می‌توان شهرها را به سود همگان بهبود بخشید.
وی با بیان اینکه هر زمینه‌ساز شادی، یک شهر رنگی در پویانمایی‌ها و داستان‌ها نیست، ادامه می‌دهد: بهتر است به جای «شهر شاد»، بگوییم زمینه‌سازی شادی در شهر؛ زمینه‌سازی شادی در هر شهری شدنی است، البته اگر زیرساخت‌ها با توجه به همگان، بازشناسی و بازسازی شوند، رویدادها و تجربه‌های نوآورانه جریان داشته باشد، بازی و هنر برای بخشی از رویکرد مدیریت شهری باشد، احساس امنیت برای همگان برقرار شود و فرصت و فضای پایمال کردن حق دیگران به حداقل رسیده باشد.
ارتباط مستقیم شادی با درآمد
پریوش اورکی، کارشناس برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: مطالعات گذشته نشان داده است که شادی ساکنان شهر با جنبه‌های مهم مکان زندگی و نحوه نگهداری این مکان‌ها ارتباط دارد و بین شادی و مکان‌های زندگی، نسبت به متغیرهایی که تا به امروز شناسایی شده است، (درآمد، سلامت، روابط اجتماعی) ارتباط بیشتری وجود دارد که این جنبه‌های محیط بر ارتباطات اجتماعی نیز تأثیر می‌گذارد.
وی با بیان اینکه احساس وابستگی شهروندان به مکان‌های شهر و شرایط آن بر میزان شادی آن‌ها تأثیر می‌گذارد، اضافه می‌کند: نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد، در پیاده‌روی افراد با یکدیگر برخورد چهره‌به‌چهره می‌کنند و در مرحله بعدی احساس اعتماد و ارتباطات اجتماعی بین آن‌ها به وجود می‌آید.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: در شهرهایی همچون یزد و اصفهان، به‌خاطر گستردگی شهر و شکل طولی آن، شهروندان برای خرید نیازهای روزانه خود و رفتن به فضاهای تفریحی به‌طور معمول مسافت زیادی را با ماشین طی می‌کنند در حالی که تحقیقات نشان داده افرادی که در زندگی پیاده‌روی می‌کنند، ارتباط بیشتری با همسایگان دارند نسبت به ساکنانی که وابسته به ماشین و در آپارتمان‌های مسکونی زندگی می‌کنند.
اورکی با بیان اینکه نابرابری فضایی و اجتماعی به‌عنوان یکی از عواملی است که در میزان شادی افراد اثرگذار است، می‌گوید: برنامه‌ریزان شهری می‌توانند محیط‌ها و فضاهایی را برای فعالیت‌هایی همچون کافه‌ها و رستوران‌ها که شرایط ارتباطات اجتماعی را مهیا می‌کند ایجاد کنند.
وی اضافه می‌کند: بیشتر افرادی که به خاطر فعالیت‌های ضروری و در کمترین طول زمان (یک تا دو ساعت) در فضاهای شهری حضور پیدا می‌کنند، احساس می‌کنند که این فضاها در روحیه و روان آن‌ها تأثیر ندارد.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه نبود هماهنگی موجب استرس و نبود آرامش در شهر می‌شود و ناسازگاری در شکل، قد، رنگ و مواد مهم‌ترین عوامل مؤثر در تضعیف روان شهروندان است، خاطرنشان می‌کند: نمادهای شهری می‌تواند موج‌های مختلف احساسی همچون شادی، غم و اندوه را ایجاد کند و تلفیق فضاهای امروزی با بافت قدیمی در روحیه و شادی آن‌ها خیلی تأثیر می‌گذارد.
نابرابری اجتماعی و فضایی یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار در کاهش شادی است
اورکی می‌گوید: به‌رغم اینکه بین ابعاد فضایی و شادی ارتباطی وجود ندارد، اما نمی‌توان تأثیر محیط‌ها و فضاهای شهری را در روحیه و روان شهروندان نادیده گرفت، زیرا از طریق محله و محیط زندگی و فراهم شدن شرایط پیاده‌روی و ارتباطات اجتماعی تأثیر خود را می‌گذارند.
وی ادامه می‌دهد: از دیگر نتایج پژوهش‌های انجام شده این است که از بین متغیرهای زمینه تنها بین تحصیلات و شادی، رابطه منفی و معناداری وجود دارد؛ البته متغیرهای دیگری همچون جنس، تأهل و سن بر میزان شادی شهروندان تأثیری نداشت، اما بین نوع دسترسی به محیط‌ها و فضاهای شهری با شادی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.
کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه کارشناسان با انجام پژوهش‌هایی به این نتیجه رسیدند که علاوه‌بر عوامل اجتماعی و اقتصادی، عوامل محیطی نیز بر میزان شادی تأثیرگذار است، می‌گوید: نظریه‌پردازان مختلفی معتقدند که فضاهای شهری بر میزان شادی ساکنان تأثیر دارد و شهرهایی که دسترسی آسان به وسایل حمل‌ونقل عمومی مناسب و امکانات تفریحی و فرهنگی دارند، همچنین مکان‌های مناسب پرورش کودکان شادتر هستند.
وی ادامه می‌دهد: متناسب با نتایج به‌دست آمده راهکار استفاده از رنگ‌های طبیعی و شاد؛ ایجاد فضایی برای گفت‌وگو بین پیاده‌روها، همچون فضاهای نشسته با مبلمان انعطاف‌پذیر در شهرها پیشنهاد می‌شود، همچنین تقویت ابعاد اجتماعی فضایی است تا از این طریق فضاها و محیط‌های برای جذب افراد و برقراری ارتباط اجتماعی بین آن‌ها (از طریق کافه‌ها و رستوران‌های روباز، صندلی و نیمکت در بین پیاده‌روها، فضاهای برای تفریح و اوقات‌فراغت، فعالیت‌های سرگرمی همچون بازی‌های گروهی برای تمام سنین، کنسرت، موسیقی سنتی و تئاتر) در برنامه‌ریزی‌های مدیران شهری و طراحان در نظر گرفته شود.
اورکی تاکید می‌کند: بهتر است تمام امکانات و خدمات و دسترسی افراد به فضاها و محیط‌ها به‌صورت یکسان در سطح شهر توزیع شود و نابرابری اجتماعی و فضایی یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار در کاهش شادی است که برای رفع آن باید فاصله‌ها کمتر شود و امکانات شادی در تمام مناطق و ناحیه‌های شهر یکسان باشد.
به گزارش ایمنا، زندگی شهری امروزی با وجود فناوری‌ها توانسته جریان زندگی مردم را نسبت به گذشته آسان‌تر کند و سختی‌هایی را که مردم در گذشته متحمل می‌شدند را از میان بردارد، اما این نوع زندگی نیز معضلات جدیدی را به وجود آورده است که نبود شادی در شهر مهم‌ترین آن است؛ ایجاد شهرهای شاد نیازمند همکاری مسئولان شهری، معماران، محیط‌شناسان و شهروندان است تا محیطی سالم و پویا برای زندگی فراهم شود، همچنین این تلاش‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و رضایت شهروندان کمک کند.
نظر شما