به گزارش خبرگزاری برنا، بیژن یاور رئیس گروه فناوری و نوآوری شهری مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری برنا قرار داده نوشته است:

همانطوری که می‌دانیم، به دلیل عدم توجه کشور‌های صنعتی به خصوص کشور‌های اروپایی  و بسیاری از دولت‌ها  به گاز‌های گلخانه‌ای که در سال‌های گذشته از سوخت‌های فسیلی در زمستان به دلیل کمبود گاز صادراتی روسیه و نمونه‌های مشابه استفاده کردند و بسیاری مسائل دیگر، در مبحث تغییرات اقلیمی جهان شاهد چرخشی از گرمایش جهانی (Global Warming) به جوشش جهانی (Global Boiling) هستیم که آن را این روز‌ها بیشتر حس می‌کنیم و بر همه چیز از جمله مصرف آب، برق، گاز و در برخی از موارد که باعث استفاده از سوخت فسیلی می‌شود وبر نمونه‌های مشابه تاثیر گذار بوده و اهمیت این مبحث آن را به یکی از دغدغه‌های مهم بشریت بدل کرده است و مصداق عملی آن گرمای قابل توجه و طاقت فرسایی است که این روز‌ها آن را با تمام وجود  تجربه می‌کنیم.

یکی از دغدغه‌های مهم این روز‌ها بیماری دنگی است  که ناشی از نیش پشه آئدس و دیگری گرمای بی سابقه و طاقت فرسای تابستانی  در نیم قرن اخیر یا حداقل دهه گذشته است که در حال حاضر آن را با تمام وجود حس می‌کنیم.

هم افزایی مکانیسم دو مخاطره ذکر شده یعنی تب دنگی و گرمی هوا و البته سایر مخاطرات از جمله موارد مهم دیگری است که ریسک آن نیز باید مدیریت شود. نکته مهم و قابل توجه در چنین شرایطی می‌توان  آگاهی بخشی و اطلاع رسانی صحیح، دقیق و به موقع به مردم و مسئولان از طریق مراجع ذی صلاح و مراکز علمی برای مدیریت ریسک شرایط دانست. این همان موردی است که آرامش شهروندان را در زمان متناسب قبل از تاثیرگذاری دایره اثرگذاری و شعاع عمل رخداد مخاطرات  فراهم آورده و آرامش آنان را ارتقاء بخشیده و مدیران سلامت و بحران شهری را از بی تصمیمی و تعلل در تصمیم گیری رهانید و آنها را در تصمیم گیری درست کمک می‌کند.

زمانی که اینفودمیک‌ها (Infodemic) که این واژه متشکل از دو واژه «همه گیری» و «اطلاعات» (information and epidemic) می‌شود که از نظرسازمان جهانی بهداشت، حجم زیادی از اطلاعات شامل اطلاعات کذب، نادرست و گمراه‌کننده در محیط‌های فیزیکی (Physical) و دیجیتال (Digital) در طول شیوع و همه‌گیری یک بیماری بوده و از نظر برخی دیگر نیزاینفودمیک، حجم عظیمی از اطلاعات انتشار یافته با سرعت و در سطحی گسترده درخصوص بحرانی خاص یا پیامد یا موضوعی بحث و جدال‌برانگیزتلقی می‌کند و به اطلاعاتی که دربرگیرنده واقعیت و راستینگی، مبهم، دروغ‌پردازی، شایعه‌سازی و پراکندن آن یا ایده فرد بیان‌کننده نظر است و درتعریف ساده دیگری نیز برخی اینفودمیک را انتشار اطلاعات نادرست خصوصاً در فضای مجازی است، از یک طرف و فیک نیوز‌ها و شبکه‌های زرد در حال گسترش بوده و بر دغدغه شهروندان افزوده می‌شود در چنین شرایطی ورود سازمان‌های متولی مدیریت شرایط اضطراری و بحران برای مدیریت ریسک و عدم قطعیت‌ها از طریق مجامع علمی مانند دانشگاه ها، پژوهشگاه، پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی به خوبی احساس شده، ضرورت می‌یابد و نظارت بر آن باید مورد تاکید قرار گیرد که ترک فعل آن نیز قابلیت پی گیری دارد! به طور مثال اینکه آیا تب دنگی می‌تواند به یک همه گیری تبدیل شود یا نه و اینکه گرمای بیش از حد و اشعه UV بالا چگونه قابلیت آسیب جدی به شهروندان دارد و چه زمانی فعالیت‌ها و تردد در سطح شهر باید تعطیل و متوقف شود و البته نمونه‌های مشابه دیگر می‌تواند مصادیق و نمونه‌هایی عملی از مدیریت ریسک هوشمند است.

براستی آستانه پاسخگویی به یک اینفودمیک چه زمانی است؟ و پاسخگو، دقیقا کیست؟ چون همانطوری که می‌دانیم اگر پاسخ به موقع نبوده و دچارروزمرگی (Routineness) شود، خود این مطلب یک  حالت تعلیق و بیتصمیمی ایجاد می‌کند که هر چه بیشتر طول بکشد شرایط بغرنج‌تر و پیچیده‌تر شده و تصمیم گیری را دشوارتر می‌نماید. این مساله یک مساله حیاتی، قابل تامل و جدی است! لذا اینکه مدیران بحران شهری، کنش (Action) دارند یا واکنش (Reaction) و اینکه کنشگرانه واحتمالی (Proactive)، مبتنی بر عدم قطعیت (Uncertainty)، مدیریت ریسک و برنامه ریزانه عمل میکنند یا انفعالی و عکس العملی (Reactive)، مبتنی بر قطعیت‌ها Certainty ()، مدیریت پاسخ و غیربرنامه ریزانه می‌باشد بستگی به پهنای باتد ذهنی (Mind Bandwidth) آنها داشته و بیشتر شخصی است تا سیستماتیک و نظامند!

طبق گزارش ریسک‌های حهان ۲۰۲۴، ویرایش نوزدهم (The Global Risks Report ۲۰۲۴, ۱۹th Edition) که امسال  (سال ۲۰۲۴ میلادی) توسط مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum=WEF) منتشر شده است. در راس انواع ریسک‌ها در سناریوی ۲ و ۱۰ ساله مطرح شده در این گزارش، در اولویت اول آگاهی رسانی و اطلاع دهی غلط و دروغ پراکنی (Misinformation and Disinformation) و رخداد‌های اقلیمی نامتعارف و شدید (Extreme Weather Events) قرار دارد. این بدان معناست که برنامه ریزان و مدیران شهری باید برای حمکرانی سلامت شهری مطلوب و پایدار بر این موضوعات متمرکز شده و به این سمت تمایل یابند. لازم به یادآوری این نکته حیاتی است که گزارش مذکور تاکید می‌کند که ریسک‌های زیست محیطی می‌تواند به نقطه‌ای برسد و شرایطی را ایجاد کند که غیرقابل بازگشت بوده و قابل بازیابی نیست!

در اینجا گریزی به تعریف حکمرانی سلامت شهری (Urban Health Governance) خواهیم داشت. این حکمرانی به زمینه‌های مختلف مدیریت شهری می‌پردازد و در اصل جزئی از فرهنگ سلامت شهری است که به تفسیر ماهیت و اصول اصلی حکمرانی سلامت در چارچوب انواع تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مرتبط با شهر را عهده‌دار است. به زبان ساده تر؛ حکمرانی سلامت شهری به نهادها،  قوانین ومقررات، فرایند‌ها ومکانیسم‌هایی که بر تصمیم‌های سلامت شهری دلالت دارد و از این طریق اجرایی و اتلاق می‌شود. به‌عبارتی؛ حکمرانی مطلوب سلامت شهری زمانی اتفاق می‌افتد که بتوان سبدی از انواع تدابیر را در یک جامعه شهری ازجمله مادرشهر، کلانشهر، شهر جدید، شهر و شهرک تنظیم و تدوین ومدنظر قرار داد. قطعا مبنای و یکی از ستون‌های اصلی این حکمرانی نیز مدیریت ریسک آنهم از نوع هوشمند خواهد بود.

برای اینکه بتوان حکمرانی سلامت شهری و شهروندان را قائل به سیستمی جامع کرده و به شخص قائل نشود که در طول زمان دستخوش تغییرات نامناسب و انفعالی گردد، نیاز به راه اندازی و تقویت بانک اطلاعات جامع انواع مخاطرات سلامت شهری با مداخله دست اندرکاران این حوزه و به تبع آن استخراج ریسک هر یک از مخاطرات و تعیین تهدید‌ها و پایش مستمر آنها از طریق داشبورد‌های مدیریتی هوشمند ریسک مخاطرات شهری برای اساس فناوری‌ها و نوآوری‌های بمنظور ایجاد  تاب آوری متناسب است.

"مدیریت ریسک"، خود از ماهیت عدم قطعیت برخوردار است و برای عموم ناملموس است و حتی برخی نتایج آن قابل پیش بینی نیست. این علاوه بر شهروندان برای برخی از مدیران شهری نیز صدق می‌کند! ریسک در مبحثاحتمالات قرار دارد و باور پذیری آن دشوار است، زیرا مدیریت ریسک بامجموعه‌ای از متغیر‌هایی سروکار دارد که به علت رخ ندادن مخاطرات در قالب شرایط اضطراری (حوادث، سوانح، بلایا، بحران‌ها و فجایع)، درشرایط عادی، تمام ابعاد و جوانب آن قابل تصور نیست از همین رو برنامه ریزی و مدیریت در این حوزه نیاز به افراد متخصص، با تجربه و ویژه دارد؛ که از آن تحت عنوان مدیران صاحب صلاحیت (مداخله بمنظور مدیریت) ریسک (Certified Risk Managers=CRM) حال آنکه "مدیریت شرایطاضطراری"، دارای قطعیت است و ابعاد آن ملموس‌تر می‌باشد، اما این درک زمانی حاصل می‌گردد که مخاطرات در قالب یکی از شرایط اضطراری رخ می‌دهد و نتایج آن قابل مشاهده است و صرفا با تخصص مورد نیاز و تجربه لازم در این خصوص تحقق یافتنی است. موضوع آن در مبحث قطعیت هاقرار دارد و به تبع آن دارای باور پذیری بالایی است، چون رخ داده و قابلمشاهده بوده، اما واکنش به آن در زمان مقتضی نبوده و از موعد مقرر گذشته و دیر شده است. "مدیریت پاسخ" در شرایط اضطراری دارای وابستگیبسیار زیادی به "مدیریت ریسک" است. هر واحد سرمایه گذاری در مدیریت ریسک، حداقل ده واحد صرفه جویی در پیشگیری از خسارت‌ها برای مدیریت پاسخ شرایط اضطراری را به همراه خواهد داشت.

فرآیند برنامه ریزی و مدیریت شرایط اضطراری در قالب حکمرانی شرایط اضطراری شهری که مبحث سلامت نیز از جمله موضوعات می‌باشد در فاز عدم قطعیت (پیشگیری و آمادگی) و قطعیت (پاسخ یا مقابله و بازیابی شامل: بازسازی و بازتوانی) به طور خلاصه شامل مراحل زیر است:

۱. مرحله پیشگیری، که در برگیرنده رویکرد نسبت به ریسک و خطرپذیری، تصمیم سازی، تصمیم گیری، هماهنگی منسجم (نه به معنای عام) میشود،
۲. مرحله آمادگی، شامل: آموزش به گونه‌ای متفاوت از شیوه امروز باشد، پژوهش، برنامه و برنامه ریزی شامل: تدوین انواع برنامه‌ها و تمرین اضطرار می‌شود،
۳.

مرحله پاسخ یا مقابله، مناسب و متناسب که شامل: هشدار سریع، تخمین، ارزیابی و گزارش ادواری شرایط اضطراری، تخلیه امن اضطراری، جستجو، نجات وامداد، تامین امنیت، راه اندازی و اجرای انواع برنامه هااز جمله برنامه‌های اقتضایی، صدور دستور‌های لازم، تخصیص و مدیریت منابع، زنجیره اقدامات، رهبری، مدیریت در ستاد و فرماندهی در صف یا میدان، پایش، نظارت و کنترل و بررسی ترک فعل‌ها و اعمال قانون متناسب با آن از طریق دستگاه‌های نطارتی،
۴. بازیابی (بازتوانی و بازسازی)، شامل: تدابیر و اقداماتی که برای ترمیم و بهبود خدمات و ساختارها، معیشت و توانمندی و شرایط زندگی جوامع متاثر از شرایط اضطراری است، را نام ببریم.
انجام این امور به ترتیب و البته بسیاری از موارد دیگر نویدبخش آیند‌های برنامه ریزانه خواهد بود که در سطح کلانشهر تهران نیز برنامه‌های سه گانه زیر در کلانشهر تهران توسط شهراری تهران در دست تدوین است، که نیازمند نظارت و پایش دقیق و مستمر و هوشمند به منظور اثربخشی دقیق حتی پس از تدوین برنامه‌ها برای ورود بازخورد‌ها که باعث افزایش تاب آوری و حکمرانی سلامت شهری پایدار می‌شود: 

۱. برنامه آمادگی و پاسخ شهر تهران
۲. برنامه کاهش خطر (ریسک) شهر تهران و
۳. برنامه بازیابی (بازسازی و بازتوانی) شهر تهران
از منظر دانشمندان حوزه مدیریت شرایط اضطراری و بحران، یک بلا (Disaster)، بحران (Crisis) و فاجعه (Catastrophe) می‌تواند بسته بهچارچوب ذهنی (Mind Set) و به تبع آن پهنای باند ذهنی (Mind Bandwidth) نقطه عطف و تغییری در راستای مثبت یا منفی باشد کهبستگی کاملی به قابلیت و توانایی امکان آینده پژوهی ذهنی (Mind Future Study Possibility) و ظرفیت ذهنی (Mind Capacity) برنامه‌ریزان ومدیران شهری و به تبع آن برنامه ریزان و مدیران شرایط اضطراری و سلامت شهری دارد که البته نباید تحت تاثیر روزمرگی‌ها قرار گرفته و مقطعی باشد بلکه باید دغدغه و بهتر بگوییم تکلیفی دائمی باشد.

نتیجه آنکه باید تغییر نگرشی منجر به تغییر رفتار مبتنی بر تغییر اولویت اجرایی از مدیریت صرف پاسخ در شرایط اضطراری (پاسخ یا مقابله و بازیابی، باتوانی و بازسازی) به سمت و سوی مدیریت جامع ریسک (پیشگیری و آمادگی) پدید آید و به نظر می‌رسد که در حکمرانی سلامت شهری هوشمند، استراتژی و راهبرد باید از «تدافعی» به «تهاجمی» تغییریابد که حرکتی جمعی و توافقی عام را در سطح حکمرانی سلامت شهری مبتنی بر سیستم‌های هوشمند با استفاده از فناوری‌های نوین شهری مانند هوش مصنوعی می‌طلبد و با پایش مستمر هوشمند بانک اطلاعات جامع مخاطرات و در راس آنها مخاطرات اولویت دار هر شهر در زمان مقتضی تمهیدات لازم را در خصوص انواع ریسک‌های مخاطرات مربوطه از جمله جلوگیری، کاهش، انتقال، مدیریت و نمونه‌های باقیمانده را ضمن مورد رفع و رجوع قراردادن، تهدیدات را به طور مستمر و هوشمند تحت پایش مستمر قرار دهد. متفاوت بیندیشیم!

 انتهای پیام/