بین الملل تابناک؛ تهمینه غمخوار: به تازگی اخبار مختلفی در خصوص دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و بشار اسد رئیس جمهور سوریه در رسانه های مختلف منتشر شده است. از یک طرف، شبکه سی ان ان ترک به نقل از منابع دیپلماتیک ترکیه‌ای گزارش داده که ادعاها درباره دیدار اردوغان و همتای سوری وی در روسیه نادرست است. همچنین، شبکه «خبر ترک» نیز به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داده که اخبار دریافتی درباره این دیدار در روسیه واقعی نیست.

 این اظهارات پس از آن بیان شد که روزنامه «دیلی صباح» به نقل از منابع خود مدعی شد که قرار است دیداری میان بشار اسد و اردوغان در مسکو برگزار شود و «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه مسؤلیت میانجیگری میان آنها را بر عهده دارد و ممکن است که از «محمد شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق نیز برای حضور در این گفت‌وگوها دعوت شود. گفتنی است پیشتر بشار اسد و اردوغان حسن نیت خود را برای برقراری روابط و آغاز گفتگوها اعلام کرده‌اند.

رجب طیب اردوغان، در یک نشست خبری پس از اجلاس ناتو در واشنگتن از قصد خود برای دیدار با بشار اسد و احیای روابط دو کشور خبر داد و گفته بود: «دو هفته پیش، از اسد خواستم در ترکیه یا یک کشور ثالث دیدار کنیم.» اردوغان با بیان اینکه «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه مسئول فراهم کردن ساز و کار این دیدار است، گفت: «می‌خواهیم با غلبه بر مشکلات موجود در روابط خوب، فرایند جدیدی را آغاز کنیم».

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار تابناک گفتگویی با «احسان موحدیان» کارشناس مسائل قفقاز و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده که در ادامه می خوانیم.

* اردوغان برای دیدار با بشار اسد ابراز تمایل کرده و علی رغم پیش شرطی که دمشق برای این دیدار قرار داده بود، صحبتی که به تازگی اسد مطرح کرده این است که مشکلی برای این دیدار وجود ندارد. دلیل دیدار از نظر اردوغان چیست و چرا سوریه علی رغم پیش شرط، حاضر شده که مذاکرات با رئیس جمهور ترکیه صورت گیرد؟

در مورد این مسئله که چرا در حال حاضر اردوغان به دنبال دیدار با بشار اسد است، دلایل مختلفی وجود دارد. البته وزارت خارجه ترکیه گمانه زنی ها مبنی بر اینکه احتمال دارد اردوغان و اسد دیداری در مسکو داشته باشند، را تکذیب کرده است. اما، به هر حال تلاش برای این کار ادامه دارد. در حال حاضر این دیدار تکذیب شده، اما کلیت قضیه قرار است رخ دهد.

دلیل عمده هدف اردوغان برای ملاقات و دیدار با اسد، این است که تلاشهایی که رئیس جمهور ترکیه در بیش از یک دهه برای سرنگونی اسد انجام داد و هدف او این بود که دولت و گروه هایی در سوریه سر کار بیایند که تابع اردوغان بوده و با او نزدیکی داشته باشند، شکست خورد.

 از سوی دیگر، ما شاهد هستیم که اسد، در صحنه بین المللی و در میان اعراب و اتحادیه عرب پذیرفته شده؛ به طوری که به نشستهای جده و منامه نیز دعوت شده است. همچنین، سفارتهای مختلف کشورهای عربی و حتی کشورهای غیر عربی هم در حال باز شدن در سوریه است و و ضعیت او تثبیت شده است.

حال زمانی که اردوغان می بیند که اقدامات و کارهایی که قصد داشته به نتیجه برساند، به نتیجه نرسیده، مجبور است سیاست خود را تغییر دهد. نکته دیگری که اخیرا بر تصمیم اردوغان مبنی بر دیدار با اسد تاثیرگذار بوده این است که شرایط اقتصاد داخلی بدی بعد از زلزله دو سال گذشته در ترکیه ایجاد شده، به طوری که شرایط اقتصادی این کشور مطلوب نیست. نرخ بالای تورم، بیکاری و رکود و در واقع مشکلات مربوط به اشتغال جمعیت ترکیه باعث شده که مردم به پناهندگان سوری که ۴ میلیون نفر هستند، نگاه خوبی نداشته و احساس کنند که آنها مشاغل مردم ترکیه را به خود اختصاص داده اند.

بنابراین، اعتراضات، درگیری و اغتشاش میان مردم ترکیه و پناهندگان سوری افزایش یافته است. مغازه های آنها تخلیه شده و سوری ها واکنش نشان داده اند. این وضعیت باعث شده که اردوغان در صدد ایجاد صلح باشد که این پناهندگان سوری به کشورشان بازگردند و فرصت های شغلی بیشتر برای مردم ترکیه فراهم شود و تنشهای اجتماعی و قومیتی هم در داخل جامعه ترکیه و هم میان سوری ها و ترک ها کاهش یابد.

این موضوع را ما باید در کنار ناکام ماندن سیاستهای پیشین اردوغان قرار دهیم که در حمایت از گروه های تروریستی، تکفیری و مخالفان اسد تلاش کرد تا بشار اسد را مغلوب کرده و سوریه را تحت کنترل خود قرار دهد که البته این تلاشها به نتیجه نرسید.

از سوی دیگر، فشار شدید ایران و روسیه به ترکیه مطرح است که سیاستهای تهاجمی خود را در قبال سوریه تغییر دهد. این فشارها در کنار آن مشکلاتی که عرض کردم نتیجه مطلوبی از خود نشان داده که در حال حاضر اردوغان در تلاش است تا سیاست های خود را متغیر سازد.

از طرف دیگر، امریکایی ها هم ممکن است با روی آمدن ترامپ هزینه های حضور نظامیان خود را چندان نپذیرند و بخواهند بر خلاف بایدن تغییراتی ایجاد کنند. هم اکنون هم، زمزمه های تغییر سیاست های امریکا در سوریه وجود دارد و معاون وزیر خارجه امریکا در امور خاورمیانه، اخیرا از احتمال عقب نشینی نیروهای امریکایی از شمال سوریه و همکاری با متحدان برای مبارزه با داعش خبر داده است.

 این موضوع خود عاملیست که اردوغان تلاش کند تا قبل از اینکه امریکایی ها خارج شوند و آن منطقه از طرف ترامپ که ممکن است رئیس جمهور امریکا شود، تحت فشار قرار گیرد، ابتکار عمل به خرج داده و زودتر نیروهایش را از شمال سوریه خارج کند.

به هر حال، اردوغان بعد از بیش از یک دهه تلاش و استفاده از تروریست های تکفیری چند ملیتی در حال مشاهده این مسئله است که خود همین گروههای تروریستی برای خود او مشکلاتی ایجاد کرده اند؛ چنانچه زمانی که زمزمه خروج نیروهای های ترکیه و صلح اردوغان و اسد و بازگردن روابط به حالت عادی بلند شده، این نیروهای تروریست تکفیری به شدت بر ضد اردوغان وارد عمل شده اند. حتی آنها به نیروهای ترکیه حمله کرده و پرچم های ترکیه را پایین کشیده اند و از نظر رسانه ای تبلیغات زیادی انجام داده اند.

 بر همین اساس، این موضوعات اردوغان را نگران کرده است. او هم اکنون در حال مشاهده مارهایی است که در آستین خود پرورش داده است. بنابراین، او تصمیم گرفته که مشکل کشورش را از طریق مذاکره با سوریه و همکاری کشورهایی مانند ایران و روسیه حل کند. همچنین، به شکل مسالمت آمیز مشکل تروریست ها را برطرف سازد و آنها را به کشوری دیگر صادر کرده و حرکتهای آنها را مهار کند.

 افزون بر این، ترکیه نگران اقدامات پ ک ک هم هست، چرا که پ ک ک در حال تلاش است تا در مناطق تحت کنترل خود حتی انتخابات محلی برگزار کند و اقدامات تهاجمی زیادی هم اخیرا بر ضد نیرو های ترکیه داشته به نمایش گذاشته است. لذا، سطح توانایی و تهاجمی این گروه افزایش پیدا کرده است. در همین راستا، اردوغان با مشاهده شرایط پیش وی خود، به این نتیجه رسیده که باید با عادی سازی روابط با دمشق اجازه ندهد تا پ ک ک بیش از این شرایط خود را در مرز ترکیه تثبیت کند و امنیت ترکیه را به خطر بندازد.

از همه مهمتر، اردوغان در صورت بهبود روابط خود با اسد می تواند سرمایه گذاری اقتصادی مناسبی را در مناطق شمالی سوریه انجام دهد که در آن صورت هم در اقتصاد سوریه بیشتر حضور و مشارکت دارد و هم فعالیتهای تجاری انجام می دهد که تجار ترکیه می توانند بدون درد سر در سوریه حضور پیدا کنند.

با توجه به دافعه ای که ترکیه در سوریه دارد و بر ضد امنیت و تمامیت ارضی سوریه اقداماتی را انجام داده، چندان نمی تواند از نظر تجاری و اقتصادی فعال شود و مردم اعم از تجار و همچنین دولت هم شاید استقبالی از این کار نکنند. بر همین اساس، ترکیه با عادی سازی روابط با سوریه می تواند مجددا فعالیت های اقتصادی خود را از سر بگیرد؛ در حالی که این موضوع برای اردوغان اهمیت زیادی دارد که می تواند از ظرفیتهای اقتصادی سوریه بهره مند شده و فرصت های تجاری را برای کمک به اقتصاد بحران زده خود در اختیار بگیرد. این مجموع دلایلی است که اردوغان را ترغیب کرده که دیر یا زود روابط ترکیه را با سوریه عادی سازی کند.

* دیدار روسای جمهور ترکیه و سوریه حاصل رایزنی هایی بوده که صورت گرفته و در واقع، در دی ماه ۱۴۰۱ اسد و اردوغان دیداری داشته اند که البته ترکیه از مخالفین بشار اسد حمایت میکرده است. بر همین اساس آن دیدار دیدگاه ترکیه را به سوریه نزدیک کرده است. نقش روسیه در نزدیکی دیدگاه سوریه و ترکیه چیست؟

روسیه خواهان این مسئله است که از طریق مذاکره، صلحی پایدار میان ترکیه و سوریه شکل گیرد. این کشور در حقیقت، به دنبال محکم کردن جایگاه و نفوذ خود در سوریه است. بر همین اساس، برای روسیه مهم است که ترکیه منطقه اشغالی سوریه را ترک کند و با تغییر رفتار خود، رفتار مسالمت آمیزی داشته باشد که حاکمیت سوریه نیز حفظ شود. همچنین، روسیه در تلاش است تا بتواند سوریه را که جزء معدود کشورهای عربی هست و نفوذ خوبی در آن دارد، برای خود حفظ کنند.

لذا، روسیه به دلیل آنکه درصدد است تا حاکمیت سوریه حفظ شود، به دنبال آن است که ترکیه هم با دولت اسد به یک رابطه با صلح و ثبات دست یابد؛ ضمن اینکه ترکیه نیز از اراضی سوری خارج شود و امنیت در مرزهای دو کشور ایجاد شود. زمانی که این رویکرد شکل بگیرد، می توان رویکردهای مشترک و مناسبی را برای مقابله با گروههای تروریستی مانند داعش و حل مشکلات مربوط به پناهندگان سوری را در پیش گرفت، مشکلات و مسائل مرتبط با کردها را نیز می توان در این شرایط در جهت ایجاد ثبات کنترل کرد و برای توسعه موقعیت اقتصادی و اجتماعی سوریه گام برداشت.

بر همین اساس، روسها خواهان این مسئله هستند که همه نیروهای نظامی ترکیه از سوریه خارج شوند. زمانی که ترکیه خارج شود، روس ها میتوانند فشار بیاورند و دیگر بهانه ای برای حضور نیروهای امریکای یا دیگر گروه ها در آن جا نباشد و روسیه، سوریه را با خیال آسوده به حیاط خلوت خود تبدیل کند که در این صورت، مقابله با تروریست ها و بیرون کردن امریکا از سوریه و طبعا نفوذ روس ها آسان تر خواهد شد. از سوی دیگر، روسیه هم با راحت شدن خیال خود در جبهه سوریه، می تواند تمرکز بیشتری بر اوکراین داشته باشند.

البته روسها به دنبال این موضوع نیستند که برای شکل گیری روابط میان سوریه و ترکیه، به فکر پذیرش پیش شرط های سوریه باشند. سوریه به دنبال این است که این پیش شرط را قرار دهد که نیروهای ترکیه قبل از هر گونه مذاکره خارج شوند، اما، بعید است که روسها قصد پذیرش پیش شرط را داشته باشند. آنها احتمالا به دنبال این مسئله هستند که با آغاز مذاکرات، یک برنامه زمان بندی شده ای را از طرف ترکیه بپذیرند.

از طرف دیگر، بعید است که ترکیه تا زمانی که تضمینی برای امنیت مرزهای خود و پذیرش اسد در خصوص خواسته هایش دریافت نکرده، از سوریه خارج شود. به هر حال، روسها دارای این توانایی هستند که برای ایجاد مسائل مشترک بین ترکیه و سوریه تلاش کرده و این موضوع را پیگیری نمایند.

* آیا ترکیه حاضر است از شمال سوریه عقب نشینی کند و از آن کریدوری که در شمال سوریه و یا ادلب راه اندازی کرده خارج شود؟ آیا چنین موضوعی قابل تصور است؟

واقعیت این است که ترکیه در خصوص منابع انرژی و نفت خود و همچنین مقابله با شکل گیری کریدور مقاومت که ایران را طریق عراق، سوریه و لبنان به دریای مدیترانه متصل می کند، دارای دغدغه است. ترکیه درصدد است تا از نظر ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی دست برتر را در رقابت با ایران و چه بسا با روسها داشته باشد. لذا؛ من چشم انداز روشنی در خصوص عقب نشینی ترکیه از شمال سوریه در آینده نزدیک نمی بینم.

ترکیه به دنبال آن است که در شمال سوریه نفوذ داشته باشد و آن منطقه را به منطقه نفوذ خود برای رفع دغدغه های امنیتی تبدیل کند و از طرفی بتواند به لحاظ اقتصادی فعال باشد. در واقع، ترکیه در حال پیگیری اهداف خود به منظور هویت سازی، تمدن سازی و تاریخ سازیهای جعلی و همچنین تصاحب جهان ترک خود از آسیای مرکزی تا قفقاز و خود ترکیه و مناطقی در سوریه و عراق است. حتی ما شاهد هستیم که ترکیه در عراق از ترکمن هایی که جمعیت آنها بسیار اندک است حمایت می کند تا پایگاه  هویتی و تمدنی ایجاد کرده و مناطق نفت خیز عراق را تحت کنترل داشته باشد.

در همین راستا، نباید از وعده و وعیدهای ترکها هم غافل باشیم. باید توجه داشته باشیم که ترکها مثلا وعده هایی را داده و اعلام کرده اند که به حفظ ایمنی تعدادی از بزرگراه ها در سوریه و رفت و آمد عادی مردم از طریق این بزرگراه ها کمک خواهند کنند. حتی آنها برای کنترل گروه های تروریستی وعده هایی داده اند که عمل نکرده اند. البته این بار شرایط متفاوت است.

با توجه به عمق رقابتهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی که ترکیه با ایران و روسیه دارد، این که اردوغان بخواهد در کوتاه مدت کوتاه بیاد، عقب نشینی کند و یا مسیرهای کریدوری را آزاد نماید، بعید به نظر می رسد.

حتی ممکن است که وعده هایی را به بهانه برطرف نشدن دغدغه های امنیتی خود و یا به هر بهانه دیگری، مطرح کند. لذا، باید با روش های مختلف دیپلماتیک به ترکیه فشار آورد که با توجه به این شرایط بغرنج و متضرر شدن از همسایگانش، رفتار خود را تغییر داده و به همکاری و تعامل با کشورهای تاثیرگذار در سوریه روی آورد.