خداوند متعال، امام هشتم را به لقب «رضا» ملقب کرد زیرا آن حضرت مورد رضا و خشنودی خداوند در آسمان و رضا و خشنودی رسول خدا(ص) و امامان(ع) پس از او در زمین بود. همچنین مخالفان و دشمنان آن حضرت نیز از او راضی بودند، همان گونه که دوستان و موافقان از او خشنود بودند و این حالت برای احدی از اهل بیت(ع) پیش نیامده بود؛ از این رو در میان آن امامان پاک، آن حضرت به این لقب خوانده شدند.

چهارشنبه هر هفته توفیق پیدا کردیم تا خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کنیم و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم، این هفته در محضر فقیه عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی کریمی جهرمی، از شرح لقب مقدس «رضا(ع)» بهره‎‌مند خواهیم شد؛ به امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام(ع) برداریم.

درباره نام، کنیه و القاب شریف امام هشتم(ع) برای خوانندگان رواق بفرمایید.

نام مقدس امام هشتم «علی»(ع) است؛ همنام جد امجدش حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) و نیز همنام جد بزرگوارش حضرت علی بن الحسین زین العابدین(ع) است و کلاً چهار نفر از امامان پاک و بزرگوار شیعه، نام زیبایشان «علی» است. نخستین امام حضرت علی(ع)، چهارمین امام حضرت سجاد(ع)، هشتمین امام و دهمین امام(ع).

کنیه مبارک امام هشتم، ابوالحسن(ع) است و در میان امامان، چند نفر دارای این کنیه‌اند از جمله حضرت علی بن ابی طالب(ع)، امام چهارم حضرت علی بن الحسین زین العابدین(ع)، حضرت موسی بن جعفر(ع)، حضرت رضا(ع) و پنجمین شخص حضرت هادی(ع) است. آن حضرت دارای القابی مقدس و مبارک است که مشهورترین آن‌ها لقب مقدس «رضا» است. همه القاب آن حضرت مقدس، درس‌آموز و معرفت‌بخش است. در این فرصت کوتاه کمی درباره مشهورترین لقب آن حضرت صحبت خواهیم کرد.

آیا این لقب را پدر بزرگوارشان، امام کاظم(ع) به امام رضا(ع) اعطا کرده‌اند؟

شیخ صدوق(ره) با اسناد خود از سلیمان بن حفص مروزی نقل کرده حضرت موسی بن جعفر(ع) همواره فرزند خود، علی(ع) را به عنوان «رضا» می‌خواندند و پیوسته می‌فرمودند: «فرزندم رضا را بگویید به نزد من آید و من به فرزندم (رضا) چنین و چنان گفتم و فرزندم رضا برای من چنین و چنان گفت» اما هر گاه عزیز خود را مورد خطاب قرار می‌داد، او را به عنوان یا اباالحسن خطاب می‌فرمود».

این روایت شریف و ارزشمند حاکی از آن است که حضرت موسی بن جعفر(ع) به لقب «رضا» بسیار عنایت داشته‌اند که همواره از فرزند خود بدین لقب زیبا یاد می‌کرده‌اند و چون لقب ویژه فرزند عزیز خود را به شدت دوست می‌داشتند پیوسته این عنوان زیبا و لقب مقدس را به کار می‌بردند و لفظ «رضا» از زبانشان نمی‌افتاد.

آری! در مقام خطاب به او، وی را با کنیه که رمز تعظیم و تکریم است یاد کرده و او را به عنوان «یا اباالحسن» می‌خوانده و خطاب می‌فرمودند.

علت اشتهار آن حضرت به این لقب چیست؟

در مورد سرّ خواندن آن بزرگوار با لقب «رضا» و علت اشتهار ایشان بدین عنوان بحث شده و اتفاقاً این پرسش در روایت‌ها مطرح شده است. احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید: به حضرت امام محمد تقی(ع) عرض کردم گروهی از مخالفان شما چنین باور دارند که مأمون پدرت را رضا(ع) نامید زیرا از آن حضرت راضی و خشنود بود و او را شایسته ولایتعهدی می‌دید. حضرت جواد(ع) فرمود: به خدا سوگند آنان دروغ گفتند و مرتکب گناه شدند. این خدا بود که آن حضرت را رضا(ع) نامید چون او مورد رضا و خشنودی خداوند در آسمان و رضا و خشنودی رسول خدا(ص) و امامان(ع) پس از او در زمین بود». عرض کردم: «آیا هیچ کدام از نیاکان گذشته شما مورد رضای خدای تعالی، رسول او و امامان نبودند؟ فرمود: «چرا»، عرض کردم: «پس چرا در میان همه آن‌ها تنها پدر شما رضا نامیده شد؟»، فرمود: «زیرا مخالفان و دشمنان آن حضرت نیز از او راضی بودند؛ همان گونه که دوستان و موافقان از او خشنود بودند و این حالت برای احدی از آبای آن حضرت پیش نیامد از این رو در میان امامان پاک آن حضرت به این لقب خوانده شدند».

از این روایت برداشت می‌شود که دستگاه مأمون، خلیفه عباسی از این لقب مقدس و مشهور حضرت رضا(ع) استفاده تبلیغاتی کرده و در میان مردم منتشر می‌کرده‌اند که چون آن بزرگوار مورد پسند و خشنودی مأمون بوده، لذا او لقب «رضا» را به ایشان داد و این شایعه چنان بوده که بزنطی شخصیت معروف و علاقه‌مند به حضرت رضا(ع) تصریح می‌کند گروهی به این حرف اعتقاد دارند و خود او در مقام پرسش از این قضیه برمی‌آید و حضرت جواد(ع) سوگند یاد می‌کند که این حرف دروغ است و گوینده آن مرتکب گناه شده است.

به عنوان حُسن ختام به یکی از ویژگی‌های حضرت رضا(ع) که پیروان آن حضرت باید از آن الگوبرداری کنند، اشاره بفرمایید.

از عبادت‌های بسیار بزرگ، بیداری در قسمتی از شب و اشتغال به بندگی خدا در آن فرصت عالی و مغتنم است که در آیات متعددی از قرآن کریم بدان ترغیب و روایت‌های بسیاری در این خصوص وارد شده است. حضرت امام رضا(ع) به این عبادت بزرگ که در حقیقت خلوت کردن با خدا و انس گرفتن با ذات لایزال او است بسیار اهمیت می‌دادند و بدان پایبند بودند. در خبر ابراهیم بن عباس آمده که می‌گوید: «کان قلیل النوم باللیل کثیر الشهر یحیی اکثر لیالیهِ مِن أولها إلی الصبح» آن بزرگوار کم می‌خوابید و بسیار شب بیدار بود و بیشتر شب‌ها از آغاز شب تا صبح، شب زنده‌داری می‌کرد.

شبراوی شافعی در مورد آن حضرت می‌گوید: ایشان شب‌ها وضو می‌گرفت و نماز می‌خواند. مقداری می‌خوابید؛ سپس برمی‌خاست، وضو می‌گرفت و دوباره نماز می‌خواند و می‌خوابید و همین برنامه را تا طلوع خورشید ادامه می‌داد.

و بعد نقل می‌کند بعضی از جماعت بستگان و اصحاب او گفته‌اند هرگز آن حضرت را ندیدیم جز اینکه فرموده خداوند به یادمان آمد که می‌فرماید: «کانُوا قَلِیلاً مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ» متقین و پرهیزگاران کمی از شب را می‌خوابند. از خداوند متعال مسئلت دارم توفیق شب زنده‌داری و پیروی از سیره حضرت رضا(ع) را به همه دوستان و پیروان آن حضرت عنایت فرماید.