مرتضی قاضی در این نشست گفت: دفتر ملی سرآمدان و نخبگان نزدیک به یک دهه فعالیت است که با هدف ترویج و الگو قرار دادن زندگی نخبگان اقدام به تولید کتاب با توجه به داستان زندگی آنها کرده است. قبل از این جلسه، چهار نشست دیگر با هدف بررسی چهار کتاب دیگر از بنیاد نخبگان برگزار شده است و این نشست پنجمین نشست از این سلسله نشست‌هاست.

علی‌الله سلیمی، نیز در این نشست اشاره کرد: خوشحالم که یک کتاب بهانه گردهمایی ما را فراهم کرده است. اگر مخاطب عام را در نظر بگیریم، اولویت اول کتاب «مسیر ملک» بیان مسیر زندگی فردی موفق و از نخبگان جامعه است، بی تردید انتظار این است که این فرد باید با سایر افراد متفاوت باشد و این انتظار مخاطب را از کتاب دور می‌کند.

اگر می‌خواهید متفاوت باشید باید از امکانات موجود به درستی استفاده کنید

وی افزود: وقتی کتاب «مسیر ملک» را می‌خوانیم، می‌بینیم کفه ترازو به سمت زندگی دکتر در اردکان یزد می‌چرخد؛ پدر او فاضل است. مادر گرایش‌هایی به علوم مدرن‌تر دارد. او باید راه سومی برای خود باز کند. او باید انتخاب کند که به سمت داشته‌هایش برگردد. این کتاب نوشته شده است تا الگویی برای جوانان امروز باشد. «مسیر ملک» به دنبال این است که اگر شما می‌خواهید فرد متفاوتی باشید، باید از امکانات موجود به درستی استفاده کنید.

سلیمی ادامه داد: یکی از داشته‌های اصلی توصیف اراده فرد است. فرد اراده می‌کند تا از موانع بگذرد و موفق می‌شود. او با شناخت امکانات پیرامون خود از موقعیت‌ها استفاده می‌کند. خودباوری در او شکل می‌گیرد و ناباوری از فضا دور می‌شود. کتاب سعی دارد که این نکات را به ما گوشزد کند. هر دانشجویی می‌تواند به جایگاه حسین ملک افضلی دست یابد. اگر نخبگان بهانه‌ها را از خود دور کنند معمولاً در انتخاب‌های خود موفق می‌شوند. نکته جالب اینجاست وقتی به درجه علمی می‌رسد، باز درس می‌خواند و به دنبال یادگیری علوم جدید است. او مدام در حال جستجوی علوم تازه و علائق خویش است. کتاب از یک اراده آهنین سخن می‌گوید. در جامعه ایران گاهی با محدودیت‌هایی مواجه هستیم که توجیهی است تا کار انجام نگیرد، اما این کتاب چنین توجیهاتی را رد می‌کند. او موانع را به نوعی کنار می‌زند و انسان موفقی می‌شود.

این منتقد در ادامه با اشاره به این نکته که ویژگی‌های شخصیتی دکتر ملک باعث ایجاد شبکه‌های بهداشت در سراسر کشور شد، گفت: انسان‌های اطراف او خودشان نخبه نیستند اما رویای بزرگی در سر دارند و جویندگان معرفت و پیشرفت هستند. ویژگی‌های شخصیتی او سبب ایجاد شبکه‌های بهداشت در سراسر کشور شد. اين شخص در وهله اول چهره علمی دارد اما در مقاطعی وارد فضای اجتماعی می‌شود. او به عنوان سپاه بهداشت به سربازی رفته بود. وقتی به روستا می‌رود، سعی می‌کند تا وضعیت موجود را تغییر دهد. سعی می‌کند حمامی در روستا بسازد اما مردم با او همکاری نمی‌کنند، گویی به شرایط موجود عادت کرده‌اند. کاری که انجام می‌دهد آزمون و خطاست. احساس می‌کند باید شرایط را تغییر بدهد، حالت ارباب و رعیتی باید به هم بریزد و کار متفاوتی انجام بگیرد. سرانجام خزینه حمام به خانه بهداشت منتهی می‌شود. به این نتیجه می‌رسد اگر شبکه بهداشت را درست کنیم، سلامت تامین می‌شود.

 وی بیان کرد: او فارغ از کارهای روزمره و اداری سعی می‌کند یک کار بنیادی را به انجام برساند. عادت روستا را به هم می‌ریزد و کار تازه‌ای را به سرانجام می‌رساند. او به دنبال بیلان کاری نیست. او در زمان جهاد سازندگی شروع به فعالیت می‌کند اما فعالان جهادی با او همکاری نمی‌کنند. شخصیت دکتر جاذبه ندارد. او شخصیتی قاطع دارد. نوع برخوردش همه را نگران می‌کند، ولی نیتش در انتها برملا می‌شود. ناشر سعی کرده است کتاب محکمی به بازار ارائه کند. مخاطب راهنمایی بر روی جلد ندارد. کتاب در روایت اول شخص بیان شده است. از متن کتاب گفت‌وگو محور بودن مشخص نیست. نویسنده با ایثار خود را از کتاب حذف کرده است و انگار کتاب خودنوشت است. در کلیت کار خیلی حضور نویسنده را حس نمی‌کنیم. نویسنده خود را به نفع قهرمان روایت کنار کشیده است. ملک خیلی با جزئیات زندگی خویش را بیان کرده است. یکدستی کاملاً در کتاب به چشم می‌خورد. ولی انگار روایت‌هایی نیز ناگفته باقی مانده است. قهرمان اصلی هر طور که دوست دارد زندگی خود را تعریف می‌کند.

سلیمی نقدهای ساختاری خود به کتاب را نیز چنین بیان کرد: پاره‌ای از زیرنویس‌ها به جا آورده شده است اما برخی از واژه‌های بدیهی مانند امام خمینی (ره) و رضاشاه نیز به شکل پاورقی شرح داده شده است که لزومی نداشت و مخاطب اینها را می‌داند. حذف پرسش‌ها از کتاب، اثر را به گونه‌ای درآورده که چالشی در پی ندارد. انگار ملک خاطرات خویش را برای نسل بعدی تعریف کرده است. خانه‌های بهداشت در یک دوره‌ای تنها امید زنان روستایی بود. کتاب به نوعی روایت یک‌طرفه است اما در عین حال قلاب‌هایی به ما می‌دهد و در عین سادگی نوعی مرور تاریخ است. ملک خیلی کلی به وقایع اشاره می‌کند، اما مخاطب هوشمند توالی اتفاقات را دنبال می‌کند و به کنه مطلب می‌رسد.

وی اضافه کرد: ایمانی که آدم‌ها به هم دارند، در کتاب کاملاً مشخص است. کتاب یک شناخت یکطرفه به ما می‌دهد. بنیاد نخبگان کار ارزشمندی را به سرانجام رسانیده است. چون بیان این سخنان از زبان خود شخص خیلی ارزشمند است. این کتاب می‌تواند بعدها به عنوان منبع مورد استفاده قرار بگیرد و یا روایت‌های دیگری به آن اضافه شود.

ایجاد خانه‌های بهداشت در سراسر کشور کار خیلی بزرگی است

مرضیه نظرلو، نویسنده کتاب «مسیر ملک» در این نشست گفت: کتاب اولین کتابی است که از سوی دفتر تکریم و بنیاد نخبگان به چاپ رسید، اما آخرین کتابی است که مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. ممکن است به عنوان اولین اثر با چالش‌هایی روبه‌رو بوده که در آثار بعدی این نواقص برطرف شده است. سعی کردم کتاب را به زبانی بنویسم که عموم مردم بتوانند از آن استفاده کنند.

وی افزود: این کتاب سه سال پیش به چاپ رسید. از سوی بنیاد نخبگان قرار بود افراد شاخص علمی را که کار اجتماعی انجام داده‌اند، معرفی کنیم. سعی کردم کتاب خواندنی باشد و دانشگاهیان بتوانند یک چشم‌انداز و تجربه زیسته داشته باشند. پیشتر با دکتر حسین ملک افضلی مصاحبه شده بود که آن متن در اختیار من قرار گرفت اما از آن حتی به اندازه بیست صفحه هم نتوانستم اطلاعات استخراج کنم. به همین دلیل قرار مصاحبه گذاشتیم و حدود ۴۰ ساعت گفت‌وگو انجام گرفت.

نظرلو ادامه داد: نکته مهم کتاب این بود که سه راوی مکمل داشت و ابعادی از زندگی مصاحبه‌شونده روشن می‌شد. با همسر ملک افضلی جلسات جداگانه گذاشتم و زوایای پنهان زندگی ملک بیان شد. همچنین طی جلساتی با دکتر مرندی و دکتر پزشکیان نیز گفت‌وگو کردم. ملک افضلی قاطع، صریح و جدی است. جلسات مصاحبه با صبوری بسیار پیش رفت. البته اول با ناراحتی شروع شد ولی در نهایت به همدلی ختم شد.

وی در ادامه با اشاره به این نکته که ایجاد خانه‌های بهداشت در سراسر کشور کار خیلی بزرگی بود، گفت: وقتی ملک افضلی در سال ۱۳۴۲ برای اولین بار امام خمینی (ره) را در حرم حضرت معصومه (س) دید، گفت: این شخص برنامه دارد و نیامده که برود. صداقت بیان وی بالا بود. او بیش از ۲۰۰ بار کتاب را بازخوانی کرد. زبان و شخصیت ملک افضلی علمی بود و باید ساده و به مردم منتقل می‌شد. عمد به ساده‌نویسی کتاب بود، اما نه عوام‌ستیزانه. از آنجایی که کتاب شخصیت نخبه علمی را بیان می‌کرد، در عین ساده‌نویسی کلمات باید وزانت خود را حفظ می‌کردند.

نظرلو افزود: ملک افضلی یک شخصیت علمی دارد که در اجتماع حل شده است. توانمندی او در حوزه مدیریت بالاست. پشتکار و اراده قوی دارد و هیچوقت خسته نمی‌شود. هنوز دغدغه‌مند است و احساس مسئولیت دارد. او طرح کنترل جمعیت را در آن زمان اجرا کرده است اما نمی‌توان به دلیل نرخ افزایش منفی زمان حال بر او خرده گرفت، زیرا شرایط آن زمان آن‌گونه اقتضا می‌کرد. او در این زمینه گفت: این طرح در زمان خودش درست بود، شاخص را گذاشته بودیم ولی ساختار با تغییر مدیران تغییر کرد و به شرایط کنونی منجر شد. اگر به شکل راهبردی مورد بررسی قرار می‌گرفت، امروز با کاهش نرخ جمعیت روبه‌رو نمی‌شدیم.