«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به سمع و نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش سیزدهم با موضوع «حق غیرمسلمانان» را می‌خوانید.

در تعالیم اسلامی علاوه بر حقوق مسلمانان و شیعیان، حقوق غیرمسلمان‌ها نیز تشریح شده است در این خصوص باید توجه شود اینکه در برخی روایات از عبارت‌های حق مسلمان یا حق مؤمن یاد شده به منظور اولویت دادن مسلمان‌ها و شیعیان برای تکریم و خدمت‌رسانی است وگرنه این رویکرد، مطلقاً به این معنا نیست که افراد غیرمسلمان حقی ندارند یا اینکه مسلمین مجازند حق آنها را سلب کنند. 

قرآن کریم می‌فرماید پیامبر اکرم(ص) و مسلمان‌ها با همدیگر مهربانند «رُحَمَاءُ بَيْنَهُم» وضع حقوق خاص بین مسلمان‌ها و بین شیعیان نیز به خاطر ایجاد رحمت، الفت، مهر و محبت میان آنها و در راستای نیل به وحدت و یکپارچگی است. چنان که امام صادق(ع) در روایتی به مسلمین توصیه می‌کنند که با هم بپیوندید، مهربان باشید و به نیازمندان کمک کنید، همان طور که خداوند متعال می‌فرماید «رُحَمَاءُ بَيْنَهُم»

بنابراین تضییع حقوق مالی معنوی و آبرویی همه انسان‌ها، پیرو هر دین و مذهبی که باشند از نظر تعالیم قرآن و عترت مذموم است و به شدت نکوهش شده است. احترام و تکریم آنان و خوش رفتاری با آنها نیز از سفارش‌های اکید مکتب قرآن و عترت است. قرآن کریم با صراحت به مسلمان‌ها دستور می‌دهد که با افراد غیرمسلمان که با مسلمین نمی‌جنگند یا آنها را از سرزمین خود بیرون نمی‌‌رانند، همراه با نیکی عدالت رفتار کنند. «لا يَنْهَاكُمُ اللهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ المقسطين».

پیامبر اکرم(ص) نیز در روایتی می‌فرمایند هر کس بر اهل ذمه ظلم کند، من دشمن او هستم «مَنْ ظَلَمَ مُعَاهِداً كُنْتُ خَصْمَهُ». امیر‌المؤمنین(ع) روزی خبردار شدند مهاجمان معاویه برزنی غیرمسلمان تاخته و خلخال و دست بند و گردن بند و گوشواره او را به یغما برده‌اند؛ آن حضرت فرمودند اگر مسلمانی از غصه بمیرد جای ملامت نیست. بنابراین اگرچه از نظر معارف اسلام و تشیع مسلمان‌ها و شیعیان حقوق ویژه‌ای نسبت به همدیگر دارند اما ضرورت ادای حق مردم منحصر در رعایت حقوق هم دینان و هم مذهبان نیست بلکه ادای حقوق اهل ذمه و پیروان سایر ادیان و مذاهب نیز لازم است. 

زمانی که امیرالمؤمنین(ع) حاکم بودند زره ایشان گم شد. روزی آن زره را نزدیک نفر مسیحی یافتند. امام در حالی که یقین داشت صاحب زره است و خلیفه و رئیس حکومت هم بود زره را با اجبار از او نگرفت و در محضر قاضی از آن مسیحی شکایت کرد و فرمود این زره از آن من است نه آن را فروخته‌ام و نه به کسی بخشیده‌ام. قاضی به شخص مسیحی گفت خلیفه ادعای خود را بیان کرد تو چه پاسخی داری؟ او گفت این زره مال خودم است و منکر ادعای امیرالمؤمنین شد. قاضی به حضرت علی(ع) گفت آیا برای ادعای خود بیّنه داری؟ فرمود خیر، پس قاضی به نفع آن مسیحی رأی داد. 

او هم زره را برداشت و رفت، اما از آنجا که خود بهتر می‌دانست زره مال کیست، هنوز چند قدم نرفته برگشت و گفت من شهادت می‌دهم که این نحوه قضاوت از احکام پیامبران است. امیرمؤمنان نزدیک قاضی که خود او را منصوب کرده می‌رود و قاضی به زبان او حکم می‌دهد، سپس شهادتین را بر زبان جاری ساخت و مسلمان شد و رو به امیرالمؤمنین(ع) گفت به خدا قسم که زره مال شماست. آن حضرت نیز زره را به او بخشید. پس از چندی او را دیدند که در نهروان در رکاب امیرالمؤمنین(ع) می‌جنگد. یعنی حاکم مسلمین و یک مسیحی نزد دادگاه صالحه اسلامی، مساویند و قاضی بدون بیّنه و دلیل کافی به صرف آنکه آن شخص غیرمسلمان است به زبان وی و به نفع حاکم اسلامی حکم نمی‌کند. 

پیامبر اکرم(ص) در جنگ‌هایی که از سوی کفار مشرکین و به طور کلی غیرمسلمان‌ها به ایشان تحمیل می‌شد همواره به رزمندگان اسلام سفارش می‌کردند که از هرگونه رفتار خلاف مروت در نبرد و نیز از آزار و اذیت بازماندگان جنگ خودداری کنید. مثلاً می‌فرمودند وقتی پیروز شدید دشمن را تعقیب نکنید، کشته‌شدگان را مثله و قطعه‌قطعه نکنید به زن‌ها کاری نداشته باشید. احترام خاصی برای زن‌ها قائل باشید، پیران و اطفال را نکشید، آب را به روی دشمن نبندید، خاک آنان را آغشته به سم نکنید و درختان را نبرید.