به گزارش خبرنگار ایرنا، برداشت‌های بی‌رویه و تخلیه منابع آب زیرزمینی در دهه‌های گذشته موجب شده تا چهارمحال و بختیاری که روزگاری به عنوان یکی از استان‌های تولیدکننده آب کشور معروف بود امروز با زلزله‌ای خاموش به نام فرونشست روبرو شود.
کارشناسان بر این عقیده‌اند که با وجود وضعیت بحرانی دشت‌ها و منابع آب زیرزمینی چهارمحال و بختیاری، بهره‌برداری از منابع آب سطحی به عنوان یک ضرورت قلمداد می‌شود و چنانچه تدبیری صورت نگیرد این استان در سال‌های آینده با مشکل کمی و کیفی آب روبرو می‌شود.
چه آبخوانی دچار فرونشست می‌شود؟
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در خصوص چرایی وقوع پدیده فرونشست به خبرنگار ایرنا گفت: برداشت بی‌رویه و بیش از میزان تغذیه از منابع آبهای زیرزمینی، اُفت سالانه سطح ایستابی را به دنبال دارد و به مرور زمان فشار لایه‌های بالایی که در گذشته آب آن را تحمل می‌کرد به بافت خاک وارد می‌شود این شرایط موجب متراکم شدن خاک شده و به مرور پدیده فرونشست را به دنبال دارد.
مسلم صادقی در گفت وگوی خود با ایرنا ادامه می‌دهد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در زمان حاضر ناقوس فرونشست در دشت‌های همدان، فارس، خراسان، اصفهان، یزد و کرمان به صدا درآمده و برخی از آن‌ها به عنوان دشت‌های مرده که قابلیت هیچ احیایی ندارد شناخته می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه چهارمحال و بختیاری از پدیده فرونشست مستثنی نیست اظهار داشت: تغییرات اقلیمی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی موجب شده هر روز توان و ظرفیت این مخازن تحلیل رود و ادامه این روند موجب می‌شود در آینده نه چندان دور استان با چالش جدی در بحث منابع آبهای زیرزمینی و به دنبال آن فرونشست روبرو شود.
صادقی ادامه داد: پدیده فرونشست کاهش ظرفیت آبگیری آبخوانها را به دنبال دارد و در صورت بر طرف نشدن این پدیده مرگ آبخوانها دراستان رقم زده می‌شود.
به گفته صادقی، وقتی فرونشست در آبخوانی ایجاد شود حتی اگر در سال‌های آینده تغذیه‌ای رخ دهد به دلیل از بین رفتن تخلخل بین منافذ خاک ظرفیت آبگیری آبخوان کاهش پیدا می‌کند و در این صورت ذخیره آبی در سال‌های آینده نخواهیم داشت.
وی ادامه داد: در زمان حاضر چهار آبخوان یا محدوده مطالعاتی چهارمحال و بختیاری شامل شهرکرد، بروجن(فرادنبه) سفیددشت و خانمیرزا ممنوعه بحرانی و ۶ آبخوان دیگر از جمله کیارشرقی ، شلمزار، لردگان، مالخلیفه، گندمان، بلداجی، جونقان و فارسان نیز ممنوعه هستند به این معنی که در این دشت‌ها کاهش سطح ایستایی، افت کیفیت منابع آبی و فرونشست به وقوع پیوسته است.
صادقی در خصوص نرخ فرونشست چهارمحال و بختیاری گفت: نرخ فرونشست سالانه در سطح جهانی ۶ تا هفت میلی‌متر است در حالی که آمارها نشان می‌دهد این نرخ در چهارمحال و بختیاری بالاتر از بحران جهانی است.
صادقی اضافه کرد: بررسی‌های نشان می‌دهد نرخ فرونشست در دشت‌های شهرکرد و خانمیرزا به وضوح قابل مشاهده و به مرز بحران رسیده است.
فرونشست؛ زلزله‌ای خاموش در سرزمین آب‌ها
کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری گفت: برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی و شدت گرفتن افت این منابع آبی در چهارمحال و بختیاری دشت‌های این استان را با پدیده نامیمون فرونشست زمین روبرو کرده است.
سید هاشم فاطمی با بیان اینکه فرونشست فرایندی غیرقابل برگشت به شمار می‌رود، اضافه کرد: در این شرایط آبخوان ذخیره‌پذیری خود را از دست می‌دهد و به عنوان خسارتی جبران ناپذیر به شمار می‌رود.
وی با اشاره به ضخامت کم و حساس بودن آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری افزود: این موضوع سبب شده تا با وجود فرونشست زمین در دشت‌های استان، فروچاله به وجود نیاید و همین موضوع سبب می‌شود تا مرگ آبخوانها و فرونشست زمین به صورت خاموش شکل گیرد.
فاطمی معتقد است: هرچند فرونشست در چهارمحال و بختیاری به شکل چاله‌های با قطر ۱۵۰ متر همانند استان‌های کرمان و همدان وجود ندارد اما باز هم در منطقه خانمیرزا شواهدی مبنی بر فرونشست دیده شده که در این ارتباط چند آبخوان در دست مطالعه قرار دارد.
کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه آبخوان‌های ممنوعه بحرانی استان از سال‌های ۹۵- ۹۶ با این مشکل روبرو شده‌اند گفت: هر چند مطالعات جامعی انجام نشده اما شواهد فرونشست که شامل لوله جدارزایی است (لوله جدارها در آبخوانها معلق‌اند) به وضوح قابل مشاهده است.
هاشمی اظهار داشت: در زمان حاضر شواهد فرونشست در دشت‌های خانمیرزا، شهرکرد، بروجن (فرادنبه) و سفید دشت که به عنوان دشت‌های بحرانی استان معرفی شده‌اند به وضوح قابل مشاهده و در آبخوان‌های دیگری مانند کیار، گندمان و بلداجی نیز این شواهد دیده شده است.
کسری ۵۱۴ میلیون مترمکعبی آبخوان‌های چهارمحال وبختیاری
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری گفت: شواهد نشان می‌دهد با گذشت زمان وضعیت منابع آبهای زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه، کسری تجمعی و افزایش استفاده از ذخیره استراتژیک هر روز وخیم‌تر می‌شود.
به گفته صادقی، مخزن تجمعی آبخوان‌های چهارمحال وبختیاری به دلیل شرایط حاکم برآبخوان‌های استان با ۵۱۴ میلیون مترمکعب کسری روبرو شود.
وی ادامه داد: این شرایط موجب شده تا برخی از دشت‌های چهارمحال و بختیای از جمله سفید دشت با افت کیفیت آب روبرو شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به کوچک بودن ضخامت پایین (متوسط حدود ۵۰ سانتی‌متر) آبخوان‌های این استان برخلاف دیگر آبخوان‌های استان‌های دیگر گفت: بیشترین عمق چاه‌ها تا سنگ کف برخی از دشت‌های استان کمتر از۱۰ متر است.
وی یادآور شد: کوچک بودن و ضخامت کم آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری موجب شده تا حساسیت آبخوان‌های این استان به کاهش آب خیلی شدیدتر باشد.
افت کیفیت منابع آبهای زیرزمینی
افت کیفیت منابع آبهای زیرزمینی چهارمحال و بختیاری از دیگری مشکلاتی است که امروز استان با آن روبرو است.
به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری برداشت‌های بی‌رویه موجب شده تا ایی سی آب (هدایت الکتریکی یا میزان شوری آب) منابع آبهای زیرزمینی چهارمحال و بختیاری افزایش و به دنبال آن کیفیت این منابع کاهش یابد.
صادقی ادامه داد: خشکسالی‌های پیاپی، برداشت بیش از توان مخزن، کاهش میزان بارش‌ها، تغییر الگوی بارش از برف به باران، کاهش و افت سطح ایستابی موجب شده تا درصد رواناب نسبت به نفوذ بیشتر شود و این موجب کاهش کیفیت و افت سطح ایستابی را به دنبال داشته باشد.
ضرورت کاهش وابستگی به منابع آبهای زیرزمینی
کارشناس منابع آب چهارمحال و بختیاری در خصوص وابستگی چهارمحال و بختیاری به منابع آبهای زیرزمینی افزود: ۷۰ درصد از مصارف این استان از منابع و سفره‌های آب زیرزمینی تامین می‌شود.
فاطمی معتقد است: در شرایطی که تعدادی از چاه‌های استان در حاشیه دشت‌ها از جمله شهرکرد، خانمیرزا، بروجن (فرادنبه) خشک و بیآب شده‌اند و آبخوانها توان آبدهی چندانی ندارند؛ کنترل مصارف مهمترین کاری است که باید انجام شود.
وی افزود: محدودیت بهره‌برداری و برداشت از آبخوانها در شرایطی که روند افت منابع آبهای زیرزمینی در چهارمحال و بختیاری ادامه‌دار است از مهمترین اقداماتی است که باید انجام شود.
فاطمی ادامه داد: ضرایب تعدیلی برای آبخوانها وجود دارد که متناسب با میزان افت سطح ایستابی بهره‌برداری‌ها باید تعدیل و کاهش داده شود که در این کار همکاری سایر دستگاه‌ها از جمله سازمان جهاد کشاورزی الزامی است اما تاکنون توفیق چندانی در این خصوص نداشته‌ایم.
تجهیز چاه‌های کشاورزی به کنتور هوشمند
به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در زمان حاضر سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی در چهارمحال و بختیاری وجود دارد که از این تعداد ۸۲ درصد برق‌دار هستند.
صادقی میزان برداشت تقریبی از چاه‌های چهارمحال و بختیاری را ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال اعلام کرد و افزود: جایگزینی این منابع از طریق بارندگی و طرح‌های تغذیه مصنوعی در شرایط کنونی بسیار سخت است و به تعبیری جایگزینی این منابع در مقابل برداشت از منابع آبهای زیرزمینی بسیار کم است.
به گفته صادقی، تجهیز چاه‌های کشاورزی به کنتور هوشمند برای رصد، پایش و کنترل میزان برداشت از منابع آبهای زیرزمینی از جمله الزاماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به برداشت مازاد و بیش از توان آبخوان گفت: در مدت ۵۰ تا ۶۰ سال گذشته یک سری مجوزهای چاه کشاورزی در استان داده شده که با توان و آبدهی مجاز و مناسب هم‌خوانی ندارد و در مقابل برداشت از ذخیره این استراتژیک هیچ جایگزینی نشده و این امر افت آبخوان را به دنبال داشته است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری گفت: این کاهش مصرف می‌تواند از طریق تغییر الگوی کشت، کشت‌های متناسب با اقلیم، روش‌های نوین آبیاری، آبیاری‌های سطحی و تیپ، جایگزینی پساب به عنوان یک منبع آب با آب تازه و بازچرخانی که در ساختارهای صنعتی میزان آب کمتری استفاده شود، تغذیه مصنوعی، آبخیزداری و آبخوانداری و جایگزینی منابع آبهای زیرزمینی با آبهای سطحی که فشاراز آبهای زیرزمینی برداشته شود.
اجرای کارهای سازه‌ای؛ گامی برای جلوگیری از فرونشست
کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری معتقد است: مهمترین راهکار برای جلوگیری از فرونشست و نجات آبخوانها برداشتن فشار از آبهای زیرزمینی و روی آوردن به استفاده بهینه از آبهای سطحی است.
صادقی انجام کارهای سازه‌ای را مهمترین راهبرد در این خصوص اعلام کرد و گفت: اجرای طرح آبرسانی بن – بروجن با هدف تامین آب نیمی از جمعیت استان، طرح سد غدیر باباحیدر برای شهرستان فارسان برای تامین آب آشامیدنی مردم این شهرستان تنها بخش کوچکی از کارهای عمرانی انجام شده برای بهبود وضعیت و کاهش فشار از آبهای زیرزمینی است.
فاطمی در خصوص خانمیرزا و لردگان گفت: اگر سد شهدای چشمه علی با تامین اعتبار و رفع مشکلات اجتماعی اجرا شود بخشی از نیازهای آبی استان از طریق این سد تامین و به این صورت مشکل عمده برخی از آبخوان‌های استان از جمله خانمیرزا، لردگان، گندمان - بلداجی و بروجن - فردانیه برطرف شده و حتی به سمت بهبود نیز حرکت می‌کنیم.
وی میزان افت سطح ایستابی در آبخوانها از جمله خامیرزا را ۲۵ متر، شهرکرد ۱۶ تا ۱۷ متر، سفید دشت ۲۳ متر و در کیار ۲۰ متر اعلام کرد که با توجه به ضخامت محدوده قابل توجه است.
فاطمی کسری مخزن آبخوان‌های چهارمحال و بختیاری را حدود ۵۵۰ میلیون مترمکعب اعلام کرد: به طور تقریبی نیمی از این کسری مخزن معادل حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب فقط مربوط به دشت شهرکرد است.
راهکارهای مقابله با فرونشست و نجات آبخوانها
به اعتقاد معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری برای برداشتن فشار از آبهای زیرزمینی تغییر الگوی کشت، کشت‌های متناسب با اقلیم، روش‌های نوین آبیاری، آبیاری‌های سطحی و تیپ، جایگزینی پساب با آب تازه و بازچرخانی که در ساختارهای صنعتی میزان آب کمتری استفاده شود، تغذیه مصنوعی، آبخیزداری و آبخوانداری الزامی است.
کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری نیز با تاکید برضرورت کشت یک بار در سال و آیش کاری گفت: با وجود اهمیت و شرایط خاص استان اما همچنان ۲ بار کشت در سال انجام و زمینی برای آیش رها نمی‌شود.
وی گفت: در کنار امنیت غذایی باید به مساله بهره‌برداری پایدار از منابع هم توجه کرد چرا که اگر روزی آبخوانها خشک شود دیگر امکان کشاورزی وجود ندارد و به این صورت ضررغیرقابل جبرانی به استان وارد می‌شود.
امیدواری است؛ آبخیزداری مانعی برای فرونشست
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: حوضه آبخیز به عنوان یک اکوسیستم به شمار می‌رود که تمام اجزای آن شامل منابع آب، خاک، پوشش گیاهی (جنگل و مرتع)، اراضی کشاورزی، مسکونی و انسان با هم مرتبط است.
روح‌الله کریمیان افزود: در این شرایط آبخیزداری و آبخوانداری به عنوان راهکار برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و اجرای انواع اقدامات مدیریتی و سازه‌ای می‌تواند منجر به کاهش فرونشست دشت‌ها، تقویت آبخوان، افزایش پوشش گیاهی، رطوبت و جلوگیری از تشکیل کانون ریزگردها و پدیده خودسوزی دشت‌ها شود.
به گفته وی، عوامل مختلف طبیعی نظیر شیب زیاد، ذوب سریع برف‌ها، تراکم دام‌های عشایری و روستایی، نبود تعادل با ظرفیت مراتع، تبدیل جنگل‌ها و مراتع به اراضی دیم کم بازده و رعایت نکردن اصول صحیح آب و خاک در اجرای طرح‌های عمرانی و کشاورزی موجب تخریب حوضه‌های آبخیز و ایجاد فرسایش در چهارمحال و بختیاری شده است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری ادامه داد: بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد میانگین فرسایش سالانه خاک در استان ۱۷.۶ و رسوب سالانه ۷.۷ تن در هکتار است که این میزان از میانگین ۱۵ تن در هکتار کشور و نسبت به میانگین جهانی پنج تن در هکتار بیشتر گزارش شده است.
وی با بیان اینکه با اجرای اقدامات بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی به طور میانگین در هر هکتار هزار مترمکعب در سال تغذیه آبخوان انجام می‌شود، گفت: با اجرای اقدمات آبخیزداری سالانه سه تا ۱۰ تن در هکتار کنترل فرسایش و سه تا پنج تن در هکتار کنترل رسوب انجام می‌شود.
کریمیان ادامه داد: تاکنون مطالعه ۵۱ درصد از سطح چهارمحال و بختیاری معادل ۸۳۵ هزار هکتار در فازهای شناسایی توجیهی، تفصیلی، اجرایی، بازنگری، گالی و زمین لغزش انجام شده و ۴۹ درصد از سطح استان معادل ۸۶۵ هزار هکتار فاقد مطالعات تفصیلی اجرایی است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: در اذهان عمومی آبخیزداری به کارهای سازه‌ای از جمله سدها و بندهای خاکی مشهور است در حالی که این اقدامات کارهای فوری و ضروری به شمار می‌رود که وقتی حوضه در برخی شاخص‌ها به حد بحرانی می‌رسد باید انجام شود.
وی معتقد است؛ انجام عملیات بیومکانیک و بیولوژیک که منجر به تقویت پوشش گیاهی منطقه و حوضه آبخیز می‌شود از مهمترین کارهای آبخیزداری به شمار می‌رود در این شرایط با تقویت پوشش گیاهی بر روی دامنه‌های حوضه آبخیز رواناب و سیلاب تولید نمی‌شود.
به گفته کریمیان، هدف اصلی از اجرای طرح‌های آبخیزداری کنترل روان‌آب و تقویت منابع آبهای زیرزمینی است و کارکرد آن بیشتر در زمان کاهش بارش و خشکسالی نمایان می‌شود.
به گزارش ایرنا، ۸۲ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری را عرصه‌های منابع‌طبیعی تشکیل می‌دهد که ۲۰ درصد آن جنگل و ۶۲ درصد آن مراتع است.
چهارمحال و بختیاری با مساحتی در حدود یک میلیون و ۶۴۲ هزار هکتار دارای ۱۲ شهرستان با بیش از یک میلیون نفر جمعیت است.
چهارمحال و بختیاری زمانی ۱۱ درصد آب شیرین کشور را در اختیار داشت که به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیم و بارش ها به گفته برخی از کارشناسان به ۶ درصد رسیده است.
نظر شما