وقف و نذر از جمله موضوعاتی است که در ایام خاص و ویژه مانند ماه‌های محرم و صفر، رمضان، ذی‌القعده، شعبان و... شاید بیش از دیگر ایام سال مورد توجه عموم مردم به ویژه واقفان و ناذران قرار می‌گیرد. آستان قدس رضوی به عنوان بزرگ‌ترین نهاد موقوفاتی جهان اسلام از جمله نهادهایی است که در دوره‌های مختلف تاریخ مورد اعتماد و اطمینان واقفان و ناذران بوده و همواره موقوفات و نذورات متعددی توسط عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به آستان مبارک حضرت رضا(ع) و با نیات خاص از جمله عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) در ماه محرم الحرام تقدیم شده است. به همین مناسبت با «جواد نقی‌زاده بجستانی» رئیس اداره صیانت و پیگیری موقوفات در مدیریت نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.
سابقه محدودیت و ممنوعیت عزاداری برای سالار شهیدان
وقف سنتی نیک و پسندیده است که به واسطه آن شخص واقف هر میزان از اموال و دارایی‌های خویش را برای خدمت عمومی و یا بهره‌گیری از منفعت آن در راستای مصارف خیر هدیه می‌کند. موقوفه می‌تواند در امور مختلفی به مصرف برسد و واقف می‌تواند این مصارف را تعیین کرده و یا بر عهده مجری امر بگذارد. از طرف دیگر، قسمتی از فعالیت‌های آستان قدس رضوی مرتبط با امور موقوفات بوده و این امر در حال حاضر توسط مدیریت نظارت بر موقوفات این نهاد مقدس انجام می‌شود و این مدیریت همواره تلاش می‌کند موقوفات در اختیار را به بهترین شکل خود و منطبق با وقف‌نامه‌های مربوط و مطابق با نیات واقفان به مصرف برساند.
موضوع دیگر این است که آستان قدس رضوی امانتدار شرعی و حقوقی موقوفات بارگاه مطهر امام هشتم(ع) و مکلف به رعایت حقوق موقوفات به بهترین صورت است. در واقع احیا، صیانت، شکوفایی و اجرای نیات موقوفات در صدر برنامه‌های این حوزه قرار دارد که بخشی از اجرای نیات واقفان مربوط به سوگواری و تعزیه‌داری ماه محرم الحرام در حرم مطهر رضوی است.
شاید ندانیم که برگزاری و انجام مراسم مذهبی از جمله تعزیه‌داری امام حسین(ع) تا زمان حاکمیت صفویان در ایران بسیار کمرنگ انجام می‌شد و با وجود تکریم و گرامیداشت حرمت بارگاه منور و ملکوتی حضرت رضا(ع) از سوی همه مذاهب اسلامی، اما باز هم شیعیان در اقلیت بودند و نمی‌توانستند به راحتی و بدون محدودیت به موضوع عزاداری سالار شهیدان در ماه‌های محرم و صفر بپردازند.
با وجود همه محدودیت‌ها و شاید آزار و اذیت‌های موجود، باز هم شیعیان ساکن شهر مشهد مقدس سعی می‌کردند در ماه‌های محرم و صفر به ویژه در تاسوعا و عاشورای حسینی عزاداری مربوط به این ایام را حتی با وجود محدودیت‌های آزاردهنده تا حد توان به جای آورند.
موقوفاتی برای عزاداری حضرت ثارالله(ع) در آستان قدس رضوی
از زمان حکومت صفویه و با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران و برطرف شدن محدودیت‌های عزاداری در ایام محرم و صفر، مشهد مقدس و حرم مطهر رضوی مأمن مراسم عزاداری شیعیان برای بزرگداشت قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قرار گرفت.
در دوره‌های بعد مانند دوره قاجاریه نیز برنامه‌های عزاداری ماه‌های محرم و صفر با اجتماع هیئت‌های مذهبی مشهد در روزهای تاسوعا و عاشورا در مرکز شهر مشهد و سپس تشرف عزاداران به حرم مطهر رضوی برای عرض تسلیت و تعزیت به پیشگاه حضرت ثامن الحجج(ع) بیشتر و بیشتر جلوه‌گر شد. مطابق برخی از اسناد و منابع موجود محوریت و مرکز مسیر عزاداری در سطح شهر مشهد در آن دوران، از طرف بازار سرشور به طرف بازار زنجیر و سپس صحنین مبارک در حرم مطهر امام هشتم(ع) بوده است. همچنین در طول مسیر عزاداری، پذیرایی از عزاداران در تیمچه‌های متعدد، بازارچه‌ها و منازل انجام می‌شد که بخش عمده‌ای از این پذیرایی‌ها از محل نذر و وقف بوده است.
به همین مناسبت و در راستای بزرگداشت مراسم عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) برخی از واقفان نیز مصارف وقف خود را برای انجام عزاداری و پذیرایی و اطعام عزاداران و برگزاری مراسم روضه‌خوانی و قرائت قرآن و ادعیه خاص قرار می‌دادند. به پیروی از همین وقف‌نامه‌ها و نیات واقفان، آیین‌های تخصصی ویژه ایام محرم و صفر نیز در بارگاه مطهر رضوی به وجود آمد. در ادامه و به مناسبت ایام سوگواری سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) مناسب است به قسمتی از متن و محتوای برخی از قدیمی‌ترین موقوفه‌های خاص عزاداری در آستان قدس رضوی که تمام یا بخشی از درآمدهای رقبات وقفی خود را صرف عزاداری در ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) قرار داده‌اند به شرح ذیل اشاره شود:
وقف‌نامه میرزا محمد مؤمن در سال 1136 قمری
«... نصف از کل منافع اوقاف را همه ساله در ایام عاشورا و در هر یوم جمعه و لیله جمعه، صرف و خرج تعزیه‌داری و روضه‌خوانی گلگون کفن خامس آل عبا جناب ابی عبدالله الحسین (ع) نمایند...».
وقف‌نامه میرزای صراف مربوط به سال 1278 قمری
«... وقف تعزیت خامس آل‌عبا و گلگون کفن صحرای کربلا حضرت سیدالشهدا – علیه آلاف التحیه و الثناء – بدین صورت که هر ساله متولی در روز اول محرم هر سال، جهت مصارف عزاداری سیدالشهدا(ع) پرداخت نماید...».
وقف‌نامه مهدیقلی خان قرائی در سال 1289 قمری
«... جهت مصارف تعزیت‌داری خامس آل‌عبا و گلگون کفن صحرای کربلا حضرت سیدالشهدا ارواحنا له الفدا که در شهر محرم و صفر هر یک که ممکن شود در عمارات متبرکه که هر سالی 10 شب روضه‌خوانی شود...».
وقف‌نامه میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1292 قمری
«... روضه‌خوانی در درب حرم محترم در لیالی عاشورا که عبارت است ده شب اول محرم باشد و لیالی جمعات...».
وقف‌نامه علی‌اکبر خان تحویلدار درسال 1302 قمری
«... بخشی جهت مصارف روضه‌خوانی در ایام و لیالی متبرکه در آستانه مقدسه مجلس عزای گلگون قبای عرصه نینوا، اباعبدالله الحسین(ع) از بابت گلاب و چای، اطعام و غیره...».
وقف‌نامه جعفرقلی میرزا مربوط به سال 1307 قمری
«... منافع مزرعه مذکوره و متعلقات آن در ایام عاشورای محرم الحرام صرف و خرج روضه‌خوانی و تعزیه‌داری گلگون کفن عرصه نینوا، ارواح العالمین له الفدا نماید...».
نظر شما