در کتاب مقاتل آمده است در روز تاسوعا دشمن شروع به تنگ‌کردن محاصره «امام حسین (ع)» کرد این در حالی بود که امام حسین (ع) در مقابل خیمه‌ها نشسته بودند، آفتاب نیز در حال غروب کردن بود لذا حضرت ابوالفضل العباس (ع) را فراخواندند و نخستین فرمان قیام را به ایشان اعلام کردند، امام حسین (ع) از برادر گرامیشان خواستند از دشمن برای یک شب زمان بخواهد تا به دعا و مناجات با خداوند پرداخته و به شب زنده داری و قرائت قرآن کریم بپردازند. به همین دلیل روز تاسوعا به نام آن حضرت نام‌گذاری شده است. ایشان از معدود امام‌زادگانی هستند که زیارت‌نامۀ مستقیم از امام معصوم، امام جعفر صادق (ع)، برایشان صادر شده است. این زیارتنامه شناسنامه و شجره‌نامۀ معرفتی برای معرفی صفات حضرت عباس (ع) است. در ادامه به صفات بارز آن حضرت می‌پردازیم.

۱. بندگی خدا و ولایت‌مداری

در زیارت‌نامه حضرت عباس (ع) اطاعت و بندگی خدای متعال نخستین خصوصیت ایشان بیان شده است و سرچشمه تمام خوبی‌ها و پاکی‌ها و زیبایی‌های ایشان است. صفت عبودیت با اینکه خیلی اهمیت دارد وتمامی دارایی‌های انسان هم از این طریق به‌وجود می آید ولی کافی نیست؛ چون علاوه بر وظیفه در قبال خدا، در ارتباط با امام خویش نیز باید مسئولیت داشت و ولایت‌پذیر بود. تاریخ گواه این است که حضرت عباس در تمامی مراحل زندگی خصوصاً صحنه های متعدد وسخت کربلا، پابه‌پای سید الشهداء ودر اطاعت او بوده است وتمام فکر ودل مشغولی‌اش این بود که امام را راضی کند.

۲. وفاداری

در زیارتنامه حضرت عباس (ع) می‌خوانیم: گواهی می‌دهم که از جانشین پیامبر (ص) پیروی کامل داشتی و نسبت به او راست کردار و وفادار و خیرخواه بودی.

هنگامی که کاروان اسیران کربلا را در شام، به کاخ یزید بردند، در میان وسایل غارت شده‌ شهیدان، پرچمی بود که از ضربات دشمن بسیار آسیب دیده بود. یزید با حیرت به آن نگاه کرد و پرسید: «این پرچم در دست چه کسی بوده است؟» گفتند: «عباس بن علی.» آنگاه سرگردان بین حیرت و احترام، سه بار برخاست و نشست و به حاضران گفت: «به این پرچم خوب نگاه کنید. ببینید که بر اثر ضربات شما هیچ جای سالمی ندارد، اما انتهای آن که در دست علمدار بوده، سالم سالم است. نفرین از نام تو دور باد ای عباس! به راستی که این معنای کامل وفای برادر نسبت به برادر است.»

همچنین او در صحنه‌ای دیگر آنگاه که بر امواج بستر دل‌انگیز آب روان نگاه می‌کند، لبان خشکیده برادر خود را در نظر می‌آورد و داغ تشنگی را از یاد می‌برد و به تعبیر مقتل: «فذکر عطش الحسین(ع) و اهل بیته و رمی الماء من یده و قال والله لا ذقت الماء و سیدی الحسین عطشانا» یعنی بعد از یاد تشنگی امام و اطفال، آب را پرت می‌کند و نمی‌نوشد. شخصیتی که آب در دستش است و تشنه است اگر آب می نوشید، شاید بهتر مبارزه می کرد و کسی هم او را مذمت نمی کرد، این توان را داشته که به آب رسیده اما آب را روی آب می ریزد و می‌گوید تا امام حسین(ع) تشنه باشد، من آب نمی‌آشامم. این وفاداری حضرت ابالفضل (ع) است.

۳. شجاعت

حضرت ابوالفضل در اروز تاسوعا و عاشورا، که از حماسی ترین روزهای تاریخ اسلام است، در برابر انبوه دشمنان آنقدر دلاوری نشان داد که شجاعان قوم را متزلزل و عامه سپاهیان را هراسان کرد و زمین، زیر پایشان لرزید. ابوالفضل این صفت والا را از پدرش که شجاعترین انسان هستی است و دایی‌هایش که از دلاوران نامدار عرب بودند و درمیان سایر قبایل بدین صفت مشهور بودند، به ارث برده بود.

۴. علم و معرف

در شأن حضرت ابوالفضل العباس (ع) گفته شده که ایشان از عالمان فقیه است. در روایتی که از امامان معصوم علیه‌السلام به ما رسیده، فرمودند: «ان العباس بن علی زق العلم زقا»؛ همانا عباس فرزند علی (ع) علم را چون غذا در کودکی از پدرش وارد جانش کرده است. این تعبیر، تشبیه بسیار لطیفی است؛ زیرا هرگاه کبوتری غذا را نرم و گوارا کند و به بچه‌اش بخوراند، به آن تعبیر به (زق) می‌شود، این بیان حاکی است که حضرت ابوالفضل العباس (ع) در دوران خردسالی از پستان مادرش علم و حکمت را مانند شیر، شیره جانش کرده و در دامان علم و حکمت، رشد و نمو کرده و دارای علم لدنی بوده است.

تصدیق

حضرت ابوالفضل العباس (ع) فردی بودند که همواره به تصدیق امام عصر خود یعنی امام حسین (ع) می‌پرداختند؛ تصدیق در اینجا به معنی عدم شک پیرامون امام و ولی زمان خود است. یعنی امام را عین صدق محض بدانی و شک و ریب و تکذیب نسبت به امام، در انسان پیدا نشود. بسیاری افراد در ته دلشان نسبت به حقانیت سیدالشهداء(ع) تردید کردند. تصدیق کردن معصومین و آنها را عین حق و صدق دانستن و شک نکردن در سختی‌ها به‌خصوص آنجایی که با تعلقات ما درگیر می شود، کار بسیار سختی است.