بلدیه شهر رشت در سال ۱۳۰۷ خورشیدی جریده‌ای داشت که از مطالعه آن می‌توان اوضاع رشت ۱۰۰ سال پیش را درک کرد. انتشار این مجله نشان می‌دهد ۱۰۰ سال پیش که نشریات کاغذی تازه پا گرفته بود، تا چه اندازه شهرداری رشت به اطلاع رسانی اهمیت می‌داد. جالب است بدانیم، اداره بلدیه رشت (یا همان شهرداری امروز) دکه روزنامه فروشی هم در باغ تاریخی سبزه میدان، یعنی درست در مکانی که پاتوق اهالی فرهنگ و تفرجگاه عمومی شهر بود، دایر کرده بود تا پایگاهی برای امور فرهنگی شهر باشد.

وقتی اسناد و منابع را جستجو می‌کنیم، اطلاعات بیشتری درباره این مجله به‌دست می‌آید. به‌عنوان نمونه در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سندی به شماره ۷۳۳۸۸۹ به نام «مجله بلدیه» وجود دارد. در مشخصات این شماره ذکر شده «رشت، بلدیه ۱۳۰۷ ماهنامه، این نشریه حاوی مقالات اجتماعی، فنی، تاریخی، صحی، اقتصادی، اطلاعات رسمی بلدیه متصدی مدیرمسئول امید ارشاد و به زبان فارسی می‌باشد».

در همین زمینه محمود نیکویه، نویسنده کتاب «تاریخچه بلدیه رشت» می‌گوید: سال ۱۳۰۷ خورشیدی، «نصرالله رضا» شهردار رشت بود و در این دوران علاوه‌بر انجام فعالیت‌های گسترده عمرانی، شاهد برخی از فعالیت‌های فرهنگی و خدماتی هم هستیم. برپایی کارگاه قالی بافی و کارگاه پارچه بافی برای زنان بی سرپرست و کودکان یتیم و با هدف حرفه آموزی و توانمندسازی نیازمندان، از جمله این اقدامات بود. در همین دوران شهرداری رشت برای احداث کتابخانه ملی علاوه بر تخصیص زمین، بودجه‌ای هم در نظر می‌گیرد. اعزام محصل به اروپا از میان کارکنان بلدیه، احداث آپارات سینما در ساختمان بلدیه و انتشار مجله، بخشی از اقدامات فرهنگی نصرالله رضا بود که از  شهریور ماه سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۷ خورشیدی شهردار رشت بود.

نیکویه یادآور می‌شود: نصرالله رضا، تحصیلات عالیه خود را در برلن گذرانده بود. او پیش از کفالت، رئیس حسابداری شهرداری رشت بود و پیش از آن نیز در جنبش جنگل سمت «کمیسر پست» را برعهده داشت و به همین دلیل نوع نگاه و خدماتش متمایز با دیگران شهرداران بود. وی، درباره مجوز انتشار مجله بلدیه رشت هم می گوید: مجله بلدیه به مدیرمسئولی امیر ارشاد در سال ۱۳۰۷ منتشر می‌شود. ولی مشخص نیست چرا انتشار این مجله تداوم نمی‌یابد و تنها یک شماره از آن در آرشیو مطبوعات موجود می باشد و  این امر نیازمند بررسی است، البته شاید تعویض شهردار نیز بی تاثیر نبوده است.

شادروان فریدون نوزاد، پژوهشگر تاریخ مطبوعات گیلان، درباره خصوصیات و ویژگی‌های مجله بلدیه رشت می‌نویسد: «نخستین شماره مجله ماهیانه بلدیه به منظور ارائه خدمات شهرداری به همشهریان گیلک در سال ۱۳۰۷ خورشیدی در رشت چاپ و نشر یافت. به جز دو سه مقاله اساسی بقیه مطالب آن را گزارش‌های رسمی داویر مختلف شهرداری و بهداری تکمیل و تامین می‌شد. نوزاد همچنین درباره ابعاد نشریه و ویژگی‌های دیگر نشریه بلدیه می‌نویسد: «طول و عرض مجله ۲۱ در۲۱ سانتی‌متر و تعداد صفحات بدون ۴ صفحه جلد، ۲۴ صفحه دو ستون و هر صفحه ۲۸ سطر است».

ضمن بررسی برخی از اسناد موجود در سازمان اسناد ملی، به ۲ سندی برمی‌خورم که مرتبط با مجله بلدیه است. در یک سند معلوم می‌شود، رئیس شورای شهر وقت، مدیر مسئول را به شهردار تعرفه کرده و برای انتشار مجله، از قبل بودجه‌ای هم تصویب شده است. طی این سند که به تاریخ ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ خورشیدی برمی گردد، ابوالقاسم خان سمیعی، رئیس کمیسیون بلدیه، به کفیل رشت (شهردار) نامه می‌نویسد مبنی بر اینکه با توجه به اعتبار لحاظ شده در بودجه بلدیه برای تاسیس مجله‌ای بنام مجله بلدیه رشت، فردی به نام «عبدالامیر خان ارشاد» به عنوان مدیر مجله بلدیه معرفی می شود و شهردار نیز نامه را پاراف کرده تا آقای ارشاد را خوانده و حضورا با وی مذاکره کند.

اینکه چرا تنها یک شماره از این مجله منتشر شده، روشن نیست. ولی شاید مرتبط با سند دیگری باشد که طی آن حسابرس وقت شهرداری رشت بازخواست شده و انتشار مجله متوقف می‌شود.

طبق یک گزارش حسابرسی، معلوم می‌شود مدیرمسئول مجله بلدیه قرار بود هیات تحریریه‌ای مرکب از چند نویسنده و اهل قلم را برای نوشتن مطالب به کار گیرد ولی اعتباری برای هیات تحریریه تامین نمی‌شود. طی این گزارش، با عنوان ورقه بازجویی از میرزا حسن خان شکرالله‌زاده محاسب سابق بلدیه رشت که به تاریخ ۳۰ بهمن ماه سال ۱۳۰۸ خورشیدی احضار شده است، توضیحاتی دراین باره آمده است: «عبدالامیر خان ارشاد در بلدیه مدیر مجله بلدیه بود و با تصویب کمیسیون به این سمت تعیین شده بود و تاریخ کارکردن او درست در نظر من نیست ولی بطور کامل می‌دانم در چند ماهی برای تهیه مقدمات وسایل نشر مجله بلدیه به کار گرفته و درصدد بود کمیسیونی برای هیات تحریریه تشکیل بدهد و چون وسایل فراهم نبود آن دو سه ماهی که مشغول تهیه مقدمات می‌بود، حقوق داده نشد و بعدا که مشغول کار شد و مجله را انتشار داد».

به نظر می رسد با تغییر شهردار وقت و با وجود تصویب بودجه، اعتباری برای اداره مجله بلدیه تخصیص نمی‌یابد و انتشار مجله بلدیه متوقف می‌شود. با این حال با مطالعه همان یک شماره، می‌توان وضعیت رشت را رصد کرد. با مطالعه سرمقاله مدیرمسئول نخستین شماره مجله بلدیه، اطلاعات جالبی از شرایط رشت ۱۰۰سال پیش قابل احصاست. اگرچه طبیعی است رسانه هر ارگانی، تلاش دارد فعالیت‌های نهاد خود را برجسته نماید، ولی مطالعه بخشی از آن یادآور می‌شود رشت صد سال پیش چه وضعیت اسفناکی به لحاظ عمرانی و بهداشتی داشته است: «...حالیه رشت در پرتو عصر تجدد خواهی در مملکت دارای دو سه خیابان بزرگ، معابر نظیف، مریض خانه بلدیه، صحیه نسوان، دارالمجانین، دارالرضاعه، اطفاییه و روشنایی گردیده است، در چند سال قبل فاقد هرگونه وسایل زندگی بوده است، سابقا در شهر رشت اگر احیانا نایره خانمان سوز حریق از جایی برمی‌خاست، از بین رفتن جان و مال مردم و اطفای حریق بسته به تقدیر بود.

هر وقت بارندگی‌های متواتر شروع می‌شد، اغلب معابر و کوچه‌ها به طوری آب می‌گرفت که عبور از آن‌ها جز با کرجی و کول حمّال که در دو طرف خیابان حکم ماشین برقی را داشتند، غیر مقدور بود، برای روشنایی شهر پلیس مجبور می شد، درب خانه ها را بزند و اهالی را به نوبه وادار به روشن کردن چراغ بکند، اگر فقیری در شهر می‌مرد؛ دراویش و معرکه گیرها جسد بی چاره را وسیله معاش خود قرار داده، در جلو گذر عام و مساجد می‌گذاشتند، از صبح تا غروب در انظار بیگانگان روح عابرین را کدر کرده با گدایی و جیب بری او را به مغسل می‌بردند.

خاکروبه و زباله به قدری در محلات و کوچه‌ها انبار می‌شد که علاوه بر تولید امراض، در هر گذر تشکیل تپه و ماهور می‌داد، وسایط نقلیه شهری هر ماهه در اثر خرابی بازار و معابر، چندین دستگاه فنر عوض می‌کرد، قبرستان‌های داخلی شهر به حدی زیاد شده که مولد هزاران خطر برای اهالی شده و به وسیله آلوده کردن آب چاه‌های مجاور، سرایت امراض مسری هم پیش بینی می‌شد، عجزه و فقرا در هوای سخت زمستان در شهر پراکنده، گذشته از مزاحمت و از بین بردن حیث مملکت، روح تنبلی و تکدی را در جامعه می پروراندند. این ها و نظایر این قبیل حوادث بود که شهر رشت را با فراهم بودن همه گونه وسایل اقتصادی و فلاحتی به مغاک نیستی می‌کشانید».

انتهای پیام