[مریم رضاخوه] براساس دادههای پایگاه اطلاعرسانی شرکت کنترل آلودگی هوا، از ابتدای سال تاکنون، پایتخت 91 روز هوای قابلقبول، 19روز ناسالم برای گروههای حساس و یک روز ناسالم برای همه گروهها را تجربه کرده است. این در حالی است که پایتختنشینان در 116 روز ابتدای سال، تنها 5روز هوای پاک تنفس کردهاند، اما آلاینده ازن 18روز در آسمان شهر جولان داده است. در همین بازه زمانی در سال گذشته آلاینده ازن 13روز پایتختنشینان را محاصره کرده بود.
روند افزایشی ازن در سالهای اخیر
فصل بهار امسال در شرایطی به پایان رسید که با وجود بهبود نسبی کیفیت هوای تهران در ماههای فروردین و اردیبهشت، آلاینده ازن بهعنوان آلایندهای ثانویه، متهم ردیف اول آلودگی هوای پایتخت در ماه خرداد بود. براساس گزارشهای منتشرشده، علت 11روز هوای ناسالم بهاری، آلاینده ازن بوده است. آلایندهای که از دهه 70در تهران، اندازهگیری میشود. در 23 روز ابتدایی فصل تابستان هم تهرانیها هوای پاک را تجربه نکردند؛ 14 روز هوای قابلقبول، 9روز هم هوای ناسالم برای گروههای حساس داشتند. همچنین تهرانیها از ابتدای تابستان، در مجموع 9روز هوای آلوده تنفس کردند که در آن آلاینده ازن 7روز و دیگر ذرات معلق 2روز در هوای شهر جولان دادهاند. از سویی تهران و دیگر کلانشهرها علاوه بر آلاینده ازن، در نیمه دوم سال بهدلیل وارونگی هوا و افزایش ذرات معلق ۵/۲ میکرون، در بیشتر روزها آلوده میشود. براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس این معضل جان تعداد زیادی از شهروندان را میگیرد.
گزارشهای منتشرشده در سالهای اخیر هم نشان میدهد که این آلاینده اصلیترین دلیل آلودگی هوای تهران در نیمه ابتدایی سال است و معمولا میزان آن در فصل تابستان اوج میگیرد و روزهایی که بهخاطر آلاینده ازن، تنفس هوا خطرناک شده، افزایش پیدا کرده است.
8سال قبل
در این میان شاید جالب باشد که بدانید، در سال ۱۳۹۵ تنها برای یک روز هوای تهران بهخاطر ازن، ناسالم شد، تعداد روزهای فراتر از حدمجاز در میانگین ایستگاههای شهر تهران در ماههای گرم خرداد تا مرداد سالهای 96تا 1400بهترتیب 6، 16، 25، 36، 23، 47روز بوده که رشد قابل ملاحظهای را نشان میدهد، اما این آمار در سال 1402، 26روز در فصول بهار و تابستان بوده که به نسبت سال 1401روزهای کمتری را با آلاینده ازن تجربه کرده است. البته مسئولان میگویند علت اینکه ازن قبلا بهعنوان آلاینده هوای تهران معرفی نمیشد، مقدار کم این آلاینده در هوا بوده است. حسینرضا شهیدزاده، مدیرعامل اسبق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در این زمینه به «شهروند» میگوید: «از دهه 70که دستگاههای اندازهگیری آلایندههای هوا در تهران نصب شد، میزان آلاینده ازن در هوای تهران سنجیده شد، در تمام این سالها نه اینکه ازن در هوا وجود نداشته باشد، اما به میزان کمی وجود داشت.»
از ازن «خوب »تا «بد»
شهیدزاده، در رابطه بااینکه ازن از کجا وارد هوای شهر میشود، میگوید: «مثل همه عوامل دیگر آلودگی هوا، منشأ آلاینده ازن در خودروها و سوختهای مختلف است، با این تفاوت که این آلاینده به شکل مستقیم از خودروها وارد هوا نمیشود و به نوعی یک آلاینده ثانویه است.»
او در ادامه افزود: «آلودگی ازن زمانی بهوجود میآید که آلایندههای ناشی از خودروها، نیروگاهها، صنعت کارخانههای شیمیایی و... در حضور نور خورشید با همدیگر واکنش نشان میدهند و آلاینده ازن را بهوجود میآورند. بهطور جزئیتر سه مورد سوختهای نسوخته، اکسیدهای نیتروژن و نور خورشید از عوامل ایجاد ازن در هوا هستند. پمپبنزینها، موتورهای کاربراتوری، خودروها و... عامل ایجاد دو مورد ابتدایی هستند که توسط انسانها ایجاد میشود و مورد سوم هم در فصول گرم بهوجود میآید.»
ازن را بیشتر مردم بهعنوان گاز ضامن حیات در کره زمین میشناسند اما غلظت بالای این گاز میتواند سلامت افراد را به مخاطره بیندازد. ولی واقعیت این است که ازن موجود در جو شامل دو دسته «ازن خوب» و «ازن بد» است. شهیدزاده در اینباره میگوید: «مقصود از ازن خوب، همان لایه ازن است که روی زمین چترش را گسترده و با جذب پرتوی فرابنفش خورشید، زندگی را روی زمین ممکن کرده است. این در حالی است که اگر غلظت همین گاز در لایههای پایینی جو افزایش پیدا کند، کارکرد مثبت خود را از دست میدهد و به یک آلاینده تبدیل میشود که عوارض آن برای سلامتی همپای عوارضی است که دیگر آلایندههای گازی و ذرات معلق ایجاد میکند.»
راهکار چیست؟
فرقی نمیکند آلودگی هوا در فصل گرما اتفاق بیفتد یا سرما، مهم این است که بیتوجهی به این معضل، ساکنان شهرهای بزرگ و آینده آنها را تحتتأثیر قرار میدهد. با این اوصاف برای کاهش آلاینده ازن در هوا چه باید کرد؟ در این میان یک پاسخ تکراری وجود دارد. کارشناسان همان راهکاری را پیشنهاد میدهند که در هر سال زمستان در زمان وارونگی هوا بهدلیل تشدید آلودگی مطرح میشود. در این راهکار، کارشناسان معتقد هستند که برای از بین بردن این نوع آلودگی باید منابع انتشار آلایندههای پیشسازهای ازن را کاهش دهیم. بهگفته حمیدرضا تقوایی نجیب،کارشناس محیطزیست، برای کنترل آلاینده ازن، کاهش انتشار نیتروژن، ترکیبات فرار، سوختهای فسیلی و... باید در دستور کار قرار گیرد.
او ادامه میدهد: «یکی از راهها برای کاهش آلاینده ازن این است که روی تمام خودروها، کاتالیستی که آلایندههای خطرناک را تبدیل به آلاینده بیاثر میکند، نصب شود و در واحدهای بزرگ صنعتی هم از کاتالیست ناکس استفاده شود. همچنین برای کاهش این آلاینده تابستانه، باید حتما قانون هوای پاک مصوب مجلس شورای اسلامی که وظایف تمام دستگاهها را مشخص کرده، اجرا شود.»
مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، هم معتقد است که بهرهگیری از سیستم حملونقل عمومی مبتنی بر فناوریهای روز دنیا، استفاده از انرژیهای پاک نظیر انرژی خورشیدی و تجدیدنظر در نحوه طراحی ساختمان و ابنیه ثابت با نگاه تمرکزگرایی در تاسیسات تامین گرمایش و سرمایش میتواند باعث کاهش تولید اکسیدهای نیتروژن در بلندمدت شود.
او با بیان اینکه لازم است برنامههای کوتاهمدت برای کاهش آلاینده ازن داشته باشیم، میگوید: «بهعنوان نمونه اعلام و هشدار بهموقع به مردم درباره این آلاینده مهم است تا در ساعات افزایش غلظت اکسیدهای نیتروژن و به تبع آن ازن، حضور در فضای باز را کاهش دهند و حداقل از قرارگرفتن کودکانی که آسیبپذیرترین قشر در برابر ازن هستند در فضای باز جلوگیری کنند.»
چه کسانی با تنفس ازن در خطر قرار میگیرند؟
با وجود اینکه این آلاینده ثانویه خودش را با تیره و خاکستری کردن آسمانهای شهر و محو کردن کوهها نشان نمیدهد، اما وجود آن در هوا به اندازه دیگر آلایندههای هوای تهران خطرناک است و حتی تنفس میزان کمی ازن میتواند، مضر باشد.
آمیتیس رمضانی، متخصص بیماریهای عفونی از دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این خصوص به «شهروند» میگوید: «هرچند که همه افراد در معرض خطر آسیب ناشی از تماس با آلایندههای هوا قرار دارند اما برخی گروهها، بیشتر تحتتأثیر هستند.» او معتقد است که واکنشهای افراد در برابر آلایندهها به فاکتورهای متعددی همچون نوع آلاینده، مدت زمان، درجه تماس و غلظت آن بستگی دارد.»
او با بیان اینکه سلامت دستگاه تنفسی انسان، تحتتأثیر کیفیت هوایی است که استنشاق میکند، ادامه میدهد: «ازن میتواند به کیسههای کوچک موجود در ریه که در آنها اکسیژن و دیاکسید کربن مبادله میشوند بهشدت آسیب برساند. افراد سالمند و افرادی که از مشکلات قلبی- ریوی رنج میبرند و نیز کسانی که دارای آسم هستند، جزو گروههای پرخطر محسوب میشوند. کودکان و نوزادان نیز در معرض خطر بیشتری هستند، زیرا این گروههای سنی، بیش از افراد بالغ نسبت به وزن بدن خود، هوا را درون ریهها میکشند و در نتیجه مقدار بیشتری از آلایندهها را به بدن خود وارد میکنند.»
با توجه به این دادهها، اولا مسلم است که هر سال میزان گاز «ازن» نسبت به سال قبل بیشتر شده و به همان نسبت آلایندهتر میشود رویهای که اگر فکری برای آن نشود، قطعا در سالهای نهچندان دور میزان آن به حدی خواهد رسید که به جای نقش مثبت آن در جلوگیری از نفوذ اشعههای مضر به داخل جو، خود، به عاملی آلاینده و مضر برای بدن انسان بدل میشود. موضوعی که شاید همانگونه که کارشناسان مطرح کردهاند، بهترین راهکارش اجرای دقیق قانون هوای پاک و نظارت بر حُسن انجام وظایف دستگاههایی است که در این زمینه مسئولیت داشتهاند.
نظر شما