مسیر اقتصاد/ جهت محاسبه صرفه‌جویی‌های ناشی از بهره‌برداری قطارهای روزانه برون‌شهری فعال در راه‌آهن ایران، باید مجموع هزینه-فایده‌های این قطارها را با هزینه-فایده‌های سایر روش‌های حمل و نقلی مسافری روزانه برون‌شهری مقایسه کرد.
هزینه‌های روش‌های مختلف حمل و نقل شامل موارد زیر است:
- هزینه‌های زیرساخت مانند هزینه تملک اراضی برای احداث راه، راه‌آهن، ایستگاه‌ها و تعمیر و نگهداری
- هزینه‌های تامین ناوگان و استهلاک آن
- هزینه‌های بهره‌برداری مانند تعمیر و نگهداری ناوگان، قطعات یدکی، تامین نیروی انسانی و …
- هزینه‌های تاثیرگذار بر محیط زیست و زندگی.
فواید ناشی از روش‌های مختلف حمل و نقلی را می‌توان وابسته به کاهش هزینه‌های ناشی از استفاده از آن رو‌ش‌ها دانست. به طور مثال مهمترین فایده استفاده از سیستم‌های ریلی را می‌توان کاهش مصرف سوخت، کاهش آلاینده‌ها، افزایش ایمنی و غیره عنوان کرد.
سهم ۲۳ درصدی جذب مسافران قطارهای روزانه برون‌شهری از سرنشینان خودروی شخصی
هزینه‌های مستقیم مصرف سوخت در واقع بهای سوخت مصرفی انواع وسایل حمل و نقلی است که در این گزارش بر مبنای قیمت فوب خلیج فارس است. مدهای مختلف حمل و نقل از بنزین، گازوئیل، گاز و برق استفاده می‌کنند. در محاسبات زیر از سیستم‌های گازسوز و برقی صرف‌نظر شده است.
مصرف سوخت بنزین و گازوییل توسط انواع وسایل سفر به شرح جدول زیر است. در این جدول فرض شده است که تعداد صندلی اشغالی وسایل عمومی انبوه‌بر با احتساب رفت و برگشت آنها معادل ۵۰ درصد و میانگین سرنشین وسایل شخصی و تاکسی نیز به ترتیب ۱.۵ و ۲ نفر است. بر اساس عملکرد ناوگان روزانه برون‌شهری کشور، ضریب اشغال ریل‌باس معادل ۵۰ درصد در نظر گرفته شده است.
بر اساس جدول قبل می‌توان به این نتیجه رسید که با توسعه قطار روزانه برون‌شهری انتظار می‌رود بخشی از مسافران سایر وسایل نقلیه جذب این سیستم شوند. اینکه چه تعداد مسافر و از کدام وسیله جذب این سیستم شوند، نیاز است بر اساس تحقیقات میدانی وسیعی مشخص گردد.
سهم انواع وسایل نقلیه سفر در کریدورهای روزانه برون‌شهری مختلف بسیار متفاوت است. اما بر اساس پژوهش‌ها به عنوان یک میانگین می‌توان سهم وسایل مختلف در سفرهای روزانه برون‌شهری قبل و بعد از حضور قطار حومه‌ای را بر اساس جدول زیر در نظر گرفت:
به این ترتیب ترکیب مسافران جذب شده به قطارهای روزانه برون‌شهری از مسافران سواری شخصی و اتوبوس و تاکسی به ترتیب ۲۳، ۶۲ و ۱۵ درصد است.
کاهش هزینه مصرف سوخت مهمترین اثر توسعه قطارهای روزانه برون‌شهری
برای محاسبه میزان صرفه‌جویی حاصل از توسعه قطارهای روزانه برون‌شهری لازم است میزان مصرف سوخت به ازای هر مسافر-کیلومتر ترکیب وسایل سفر جاده‌ای با مصرف سوخت این قطارها مقایسه شود. در جدول زیر در مقیاس ۱۰۰ نفر مقایسه صورت گرفته است:
به این ترتیب اگرچه صد مسافر-کیلومتر سفر حومه‌ای جاده‌ای در مجموع ۵.۷۴ لیتر سوخت مصرف می‌کنند اما بدلیل اینکه ۱۰۰ مسافری که جذب سیستم ریلی می‌شوند، اغلب از سایر سیستم‌های همگانی جذب می‌شوند، بنابراین تنها ۳.۸۵۵ لیتر سوخت مصرف می‌کنند. به این ترتیب صرفه‌جویی برای جذب مسافران جاده‌ای به سیستم ریلی برابر با ۶۰ درصد و معادل ۲.۳۱۵ لیتر است که برای هر مسافر-کیلومتر معادل ۲۳.۱۵ سی‌سی می‌شود.
با مصرف ۲۳.۱۵ سی‌سی بنزین در ایران در سال‌های ۱۳۹۳ الی ۱۴۰۲ و احتساب قیمت هر لیتر بنزین در این سال‌ها، تنها مبلغ ۲۳۱ ریال در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ و مبلغ ۳۴۷ ریال در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ از مشتری دریافت می‌شود، در حالی که بهای آن بر اساس جدول زیر در فوب خلیج فارس متغیر بوده است. در این جدول برای سال ۱۳۹۸ میانگین بهای بنزین ۱۵۰۰۰ ریال منظور شده است و بهای بنزین به دلیل جهش قیمت‌ها در سال ۱۳۹۸ به طور میانگین منظور شده است.
بر اساس جدول بالا روند جذب مسافران از سایر روش‌های حمل و نقلی به قطارهای روزانه برون‌شهری باعث صرفه‌جویی ۶۱۳۱ ریالی به ازای هر مسافر-کیلومتر در سال ۱۴۰۲ می‌شود. بنابراین اگر برنامه‌ریزی و اقدامات سیاستگذار منجر به مطلوبیت معیارهای سیستم‌های ریلی شهرهای حومه‌ای از جمله سرعت، راحتی، دسترسی مطلوب، هزینه و غیره گردد، می‌توان به این نتیجه رسید که مسافران زیادی از سایر روش‌های حمل نقلی به خصوص سرنشینان خودروی شخصی به سیستم ریلی جذب شوند.
منبع:
مقاله «برآورد صرفه‌جویی‌های اقتصادی حاصل از بهره‌برداری قطارهای حومه‌ای و منطقه‌ای راه‌آهن» سایت قطارهای حومه‌ای جمهوری اسلامی ایران
انتهای پیام/ حمل و نقل
نظر شما