خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، الناز رحمت نژاد: شیعیان در عراق، حدود ۱۰ روز پیش از شروع ماه محرم با نصب پرچمهای منقش به نام امام حسین (ع) و سایر شهدای کربلا بر بام خانهها، کوچه و خیابانها و با سیاهپوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، خود را برای مراسم عزاداری ماه محرم آماده میکنند.
مردم این کشور، رسوم و آداب خاصی را در ایام محرم در شهر کربلا اجرا میکنند که این مراسم خاص همین سرزمین است و در جای دیگری نمیتوان مشابه آن را یافت.
برگزاری آیینها و مراسمات دینی در عراق در طول قرنهای گذشته اشکال مختلفی به خود گرفته است و در بسیاری از موارد، شاهد پیدایش اقدامات سازمانیافتهای بوده است. ازجمله برجستهترین این اقدامات میتوان به آیین «رکضه طویریج» (دویدن از طویریج) و راهپیمایی با پای پیاده تا حرم امام حسین (علیه السلام) در کربلا، اشاره کرد. علاوه بر این، عزاداران حسینی با برگزاری مراسماتی، به صورت سمبلیک، ندامت خود را از عدم یاری رساندن به امام حسین (علیه السلام) در کربلا ابراز میکنند.
میلیونها نفر از شیعیان در عراق و سراسر جهان هر سال در این ماه در عزاداری حسینی مشارکت میکنند. این عزاداری در روز دهم ماه با رسیدن راهپیمایان به حرم امام حسین (علیه السلام) به اوج خود میرسد. در آنجا، علما و مداحان، قصائدی را در شرح اتفاقات کربلا که به شهادت حسین بن علی (علیه السلام) و اهل بیت و صحابهشان منجر شد، میخوانند.
همزمان با فرارسیدن محرم ۱۴۴۶ در فرصتی که دست داد به معرفی عادات و رسوم عزاداری در جهان اسلام پرداختیم.
قسمت اول و دوم این گزارش که به عادات و رسوم عزاداری در لبنان و پاکستان اختصاص دارد از پیوند زیر قابل مطالعه و بررسی است:
* «محرم در لبنان؛ از مراسم روضه حزب الله در ضاحیه تا تعزیهخوانی در نبطیه»
* «محرم در پاکستان؛ از مراسم نمادین «ذوالجناح» تا کشتی «سفینه النجاة»
در ادامه، مشروح قسمت سوم این پرونده که به عادات و رسوم عزاداری در عراق پرداخته است را میخوانیم؛
تعویض پرچم؛ از سرخ به سیاه
مراسم شب اول محرم در عراق با آیین معنوی تغییر پرچم حرم امام حسین (علیه السلام) آغاز می شود. این مراسم ویژه با حضور گسترده عزاداران همراه است. پرچم سرخ حرم به پرچم سیاه تغییر می کند تا اعلامی رسمی برای شروع مراسم عزاداری در طول دو ماه محرم و صفر باشد.
تکیه ها نیز از روز اول محرم با شمعدانهای مختلف تزیین می شود که نمادی از خوش آمد گویی مردم کربلا به کاروان امام حسین (علیه السلام) است که در چنین روزی وارد کربلا شدند.
ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلا
دومین روز محرم، مراسم ورود کاروان کربلا اجرا می شود. روز سوم نیز دسته های عزاداری از قسمت های مختلف عراق وارد شهر کربلا شده و به عزاداری می پردازند. مهمترین مراسم این روز مراسم تعزیه و برنامه ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلای معلی است. این کاروان که هر ساله در روز سوم محرم در کربلای معلی تعزیه اجرا می کند با لباس های سرخ و زرد وارد شده و با عنوان کاروان عمرسعد به دور حرمین چرخیده و خاطرات مظلومیت سیدالشهدا (علیه السلام) را یادآوری می کند.
روز قاسم بن الحسن و عزاداری با حَنا و گُل
مردم عراق علاوه بر روضهخوانی، عزاداری و سینهزنی، به اجرای مراسم با شمشیر، طبل، سنج و شیپور با حرکات خاصی که در عزاداری سنتی عربها مرسوم بوده، به صورت نمادین به ندای هل من ناصر ینصرنی امام حسین (علیه السلام) پاسخ داده و به یاری او میشتابند.
همچنین در روز هفتم محرم که متعلق به حضرت قاسم ابن الحسن (علیه السلام) است، با حَنا و گُل به خیابان آمده و عزاداری میکنند.
پوشیدن لباس قرمز در دستههای عزاداری یک موضوع چندان عجیبی است، اگرچه اکثریت مردم لباس مشکی بر تن میکنند. بعد از دهه اول محرم، عزاداریها شروع و دو ماه ادامه دارد.
طبق رسوم عزاداری محرم در عراق، هر قبیله یک گروه تعزیه دارد و شب جمعه هر هفته یک گروه تعزیه در خیابانها راه میافتد و برای مردم قطعهای از واقعه عاشورا را اجرا میکند.
آیین مشعلگردانی
مشعل گردانی یکی از قدیمیترین عزاداریهای سنتی ویژه اهالی نجف بهشمار میرود و شرکت کنندگان به صورت نمادین برای یاری سید الشهدا (علیه السلام (اعلام آمادگی میکنند.
مشعل گردانی از شب هشتم محرم شروع شده و تا شب عاشورا ادامه دارد. در این مراسم، ۲۰ تا ۴۰ مشعل بر روی یک چوب بلند و باریک نصب شده و هر مشعل به شیوه سنتی با استفاده از پارچههای ضخیم و پشمی و با نفت سیاه یا گازوییل روشن میشود. سپس افراد تنومند یا قد بلند هیات این مشعل را بر دوش خود حمل میکنند و به همراه دستههای عزاداری به سمت حرم علی بن ابیطالب (علیه السلام (حرکت میکنند.
در جلو و پشت هر مشعل هم دو نفر حامل مشعل را کمک میکنند تا مشعل نیفتد یا کسی آسیب نبیند.
دور هر مشعل بین ده تا بیست نفر شمشیر به دست به صورت نمادین به پایکوبی پرداخته که گویی خود را برای جنگ با دشمنان آماده میکنند و شعار سر میدهند.
در جلوی هر یک از مشعلها چند نفر پرچمهای بلند سیاه و قرمز با شعار یا حسین را به اهتزاز درمیآورند.
طبل و سنج از بخشهای مهم آیین مشعل گردانی است و طبلها در وسط عزاداران با ضرب آهنگی سریع و تند نواخته میشوند و عزاداران و مشعل گردانها را به هیجان بیشتر وامیدارند.
آیین مشق شمشیر
مشق شمشیر آیین سنتی عزاداری اهالی نجف است که بر اساس تاریخ، در شب عاشورا، حبیب ابن مظاهر اسدی، برای آرام کردن زینب (سلام الله علیها) به همراه عباس بن علی (علیه السلام) و یارانی که برای دفاع از دین و امامشان مانده بودند، به سمت خیمه گاه حسین رفتند.
حبیب ابن مظاهر فریاد زد: «ای گروه بانوان و حرمهای رسول خدا (ص) این شمشیرهای جوانمردان شماست که سوگند یاد کردهاند در غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند و این نیزههای جوانان شماست که قسم خوردهاند به زمین نیفکنند مگر اینکه به سینههای دشمن فروکنند».
مقتل خوانی؛ داستان ظلم و ستم یزید
مقتل خوانی در کربلا و عتبات مقدسه در نجف اشرف، کاظمین و سامرا از مهم ترین برنامه های ویژه محرم است. در عراق از حوالی ساعت ۹ صبح شروع به خواندن مقتل می کنند.
در این مراسم که تا دو ساعت طول می کشد، یکی از مقتل خوانان، داستان کامل روز دهم عاشورا را برای عزاداران می خواند که با سوز و گداز و اندوه و اشک حاضران در مراسم همراه است.
در مقتل خوانی، داستان ظلم و ستم ارتش یزید و شهادت یکایک یاران اباعبدالله الحسین (علیه السلام) شرح داده شده و پایان مقتل به شهادت امام حسین (علیه السلام) منتهی می شود.
با پایان مقتل خوانی، عزاداران تا اذان ظهر شروع به عزاداری کرده و سپس این مراسم با اقامه نماز جماعت ظهر و عصر ادامه پیدا می کند.
عزاداران بعد از پایان نماز ظهر و عصر، در آیینی نمادین، خیمه های نمادین اهل بیت (علیهم السلام) را در منطقه خیمه گاه در کربلا به آتش می کشند و بعد از آن مراسم «رکضه الطویریج» (دویدن طویریج) در بین الحرمین آغاز می شود.
آیین رکضه طویریج
روز عاشورا، مردم عراق در مساجد و حسینیه ها حاضر می شوند و یکی از روحانیون به خواندن مَقتَل می پردازد و مردم بر حوادث سوزناک آن روز می گریند.
از مهمترین دسته های عزاداری که در روز عاشورای حسینی در کربلا شرکت می کنند، عزاداری روستای طویریج معروف «هندیه» است.
آیین عزاداری موسوم به «رکضه طویریج» (دویدن از طویریج) یکی از بزرگترین مراسمات و گردهماییهای انسانی در سطح جهان است که هرساله در ظهر روز دهم ماه محرم الحرام به منظور بزرگداشت شهادت امام حسین (علیه السلام) برگزار میشود.
میلیونها نفر از زوار حسینی از عراق، کشورهای عربی و نیز کشورهای خارجی در این مراسم شرکت میکنند. شرکتکنندگان در این مراسم حرکت خود را از منطقه «قنطره السلام» در کربلا به سمت بارگاه امام حسین (علیه السلام) در مرکز شهر آغاز میکنند و مسافتی بالغ بر دو کیلومتر را طی می کنند.
مشاهدات میدانی نشان میدهد که هر سال بر شمار شرکتکنندگان در این آیین بیش از پیش افزوده میشود.
شرکتکنندگان در مراسم رکضه طویریج در پاسخ به ندای «هل من ناصر ینصرنی» امام حسین (علیه السلام) شعار «لبیک یا حسین» را سَر میدهند.
شام غریبان در خیمه گاه
شب یازدهم محرم یا شام غریبان، مردم در کنار خیمه گاه امام حسین (علیه السلام) با روشن کردن شمع، حضرت زینب (سلام الله علیها) و کودکان امام حسین (علیه السلام) را در غربت خود همراهی کرده وآنها را دلداری می دهند.
از روز اول محرم تا پایان صفر هر روز آیین های روز دهم محرم با پایان مراسم شام غریبان، به اتمام می رسد اما آیین های عزاداری همچنان تا نزدیکی بیستم صفر ادامه می یابد که این مراسم نیز با آیین بزرگ پیاده روی اربعین به اتمام می رسد.
تمام هیات ها به تهیه و توزیع انواع غذاها می پردازند و این امر در دهه اول محرم وایام اربعین حسینی به اوج خود می رسد.
ورود کفن پوش های عراقی
در ایام محرم تراکم زیاد زائران ایرانی، پاکستانی و هندی پس از عراقیها در شهر کربلا و محدوده حرم امام حسین (علیه السلام) در همه جا قابل مشاهده است.
حضور نیروهای امنیتی عراق برای برقراری امنیت زائران به شکل محسوسی در این روزها تشدید می شود.
مراسمهای تاسوعا و عاشورا در بین الحرمین، طبق سنت عراقیها برگزار میشود.
داخل حرم های امام حسین (علیه السلام)، حضرت عباس (علیه السلام) و بین الحرمین با فرش قرمز مفروش شده و برای حضور هیاتهای مختلف عزاداری عراق، آماده می شود. بسیاری از هیاتهای عزاداری عراقی طبق سنت، کفن پوش وارد صحن حرم ها میشوند.
ایرانی ها به خاطر مراسم ویژه عراقی ها تا روز یازدهم محرم برنامه «رسمی» در این حرم های مطهر ندارند اما در مراسمهای عزاداری با شیعیان عراقی همراهی میکنند.
مراسم عزاداری ایرانیها در شهر کربلا معمولاً در موکب امام رضا (ع) توسط نمایندگی بعثه ایران برپا می شود.
نظر شما