شهر تاریخی استرآباد نخستین بافت تاریخی به ثبت ملی رسیده و وسیع‌ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران است. محله‌های بزرگ کنونی آن از جمله سر پیر، دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعل‌بندان، سبزه مشهد و میدان صدای روشن تاریخ بوده که نمونه‌های کمی از آن به صورت متمرکز در کشور باقی مانده است.

اقامه عزای سالار شهیدان در قدمگاه امام حسن عسگری (ع)، مساجد تاریخی، حسینیه‌ها، و امامزادگان بافت تاریخی گرگان نظیر، امازاده اسحاق (ع) بی‌بی نور بی‌حور و امامزاده نه تن حال و هوای معنوی و متفاوتی در بافت قدیم ایجاد کرده است.

برگزاری مراسم سنتی که قدمت تاریخی دارد در کوچه پس کوچه‌های محله‌ای که یادگار دوران قاجار است، حال و هوای وصف نشدنی دارد، گویا به دل تاریخ پرتاب شده‌اید و با تمام وجود قدمت طولانی برگزاری مراسم عزای حسین (ع) را درک خواهید کرد.

حرکت دسته جات عزاداری در کوچه‌های تاریخی گرگان به تو نهیب می‌زند که نسل‌ها آمدند و رفتند، و این تنها عزای حسین (ع) و بیرق خونخواهی امام است که زنده می‌ماند، سر عجیبی در خشت‌های قدیمی و پنجره‌های چوبی چند صدساله حسینیه‌ها و مساجد قدیمی محله تاریخی استراباد نهفته است که نمی‌دانم چیست هرچه است دل انسان را خاشع و فروتن می‌کند، باید عزم خود را جزم کنید و یکبار هم که شده مهمان حسینیه‌ها و مساجد این محل شوید تا این حس متفاوت را درک کنید.  

سیاه پوش کردن بافت تاریخی گرگان در آستانه ماه محرم

هم‌زمان با فرا رسیدن ماه محرم الحرام و ایام عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش همه ساله بافت تاریخی شهرگرگان (استرآباد) سیاهپوش می‌شود.

آئین دسته چوبی نماد خونخواهی از شهدای کربلا

یکی از آئین‌های کهنی که در بافت تاریخی گرگان برگزار می‌شود مراسم دسته چوبی است که نماد خونخواهی از شهدای کربلا است. این برنامه در شب شام غریبان اباعبدالله الحسین(ع) به صورت پیمایشی برپا می‌شود و حدود دو ساعت به طول می‌انجامد.

در این شب جوانان پس از صرف شام، در حیاط تکیه قدیمی میخچه گران جمع می‌شوند و چوب‌های بلندی به اندازه حدود ۱۳۰ سانتی‌متر به عنوان نماد نیزه بدست می‌گیرند و ضمن آنکه نوحه خوان با حالتی حماسی نوحه سرایی می‌کند، جمعیت با یک دست چوب‌ها را در هوا بلند می‌کنند و تکان می‌دهند و با دست دیگر سینه می‌زنند.

تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می‌شود، آن گاه با شعار «مدد یا علی» حرکت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می‌شود.

اسدالله معطوفی نیز در کتاب ضرب المثل‌ها، کنایات و باورهای مردم گرگان درباره دسته چوبی می‌نویسد:«شبیه زنجیرزنی بود با این تفاوت که افراد هر یک چوبی به دست می‌گرفتند و همزمان با نوحه خوانی چوب‌ها را تکان می‌دادند و گاهی چوب به چوب می‌کردند بر سر هر چوب فلز یا قپه‌ای گرز مانند یا فلز برنجی شش پر (شش گوش) نصب می‌شد. افراد دسته چوبی غالبا در میدانگاهی محلات به عزاداری می‌پرداختند. تعدادی از آن‌ها مشعل گیر بودند. آن‌ها مشعل‌هایی را به دست می‌گرفتند تا فضای مراسم عزاداری را روشن نگه دارند»

شاه بیت مراسم دسته چوبی چنین بود؛ ما غلامان علی چوُ به دوران مِزَنیم تیر بر فرق یزید نامسلمان مِزَنیم.  سپس مشعل‌داران این مشعل‌ها را در محل دور می‌دهند.

مراسم سنتی «پامنبری» در گرگان

در شب دهم محرم مراسم خاصی تحت عنوان «منبری» در محلات قدیمی گرگان برگزار می‌شود. در این مراسم در منازل قدیمی منبرهای خاصی برپا است و هر فردی که نذری دارد، در این منازل شمع روشن می‌کند.

برخی افراد که نذرهای بیشتری دارند، چهل شمع نذر می‌کنند که از اولین منبر تا منبر چهلم با هیچ کس حرفی نمی‌زنند. در این منازل که منبر گذاشته شده است، از میهمان با برنج و شربت نیز پذیرایی می‌شود و افرادی که چهل شمع نذر کرده‌اند، لب به غذا نمی‌زنند.

خادمین منبر که نسل به نسل از آن نگهداری کرده‌اند، چند روز قبل از اجرای مراسم، منبر را بیرون آورده و پارچه سیاه یا سبز بر روی آن میاندازند. خادمین منبر را نزدیک مسجد یا در حیاط می‌گذارند و یک تشت پر از گِل  برروی آن قرار می‌دهند.  

آئین سنتی طوق بندان در بافت تاریخی گرگان

علی‌رغم فراموشی برخی آئین‌های سنتی عاشورایی، شیوه عزاداری سنتی مردم گرگان در دهه اول محرم منحصر به فرد و برخی از رسوم اجراشده  تنها مختص این خطه تاریخی ایران است. به عنوان مثال، مراسم «طوق بندان» در اجلاسیه پیرغلامان به‌عنوان میراث معنوی با شماره ۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

آیین سنتی طوق بندان در دهه اول محرم پیش از اذان مغرب در محله‌های تاریخی گرگان برگزار می‌شود. علم که سند شناسایی هر محل است، با قربانی و نذری از انبار خارج و تا پایان صفر در تکایا بسته می‌شود.

وق‌ها شامل شاخه‌ای عمودی است از فلز با آیات حک شده روی آن است که به یک چوب پنج متری متصل می‌شود. هر یک از محلات قدیم گرگان در مراسم طوق بندان این طوق‌ها را آذین‌بندی کرده و بعد از مداحی و سینه زنی به حرکت درآوردن بر جداره تکیه محل خود نصب می‌کنند. این طوق‌ها تا ۲۸ صفر بر این تکایا و برخی از مساجد نصب است.

این مراسم بعد از نماز ظهر و قبل از نماز مغرب و عشاء در محلات میرکریم، نعلبندان، پاسرو، میخچه‌گران، سرچشمه، سبزه مشهد، سرپیر، دباغان، میدان عباسعلی، دربنو، دوشنبه‌ای، شازده قاسم، ملل و آلوچه باغ برگزار می‌شود.

انتهای پیام