خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: آئین‌های عاشورایی بسیاری در استان سمنان برگزار می‌شود که برخی شأن مانند یا عباس در شاهرود در سطح کشور شناخته تر هستند اما استان سمنان به واسطه اقلیم و جغرافیا و همچنین تنوع فرهنگی، آئین‌های بسیاری در زمینه سنت‌های عاشورایی و عزاداری سید الشهدا (ع) دارد که کمتر شناخته شده است.

در سلسله گزارش‌هایی تلاش داریم که آئین‌های ویژه ماه محرم در نقاط مختلف استان سمنان را به شما عاشقان اباعبدالله (ع) معرفی کنیم اما از آنجا که استان سمنان از این دست آئین سنتی و یادواره‌ها و سوگواره‌ها فراوان دارد ناچار در هر گزارش می‌توانیم دو الی سه آئین را معرفی کنیم. در این گزارش به سراغ دو آئین عزاداری در صحرای سمنان و حلی حلی در مهدی‌شهر می‌رویم.

سنت‌های قدیمی

سنت عزاداری در صحرا که از سنن قدیمی مردم مرکز استان سمنان است، در محرم سال جاری نیز به اجرا در خواهد آمد تا شاهد احیای این سنت دیرینه و معنوی باشیم. سوگواری امام حسین (ع) در بیابان‌های اطراف شهر سمنان موسوم به احیای سنت عزاداری در صحرا امسال مصادف با هشتم لغایت دهم محرم‌الحرام برگزار می‌شود. این سنت دیرینه و معنوی در سال‌های قبل در سمنان بود و چند سالی است که در زمینه احیای آن کوشش‌های خوبی صورت گرفته است.

این مراسم امسال یکشنبه ۲۴ الی سه شنبه ۲۶ تیرماه ۱۴۰۳، ساعت ۱۷:۳۰ در کویر خوریان سمنان برگزار خواهد شد. عموم مردم علاقمند سمنان می‌توانند در این مراسم معنوی همراه با مداحی و سوگواری و سینه زنی شرکت کنند.

حضور در بیابان‌ها

علی همتیان یک فرهنگی بازنشسته سمنانی در گفت وگو با خبرنگار مهر، درباره این مراسم به خبرنگار مهر، می‌گوید: این مراسم قدمتی دیرینه دارد اما به نظر می‌رسد دو ریشه اصلی دارد نخست اینکه حضور در صحرا به مردم همان حس حضور در صحرای کربلا را می‌دهد و در نتیجه همذات پنداری ویژه‌ای را به مخاطبان می‌بخشد.

همتیان با بیان اینکه دومین وجه عزاداری در صحرا، آن تنهایی و خلوت سلوکانه ای است که انسان دوست دارد جایی برود که خودش باشد و آسمان و برای امام حسین (ع) سوگواری کند، افزود: این دو وجه در کنار هم سبب شده تا مردم از عزاداری در صحرا که سابقاً در مکان خاصی هم نبود استقبال کنند.

وی با بیان اینکه اعزام مبلغ و روحانی و مداح به عزاداری در صحرای خوریان سمنان خوب است و می‌تواند جنبه جمع آوری مردم را هم حول محور عزاداری سیدالشهدا (ع) داشته باشد اما آن وجه خلوت کردن این مراسم هم جذابیت و معنویت خاصی دارد، افزود: به درستی اطلاعی در دست نیست که چه زمان و چه مکانی اما بارها برای ما تعریف کرده‌اند که در زمانی که عزاداری برای امام حسین (ع) ممنوع بوده گویا گروهی از مردم به صورت خانوادگی یا فردی به عزاداری محرم در بیابان می‌پرداختند و این مراسم به نظر می‌رسد قدمتی از همان زمان هم داشته باشد.

در سال‌های اخیر استقبال خوب مردم از ویژه برنامه عزاداری در بیابان سبب شده تا سازمان تبلیغات اسلامی و نهادهای ذی ربط با کمک هیأت‌های مذهبی سمنان به صورت ویژه‌تری به این مراسم بپردازند و حتی این آئین ویژه، بعد از احیا، مورد استقبال خوب رسانه‌ها هم قرار گرفته است. در سال‌های اخیر به حدی استقبال مردم زیاد است که ورودی کویر خوریان سمنان ترافیک بزرگی درست می‌شود و مردم مجبور می‌شوند خودروهایشان را ده‌ها متر آن سو تر پارک کرده و خودشان را به مراسم برسانند.

حلی حلی در مهدیشهر

رویداد ویژه دیگری که باید به آن پرداخت حلی حلی در مهدیشهر است که در تاریخ و فرهنگ سنگسری به قلم یدالله حاجی علیان مفصل به آن پرداخته شده و در نتیجه بهترین کسی هم که می‌تواند درباره آن توضیح دهد شخص نویسنده این کتاب است.

حاجی علیان در گفت وگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه هیأت (حلی حلی) یکی از قدیمی ترین هیأت‌های مذهبی مهدی‌شهر (سنگسر) است، گفت: نام این مراسم برگرفته از نوحه‌ای است که اعضای این هیأت مکرر آن را تکرار می‌کنند (علی علی) که به مرور و تکرار به (حَلی حَلی) تبدیل شده و مردم این هیأت را به نام (حلی حلی) می‌شناسند.

وی می‌افزاید: پیدایش این هیأت به بیش از پنج قرن می‌رسد که هم زمان با ساخت نخل حسینیه اعظم مهدی‌شهر (مفه) بوده و عزادارهای این هیأت جلوی نخل به سر و سینه می‌زنند چون رسم تابوت گردانی در میان مردم مهدی‌شهر همانند دیگر شهرهای شیعه نشین همزمان با تشکیل نخستین تجمع‌های شیعی در مجالس عزای سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) رواج یافته و مطابق مدارکی که محققین نگاشته‌اند.

نخل برداری

این پژوهشگر همچنین با بیان اینکه شیعیان، از اوایل سده پنجم هجری در مراسم سوگواری خود از ابزارهایی مانند علم، بیرق و (مَفه) نخل استفاده می‌کردند می‌گوید: منجنیق نخستین و قدیمی ترین نماد شیعیان که مظهری از تابوت یا صندوق امام حسین (ع) بوده است استفاده می شده است.

حاجی علیان ادامه می‌دهد: تاریخ و قدمت نخل بزرگ مهدی‌شهر طبق کتیبه چوبی موجود به تاریخ ۸۶۰ هجری قمری یعنی ۵۸۴ سال قبل است پس هیأت (حلی حلی) ۵۸۴ سال قبل تأسیس شده است در این هیأت عزاداران رو به جلو در دو صف می‌بستند چشم‌های خود را می‌بندند و بر سینه می‌زنند و حرکت می‌کنند یکی از ویژگی‌های این هیأت این است که از ابتدای تشکیل تا کنون از هیچ وسیله صوتی استفاده نمی‌کردند و هنوز هم به صورت طبیعی به مداحی می‌پردازند و مداحان هنوز هم به تکرار مدح‌های اولیه اصرار دارند و مدح دیگری را نمی‌خوانند، البته مدح آنان از کلمات بسیار ساده و عامیانه تشکیل شده است. گردانندگان در وسط هیأت هم به تنظیم صفوف می‌پردازند و هم به مداحی که از ابتدا تا انتهای هیأت را در بر می‌گیرد.

او توضیح می‌دهد: مدح‌های این هیأت از این قرار است: حلی حلی، حیدر حیدر، صفدر صفدر، اول فضل. اول فضل، برادر، علمدار، سپه دار، جلودار، ای بی دست، دلاور، حسین وای. وای. حسین وای، افسون وای، مظلوم وای، آقا وای، وای وای.

نوحه‌ای که مردم پاسخش را می‌دهند

نویسنده کتاب تاریخ و فرهنگ مهدیشهر توضیح می‌دهد: مداح ابتدای همان مدح را بیان می‌کند و با گفتن اولین کلام ذاکر ها هم با او هم زمان به ذکر می‌پردازند و بر سینه می‌زند ذاکر ها و مداح‌ها هردو این ابیات را حفظ هستند و پشت سر هم با آهنگی خاص تکرار می‌کنند و بعد از هر نیم ساعت سینه زنی یکی از گردانندگان یا مسئول هیأت یکی از دستانش را به سوی آسمان بالا می‌برد و این ابیات را می‌خواند و همه اعضای هیأت یک دست را بر سر می‌گذارند و با هر جمله که به پایان می‌رسد یا حسین را سر می‌دهد.

حاجی علیان می‌گوید: نوحه‌ای خوانده می‌شود شامل: کشتی شکست به طوفان کربلا وز ناله‌های دم به دم و زاری کربلا، ای تشنه لب تو طاقت خنجر نداشتی گویا قریب بودی و مادر نداشتی و دوباره سینه زنی و حرکت آغاز می‌شود با بیان این بیت: ماتیم حسین، حسین حسین حرکت دوباره آغاز می‌شود

وی با بیان اینکه واژ ه (حلی حلی) به گوش جان می‌رسد و همگان با خواندن اشعار شروع به سینه زنی می‌کنند می‌افزاید: افرادی از صد سال پیش گرداننده این هیأت بودند و دار فانی را وداع گفتند مانند حاج عرب سلطانیان، ناصر کیپور، اصغر پارسا، ابراهیم ربانی، صمد کیپور، نورعلی خواریان، علی اکبر چهره و حسین بلوری. افرادی که هم اکنون گرداننده این هیأت هستند عباس عوض پور مسئول و اکبر نجاتی، علیگل مستخدمین حسینی، اسد متولیان، علی آقا ذوالفقاری عرب، احمد طالعی، رضا مرادیان و منصور عسکری هستند.

در گزارش‌های بعدی تلاش می‌کنیم دیگر آئین سنتی عزاداری ماه محرم در استان سمنان را نیز برای شما همراهان گرامی معرفی کنیم.