سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمدمهدی اسکندری: نگاهی اجمالی به تقویم روشن می‌کند که در طول سال مناسبت‌های مختلف مذهبی روزهای ما را در بر می‌گیرند. هرکس بنا به وسع و نظرگاه خود حظّی از این ایام می‌برد و به نحوی استفاده‌ای از آن‌ها دارد. به حکم مؤکّد تفقّه در دین که همواره در دستور اولیای الهی شیعیان بوده است، مطالعه و تحقیق درباره مسائل مختلف دینی؛

اعم از عقیاد، احکام و اخلاق از ضروریاتی است که هر شخص مسلمان لازم است آن را بنا به توانایی‌اش پیگیری کند. موسم مناسبت‌های مذهبی برای اهالی کتاب و کتاب‌دوستان فرصتی است تا با مطالعه آثار مربوط به آن مناسبت تا حد قابل توجهی به این فرمان دینی جامه عمل بپوشانند. گفتنی است این اقدام دو فایده و کارکرد محسوس و ملموس برای افراد خواهد داشت. اول آن‌که با توجه به حال و هوای آن مناسبت مذهبی فرد وقتی کتابی درباره ایامی که درش قرار دارد بخواند، به شکل قابل توجهی درک و ارتباط بهتری با موضوعات خواهد داشت و از این رو بهره‌مندی‌اش از متون و کتب مضاعف خواهد شد. دوم آنکه استمرار این امر در سالیان متوالی نتیجه‌ای که دارد فراگیری مطالب ارزنده و مهم دینی است که شخص توانسته در طول چندسال آن‌ها را فرا بگیرد و خود را در موضوع حساس و مهمی چون دینداری و موضوعات مربوط به آن از افتادن در ورطه خرافات و تحریف حفظ کند.

با این مقدمه، ایّام محرم و صفر که روزهای مهمی برای شیعیان محسوب می‌شوند و مجالس وعظ و عزای حسینی در هر کوی و برزن به راه است، فرصتی فراهم آورده تا این عزاداران؛ درکنار بهره‌مندی از شور حسینی، عقلانیت عاشورایی را در پرتوی قیام حسینی تقویت کنند. بدین جهت در ادامه کتبی را معرفی خواهیم کرد که افراد را با زوایای مهمی از عاشورا، قیام امام حسین و تاریخ حضرت سیدالشهدا آشنا خواهد کرد.

حقیقت عاشورا

محمد اسفندیاری را باید یکی از عاشوراپژوهان مبرّز و مدقق در عصر کنونی دانست. او سه کتاب ارزنده با عناوین «کتاب‌شناسی عاشورا»، «حقیقت عاشورا» و «عاشوراشناسی» دارد که به خوبی بذل جهد او در این زمینه را نشان می‌دهد. در کتاب خواندنی «حقیقت عاشورا» نگارنده عهده‌دار بررسی نهضت امام حسین علیه‌السلام است: از حماسه‌ی آن حضرت تا کوشش او برای جلوگیری از جنگ؛ از ستم‌ستیزبودن امام حسین تا عقلانی بودنش و پرهیزش از افراط‌گرایی؛ از چیستی ماهیت تقابل در عاشورا تا تحریف‌های فرقه‌گرایانه پیرامون این واقعه تاریخی. اسفندیاری ضمن اینکه سعی کرده است مؤلفه‌های اصلی عاشورا که بعضاً مورد غفلت قرار گرفته‌اند را برجسته سازد، سعی در آن دارد که حواشی و فروعات عاشورا که به شکل کاریکاتوری جای اصول و متن را گرفتند بازنمایی کرده و نوعی آسیب‌شناسی عاشورایی را بازنمایی کند.

سفر شهادت

دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی برای شیعیان و بالاخص ایرانیان از این جهت که دوران ظهور و درخشش نسل جدیدی از متفکران اسلامی است، قابل توجه و اهمیت است. بی‌شک سیدموسی صدر را باید از آن نخبگان دینی و اجتماعی دانست که سعی داشت با ارتباط‌گیری فراگیر عمومی ضمن بازنمایی مسائل کلیدی دینی، کارکرد دین برای امروز جامعه بشری را برجسته سازد. کتابِ سفر شهادت حاوی سخنرانی‌ها و پیام‌ها و مقالاتِ امام موسی صدر دربارهٔ واقعهٔ عاشوراست. در این گفتارها امام موسی صدر به تبیین هدف امام از این حرکت پرداخته است. همچنین گفتنی است او مثل سایر همفکران خودش در آن عصر مثل شهید مطهری یا دکتر شریعتی به مسائل مربوط به آسیب‌شناسی سوگواری و عزا پرداخته و برخی زوائد زیان‌آور در این زمینه را گوش‌زد می‌کند. امام موسی صدر از درس‌های این واقعه برای حل مشکلات جامعه و انسان‌سازی و تربیتِ انسان بهره‌ها برده و از این فرصت و از این اقدامِ امامِ سوم درس‌آموزی کرده و از آن برای راست کردنِ کژی‌ها استفاده کرده است. همچنین، به نقشِ زنان و، به ویژه، حضرت زینب (س) در این واقعه پرداخته است.

حسین وارث آدم

باید یکی از پرمناقشه‌ترین آثار عاشوراییِ تاریخ معاصر ایران را «حسین وارث آدم» دانست. این کتاب که متشکل از چند سخنرانی دکتر علی شریعتی درباب عاشورا و امام حسین است؛ با بیان طرح‌های نو و جدید از عاشورا بحث و جدل قابل توجهی را در زمان خود به راه انداخت که تا حدی امروزه روز نیز قابل پیگیری است. از جمله مسائل مهم؛ رویکرد تحلیل تاریخی به عاشورا توسط شریعتی و تفسیر آن به سبک سنّت چپ است. شریعتی برخلاف بسیاری از معاصران خودش که تمرکزشان را روی «هدف امام از قیام» گذاشته بودند، صرف عصیان علیه خلیفه و حرکت سیاسی را کانون بحث قرار داده و از این جهت خلاقیت قابل توجهی را در طرح بحث ارائه داشته است. «حسین وارث» آدم از آثار جنجالی شریعتی است و در همان زمان مورد نقد شهید مطهری واقع شد. اما با تمام این تفاسیر بصیرت‌های سیاسی و اجتماعی حاضر در کتاب؛ نگاهی جدید از اسلام پویا را در سپهر عقیدتی شیعه در انداخته است که می‌توان از آن بهره‌مند شد. اسامی سخنرانی‌های یاد شده در این کتاب عبارتند از: ثار، شهادت، پس از شهادت، بحثی راجع به شهید، بینش تاریخی شیعه و انتظار، مذهب اعتراض.