اقتصاد آنلاین - لیلا مرگن : این روزها آثار روند نزولی سرمایه‌گذاری در صنعت برق در حال نمایان شدن است. صنعتی که روزگاری پیشرو بود و بر اساس نیازهای آتی برنامه‌ریزی می‌کرد، اکنون نه تنها به روزمرگی افتاده بلکه در دنیایی که وابستگی شدید به انرژی برق وجود دارد، نمی‌تواند نیازهای لحظه‌ای کشور را تامین کند.

این روزها سدهای خوزستان که توان تولید هشت هزار مگاوات انرژی را دارند، جور کم‌کاری‌ها در زمینه افت سرمایه‌گذاری در ایجاد نیروگاه‌های حرارتی را به دوش می‌کشند. رهاسازی آب سدهای خوزستان با هدف تولید برق، بدون شک بر تولید کشاورزی این استان تاثیرگذار است و امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

هشدار جواد امام چقدر جدی است؟

نام نیروگاه‌های کارون بعد از هشدار یک فعال سیاسی بر سر زبان‌ها افتاد. جواد امام فعال سیاسی هشدار داده بود که رهاسازی آب کارون باعث تخلیه سدهای این استان و بروز بحران بعد از روی کار آمدن دولت جدید خواهد شد.

به گفته جواد امام با روند رهاسازی فعلی حداکثر تا ۲۰ روز آینده تراز سد کارون ۳ و ۴ به حداقل خود خواهد رسید و سه هزار مگاوات نیروگاه از مدار خارج می‌شود. سپس سد شهید عباسپور و مسجد سلیمان از مدار خارج و تولید گتوند هم تقریباً صفر خواهد شد. این یعنی کابینه جدید با کسری ۸ هزار مگاوات انرژی برقابی کار خود را آغاز خواهد کرد.

‌جواد امام این رویه را به بحران سازی برای دولت بعد نسبت داده بود اما وزارت نیرو در واکنش به این گفته‌ها، مدعی شد که هیچ‌گونه کمبود منابعی برای کشت پاییزه وجود نخواهد داشت.

فراز رابعی، رئیس حوزه آبریز کارون بزرگ درباره برنامه‌ریزی مدیریت مخازن سدها بیان کرد: امسال بر خلاف اینکه میزان آورد سال آبی سدهای زنجیره کارون حدود ۴ میلیارد مترمکعب از سال گذشته کمتر بود، اما با برنامه‌ریزی دقیق و رهاسازی‌های مطابق برنامه، در حال حاضر ذخایر و حجم آب این سدها مطابق سال گذشته است.

به گفته رابعی، طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته میزان آب موجود در مخازن برای انتهای شهریورماه به‌گونه‌ای است که ضمن رفع نیاز تابستان، برای فصل پاییز نیز در پایین‌دست حوضه آبریز مشکلی وجود نداشته باشد.

به گفته رئیس حوزه آبریز کارون بزرگ، این حوضه آبریز حدود ۷۵ درصد از نیروگاه‌های برقابی کشور را شامل می‌شود. این مخازن به‌صورت زنجیره‌وار آب رهاسازی شده را تبدیل به انرژی می‌کنند و سپس این آب‌ها در سد گتوند ذخیره می‌شود، در نتیجه بر اساس نیاز پایین‌دست در تابستان رهاسازی آب انجام می‌شود.

شواهد حکایت دیگری دارند

آیا این ادعای وزارت نیرو که هیچ کمبودی در پاییز نخواهیم داشت درست است؟ آمارها نشان می‌دهد که امسال به پیک ۷۶ هزار مگاوات رسیده‌ایم بنابراین در بعضی از نیروگاه‌ها با حداکثر توان برق استحصال می‌شود.

ضمن آنکه سال گرمی را پشت سر می‌گذاریم و برق کارخانه‌ها هم قطع نشده است بنابراین نیاز انرژی کشور از مسیر نیروگاه‌های برقآبی در حال تامین است و به همین دلیل، کاهش حجم آب سدهای بالادست، محتمل است.

خطر انحراف از برنامه جدی است

روی رودخانه کارون پنج نیروگاه برقآبی ساخته شده است. به شکل طبیعی آب، پشت سدهای زنجیره‌ای کارون جمع‌آوری شده و تخلیه آن از سدهای بالادست به سمت پایین انجام می‌شود. اگر تولید برق افزایش یابد، باید آب بیشتری رهاسازی شود. اگر این آب در آخرین حلقه از زنجیره سدهای روی کارون یعنی گتوند ذخیره‌سازی شود، مشکلی برای تامین آب کشاورزی استان پیش نخواهد آمد اما مسئله اینجاست که ظرفیت ذخیره‌سازی گتوند محدود است و پس از تولید برق توسط سدهای بالادستی، آب گتوند باید به سمت دریا رهاسازی شود در حالی که در پاییز، کشاورزان برای کشت و کارشان نیاز به آب دارند.

برنامه ریزی آب و انرژی در سدهای خوزستان عموما با استفاده از مدل‌های ریاضی و تجارب بهره‌برداری تدوین می‌شود و عموما ذخایر استراتژیک برای کشاورزی در زمان برنامه‌ریزی لحاظ می‌شود اما گاهی ممکن است بنا بر ملاحظاتی که در زمینه تولید برق وجود دارد، در برنامه سدها انحرافاتی پیش بیاید که منجر به بروز تنش‌های اجتماعی به دلیل نبود آب در پشت سدها شود. در حال حاضر شواهد نشان می‌دهد که وزارت نیرو بدون توجه به تبعات رهاسازی بیش از حد آب، در حال تلاش برای گذر از ناترازی شدید برق در تابستان ۱۴۰۳ است.

زیان‌دهی نیروگاه‌های برقابی به دلیل تولید برق غیر پیک

قیمت برق در زمان اوج مصرف در بالاترین حد خود قرار دارد. از آنجا که نیروگاه‌های برقآبی به سرعت می‌توانند وارد مدار شوند، از سوی دیگر تولید برق در زمان اوج مصرف برای آن‌ها بیشترین صرفه اقتصادی را داشته و بالاترین درآمد را ایجاد می‌کند، ترجیح بهره‌برداران این نیروگاه‌ها آن است که رهاسازی آب در زمان اوج مصرف انجام شود تا برق پیک تولید شده و بیشترین درآمد را کسب کنند.

اما بررسی‌های منابع محلی حاکی از آن است که امسال، رهاسازی آب سدهای کارون فقط در ساعات اوج مصرف برق انجام نمی‌شود بلکه به گفته شاهدان عینی در ساعات مختلف روز شاهد رهاسازی آب از سدهای زنجیره‌ای روی کارون هستیم و در واقع نیروگاه‌های برقآبی به دستور دیسپچینگ، برق غیر پیک تولید کرده و علاوه بر از دست رفتن منابع آب، حداکثر درآمد هم برای این نیروگاه‌ها حاصل نمی‌شود.

ابهام در تداوم تولید نیروگاه‌های برقابی

با توجه به اهمیت منابع آب برای کشاورزی در ایران و حفظ امنیت غذایی و مدیریت جزیره‌ای این منبع ارزشمند، به نظر می‌رسد تولید برق پاک به کمک منابع آب در ایران به پایان راه نزدیک می‌شود.

بارش‌های نامنظم و وابستگی شدید معیشت مردم خوزستان به کشاورزی، امکان مدیریت مخازن برای تولید اقتصادی برق از نیروگاه‌های برقابی را با چالش جدی مواجه کرده است و به نظر می‌رسد با توجه به روند تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن زمین، طی یک دهه آینده باید دور تولید برق از نیروگاه‌های برقآبی را خط بکشیم و به دنبال سایر نیروگاه‌ها برای تامین نیاز انرژی مورد نیاز کشور باشیم.