نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می‌کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می‌افتد. این مطلب در فقه اسلامی با عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده و از مهمترین مبانی تفکر سیاسی یک مسلمان به شمار می‌رود؛ چنان‌که از مهمترین فرایضی است که وجوب کفایی آن ضروری دین شناخته شده و ضامن بقای اسلام است.
به‌کارگیری لفظ معروف و منکر در امور مربوط به بایدها و نبایدهای دین، بدین لحاظ است که فطرت پاک انسانی با رفتارهای معروف آشنا و مأنوس و با زشتی‌ها و امور ناپسند، بیگانه و نامانوس است. بنابراین، معروف و منکر قلمرو وسیعی دارد و در محدوده عبادات یا یک سری از گناهان کبیره نمی‌گنجند. معروف شامل امور اعتقادی، اخلاقی، عبادی، حقوقی، اقتصادی، نظامی همانند مرزداری و پیکار در راه خدا، سیاسی مثل حضور در صحنه‌های انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن و امور فرهنگی می‌شود و منکر نیز شامل منکرات اعتقادی، عبادی، اخلاقی، اقتصادی مانند کم‌فروشی و احتکار، سیاسی همانند جاسوسی و کمک به ضد انقلاب، نظامی نظیر فرار از جبهه و جنگ، عدم رعایت سلسله مراتب فرماندهی و... می‌شود در مجموع می‌توان از معروف و منکر، به ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها تعبیر کرد.
به همین مناسبت ایکنا در رابطه با شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر در جامعه به گفتوگو با حجت‌الاسلام محمدمسیح جاسبی‌نیا، مبلغ و کارشناس دینی و فعال در حوزه هنر و رسانه پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.
ایکنا ـ با توجه به اهمیت فریضه دینی امر به معروف و نهی منکر، چه سازوکاری در جامعه باید مدنظر باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود؟
در رابطه با آداب و چارچوب‌های ویژه اقامه امر به معروف و نهی از منکر ابتدا نیازمند ارائه مفهوم‌شناسی دقیق از این مقوله مؤکد دینی هستیم. زمانی که مفهوم‌شناسی دقیقی از امر به معروف و نهی از منکر ارائه نمی‌شود، با تصویری غلط وارد حوزه آداب امر به معروف می‌شویم که در حقیقت تصویری کاریکاتوری است و این مسئله باعث می‌شود مخاطبان این فریضه الهی در برابر آن موضع بگیرند. ارائه این تصویر کاریکاتوری به جامعه این‌گونه القا می‌کند که امر به معروف مسئله‌ای به سود حکومت‌ها و به ضرر مردم است. همچنین، ارائه این تصویر نادرست به جامعه باعث ایجاد اکثریت و اقلیت در جامعه شده و موجب می‌شود برخی اجرای این فریضه الهی را نوعی سوء استفاده از دین الهی قلمداد کنند.
مفهوم‌شناسی و توضیح صحیح امر به معروف و نهی از منکر در جامعه باعث می‌شود که این مقوله به عنوان واجب فراموش شده که تعبیری از مقام معظم رهبری است، احیا شده و وجه امتیاز دین و شریعت باشد. امروز می‌توان به خوبی از دو مقوله ولایت و امر به معروف و نهی از منکر به عنوان بیشترین عوامل گرایش یه دین و مذهب نام برد. ارائه صحیح امر به معروف در جامعه نه تنها باعث دوری مردم از دین نشده، بلکه باعث می‌شود مردم شیفته و عاشق دین شده و دین را به خاطر همین بسته زیبای امر به معروف بپذیرند.
ایکنا ـ اجرای صحیح فریضه امر به معروف چه خروجی‌هایی برای جامعه دارد؟
امر به معروف و نهی از منکر اگر به درستی برای جامعه بیان و ارائه شود، به تمامی افراد جامعه اجازه می‌دهد تا در هر رتبه اجتماعی که قرار دارند، هنگامی که منکر و یا ترک معروفی را ملاحظه کنند، به شخصه عامل، خلیفه و لسان خدا شده و از طرف خدا حجیت پیدا کنند که در همان لحظه امر به معروف نهی از منکر کنند. زمانی که امر به معروف به خوبی برای مردم توضیح داده شود، ملاحظه خواهند کرد که این فریضه الهی ابزار خوبی برای احقاق حق، ظلم‌ستیزی و پر کردن خلأهای حکومت‌ها در جامعه است.
بیشتر بخوانید:
تأسی به فرهنگ؛ بهترین روش به‌کارگیری فریضه امر به معروف
پس از مفهوم‌شناسی و زمانی که جایگاه مقوله امر به معروف و نهی از منکر در منظومه دین مشخص شد، باید به این نکته توجه کنیم که متکفل اقامه این مقوله در جامعه کیست؛ حکومت یا مردم؟ و اگر این تکفل بر عهده مردم است، آیا این مسئله باعث تفکیک عالم از جاهل و خواص از عوام می‌شود یا خیر؟ مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: «بعضی از مردم به اینجا تلفن زدند، نامه نوشتند و سفارش کردند که (آقا! شما گفتید نهی از منکر. سیل پشتیبانیها هم انجام گرفت. اما عملاً کاری نشد!) عملاً چه کار میخواستید بشود؟ مگر لازم است که اینجا هم دولت وارد شود یا دستگاه قضائی مستقیماً وارد شود؟ خود مردم باید وارد شوند. خود مردم باید نهی کنند. البته دولت، مجلس شورای اسلامی، دستگاه قضائی و نیروی انتظامی، موظفند که ناهی از منکر را پشتیبانی کنند. این، وظیفه آنهاست. مباشر کار، خود مردم می‌توانند باشند و باید باشند. بخش عمده قضیه، اینجاست». لذا در متون دینی و در تفکر فقهای جامعه‌شناس دینی آمده است، خداوند متعال این‌گونه می‌پسندد که برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر خود مردم وارد میدان شوند. «لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ تا مردم به انصاف برخيزند». لذا هدف اصلی این است که تک تک مردم از عوام گرفته تا خواص خود را متکفل اقامه دین ببینند.
ایکنا ـ بایسته‌های امر به معروف و نهی از منکر صحیح در جامعه چیست؟
زمانی که نگاه افراد به مقوله امر به معروف و نهی از منکر و ایدئولوژی و جهان‌بینی ایشان به این مسئله تصحیح شد، رفتار آنها نیز تصحیح خواهد شد. زمانی که افراد نسبت به مقوله امر به معروف و نهی از منکر موضع نداشته باشند، مشاهده می‌کنند که خداوند متعال برای دین‌داران خود در این رابطه امتیاز قائل شده و آنها را سربازان اجرای امر به معروف قرار داده است. زمانی که نگاه به امر به معروف تصحیح شده و آمران به معروف و ناهیان از منکر به رفق و مدارا رفتار کنند، حتما این مقوله پررنگ‌تر اقامه خواهد شد. «رفیق لمن یأمر و رفیق لمن ینهی»؛ با رفق و مدارا امر و نهی کند». امر و نهی، دستور دادن نیست بلکه به معنای تمنا کردن همراه با رفق، مدارا و محبت است. نگاه کاریکاتوری به این مقوله اصل آن را از اثرگذاری می‌اندازد.
اگر مردم این مطلب را لحاظ کنند که خداوند متعال خشونت را بین خلایق خود نمی‌پسندد، در زمان امر به معروف و نهی از منکر درست رفتار می‌کنند. در عهدنامه امام علی(ع) به مالک اشتر درباره ملاحظات میان حاکمان و مردم این‌گونه آمده است که «و در مورد آنان همچون درنده‌اى مباش که خوردنشان را غنيمت شمارى، زيرا آنها دو گروهند يا برادر دينى تواند و يا انسان‌هايى که در آفرينش شبيه تو هستند(در هر حال بايد حقوق آنها را محترم بشمارى». آمران به معروف و ناهیان از منکر باید به مردم نشان دهند که به فکر مقصد ابدی ایشان هستند و اگر با این ذهنیت وارد کارزار امر به معروف و نهی از منکر شوند، حتماً ادبیات آنها متفاوت خواهد بود و مخاطبان خود را دشمن خدا ندانسته و آنها را شکست خورده‌ای می‌بینند که در حال به باد دادن ابدیت خود هستند.
در روایت آمده است که به یکی از امامان(ع) خبر دادند، فردی است که شما را دوست دارد، ولی علنی گناه می‌کند، می‌توانیم او را فاسق بنامیم. حضرت فرمود: نه، بگویید فاسق‌العمل و طیب روح. نگاه به خلایق در رابطه با امر به معروف باید به صورتی باشد که هر چند برخی فاعل منکر و تارک معروف هستند، اما عیال‌الله هستند و خداوند آنها را دوست دارد. اگر نگاه افراد به مقوله امر به معروف به این صورت باشد که کسانی که مرتکب برخی منکرات می‌شوند نیز عیال خدا هستند، می‌توانند به خوبی آمر به معروف و ناهی از منکر باشند.
متأسفانه امروز نگاه‌ها به دستورات دین و ابواب فقهی نگاه‌های تمدنی نیست. در نگاه مقام معظم رهبری، امر به معروف زیست‌بومی برای اصلاح جو حاکم بر فرهنگ جامعه است. امر به معروف یک کنشگری الهی است که حال مردم را خوب نگاه داشته و توجه به آخرت و گذرا بودن و میرا بودن دنیا را گوشزد می‌کند. در این نگاه تمدنی، ورزش نکردن جوانان، رفیق بازی در مسئولیت دادن کشوری و ... عین منکر است. اگر ما واقعاً دین را دین خاتم بدانیم که قرار است انتهای مکارم اخلاق را ارائه کند، امر به معروف آنچنان کوچک نخواهد بود که فقط در رابطه با شلوار جوانان و روسری دختران صحبت کند؛ چراکه نوعی زیست‌بوم است.
زمانی که نگاه تمدنی در جامعه اقامه شود، انسان به دنبال اطلاعات رفته و از علوم اجتماعی بهره می‌گیرد. کنشگران عرصه امر به معروف و نهی از منکر باید به صورت چندمنظوره به این مقوله نگاه کنند، بدان معنا که از پیشرفت‌های بشری در این رابطه کمک گیرند. علوم شناختی زمانی که از دبستان در میان جامعه پیگیری شود، می‌تواند با مخاطبان خود کاری کند که منکر در دل آنها منکر بماند و معروف در ذهن آنها شکل بگیرد. امروز در دستگاه آموزش و پروش باید فقها و متخصصان علوم شناختی به این موضوع بیندیشند که چگونه معروف و منکر را به جوانان بیاموزیم. امروز حتی در جامعه برخی منکرات به جای معروف عرضه شده است؛ در این زمینه باید کنشگران جامعه از متخصصان علوم شناختی برای برپایی دوره‌های سواد رسانه‌ای ویژه کنشگران بالینی جامعه بهره‌گیری کرده و توجه کنند که با امر به معروف و نهی از منکر چه چهره‌ای از دین را به مردم نشان می‌دهند. کنشگران باید مراقب باشند که این چهره ارائه شده، چهره‌ای کاریکاتوری نباشد. ادب اقامه امر به معروف و نهی از منکر باید مردم را عاشق دین و نه تارک دین کند.
ایکنا ـ دایره امر به معروف و نهی از منکر را تا کجا می‌توان گسترش داد؟
نهى از منكر فقط نهى از گناهان شخصى نیست. متأسفانه تا می‌گوییم نهى از منكر، فوراً در ذهن مجسم می‌شود كه اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش خوب نبود، یكى باید بیاید و او را نهى از منكر كند. نه! فقط این نیست و این جزء دهم مقوله نهی از منکر است. نهى از منكر در همه زمینه‌هاى مهم وجود دارد. برای مثال سوء استفاده از منابع عمومى، رفیق‌بازى در مسائل عمومى كشور و ... همگی از منکرات است. همگانی و همه‌جانبه بودن نهی از منکر به اقامه آن در جامعه کمک می‌کند؛ چون اکثریت افراد در جامعه ایمانی طرفدار عدل و از تبعیض هراسان و فراری هستند. باید این مقوله بدون پیوست تبعیض‌مآبانه تبلیغ و اجرا شود و آن موقع است که «یدخلون فی دین الله افواجا» رخ می‌دهد. مردم فطرتاً عاشق خداوند متعال، دین، عدالت و سعادت و هر چیزی که منجر برقراری آن شود، هستند.
در رابطه با مقوله امر به معروف می‌توان به صورت غیر مستقیم و با ارائه الگو قدم برداشت. انسان‌ها از کنش‌ها و تذکرهای غیر مستقیم بسیار بیشتر و عمیق‌تر و پایدارتر اثر می‌پذیرند و اینجاست که لزوم پیوست سواد رسانه و علوم شناختی در تربیت کنشگر در عرصه اقامه امر به معروف و نهی از منکر جلب توجه می‌کند. امروز در ظرف زمانی ماه محرم قرار داریم و مردم بیش از هر زمان دیگر به اسطوره‌های دینی خود گرایش دارند. اگر این اسطوره و داستان و مقتل او دقیق و بر اساس چارچوب‌های علوم شناختی در رسانه معرفی شود، عشق به اسطوره و امام به رفتار سیره و افعال امام جاری می‌شود و می‌انجامد. اگر عشق امام به درستی برای افراد معرفی شود، مردم عاشق نهی از منکر و اقامه دین می‌شوند.
گفتوگو از مجتبی افشار
انتهای پیام
نظر شما