عبدالهادی ابراهیمی، عضو هیئت مدیره آستان مقدس علوی و مسئول بخش میراث آستان در گفت‌وگو با ایکنا، درباره نقش دبیرخانه آستان مقدس علوی در حفظ آثار خطی گفت: بر کسی پوشیده نیست که نجف اشرف از لحاظ تاریخی مهد پیامبران، اوصیا، اولیا و محل دفن پیامبرانی چون حضرت آدم، حضرت نوح، حضرت هود و حضرت صالح(علیهم السلام) و مهد تمدن کهن اسلامی است و مرقد مطهر حضرت علی(ع) مرکز و قطب این تمدن کهن اسلامی بوده که تاریخ تأسیس آن به سال 283 هجری باز می‌گردد که سید محمد بن زید معروف به «داعی»، از امیران زیدی‌مذهب طبرستان نخستین بارگاه را بر روی ضریح مطهر حضرت علی(ع) بنا کرد.

وی افزود: نجف اشرف در طول تاریخ دستخوش تحولات بسیار شده است اما همه اتفاق نظر دارند که سفر شیخ طوسی از بغداد به نجف اشرف در سال 442 هجری آغاز دوران جدیدی برای این شهر مقدس بود چرا که از آن زمان به بعد، این شهر از یک شهر زیارتی به یک شهر دانشگاهی بزرگ تبدیل شد. این امر شهر نجف را تبدیل به مادر حوزه‌های علمیه در جهان اسلام و شیعه و همچنین مهد مرجعیت عالی شیعه کرد که نقش بسیار بزرگی در همه سطوح به خصوص جنبه‌های فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی داشت.

عضو هیئت مدیره آستان مقدس علوی ادامه داد: اگر بخواهیم از اهمیت شهر نجف اشرف در جهان اسلام سخن بگوییم، روشن است که این اهمیت در وهله اول به دلیل وجود مرقد مطهر امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) است و در مرحله دوم به این دلیل است که نجف مهد حوزه علمیه و دانشگاه بزرگ اسلامی و محل حضور مرجعیت دینی در این شهر است.

در مرحله سوم نیز به دلیل نتایج فرهنگی، علمی و ادبی است که از هزاران عالم، فقیه و ادیبی که از حوزه نجف اشرف فارغ‌التحصیل شده‌اند. همچنین مواضع سیاسی علیه اشغالگران و انحراف حکام و مسئولان سیاسی نیز در این مسئله تأثیر داشته است که بهترین مثال برای این مورد قیام‌ها و انقلاب‌های موجود در تاریخ جدید است مانند قیام علیه ترک‌ها در تاریخ 1915 میلادی، قیام 1920 میلادی و قیام ماه صفر سال 1977 میلادی و همچنین خیزش شعبانیه در سال 1991 میلادی علیه رژیم بعث عراق.

وی درباره تحولاتی که حرم مطهر علوی طی سالیان متمادی با آن روبه‌رو بوده است نیز اظهار کرد: طی قرون گذشته بنای روضه مقدسه حضرت علی(ع) شاهد بازسازی‌ها و اصلاحات زیادی بوده است که آخرین مورد آن بنای فعلی مرقد مطهر حضرت علی(ع) است که شاه عباس اول صفوی در سال 1023 هجری (1614 میلادی) دستور ساخت آن را صادر کرد که با طراحی شیخ بهایی (ره) انجام شد. 

ضرورت تأسیس موزه حرم مطهر امام علی(ع)

مسئول بخش میراث آستان علوی درباره آثار منحصر به فردی که در این آستان وجود دارد بیان کرد: در طی قرون گذشته خزانه آستان مقدس علوی بسیاری از هدایای کمیاب و منحصر به فرد را در خود جای داده است که از سوی ملوک، پادشاهان، وزرا و دیگر شخصیت‌های سرشناس اهدا شده است. 

این آثار دارای اهمیت مادی و ارزش معنوی است که به مرقد مطهر امام علی بن ابی‌طالب(ع) اهدا شده است. لذا این گنج‌ها و نسخ خطی باید مورد توجه قرار گیرد و یک موزه تخصصی برای آن ساخته شود تا از این هدایای نفیس و گرانبها در برابر نابودی محافظت شود. ضرورت تأسیس موزه نیز برای ارائه این آثار به عموم مردم و تبیین ارزش و اهمیت مادی و معنوی آنها و شناخت آنها در طول دوره‌های ساخت این آثار نفیس است.

وی درباره اقدامات آستان علوی برای حفظ و نگهداری این هدایا و آثار گفت: در خصوص تلاش‌های آستان مقدس علوی در زمینه توجه به میراث مادی و معنوی موجود در این روضه مبارکه، دبیرخانه آستان مقدس علوی با ایران قراردادی امضا کرده است و طی سال‌های اخیر مرحله نخست که شامل معماری موزه و همچنین انتخاب آثار نفیس و ترمیم برخی از آنها بوده، به اتمام رسیده است. موزه علوی از چند طبقه و مخزن تشکیل شده و مکان کنونی آن در صحن فاطمه زهرا(س) در مجاورت کتابخانه حرم مطهر علوی است.

افتتاح موزه در ماه رجب الرجب آتی

امید است که ان‌شاءالله این موزه در ماه رجب آینده به مناسبت ولادت اسدالله الغالب، علی بن ابیطالب(ع) افتتاح شود و امیدواریم که این موزه اولین موزه اسلامی با ویژگی‌های بین‌المللی و جهانی باشد و انتظار داریم که این موزه هزاران زائر و پژوهشگر از تمام نقاط جهان را جذب کند که این امر موجب حمایت از شهر نجف اشرف از جنبه‌های دینی، فرهنگی، گردشگری و اقتصادی خواهد بود.

ابراهیمی درباره نسخ خطی موجود در حرم مطهر حضرت علی(ع) اظهار کرد: خزانه علوی شامل بسیاری از نسخ خطی مهم و متنوع از جمله مصحف‌های خطی و غیره است؛‌ از جمله این آثار خطی، نسخه‌ای از مصحف شریف به خط کوفی قدیم منسوب به امام علی(ع) است که در صفحه آخر آن تاریخ سال 40 نبوت نوشته شده یعنی به قرن اول هجری باز می‌گردد. بسیاری از این آثار خطی در گذشته در معرض نابودی قرار گرفته یا سرقت و مصادره شده است. به همین دلیل دبیرخانه آستان علوی به‌ویژه پس از سقوط رژیم بعث عراق با نظارت مرجعیت اعلای عراق، مرکز ترمیم آثار خطی را تأسیس کرد و در حال حاضر شماری از کارشناسان خبره در این مرکز مشغول به کارند و بسیاری از این آثار خطی در این مرکز ترمیم شده است. 

برنامه‌های فرهنگی آستان علوی برای جذب گردشگران خارجی

وی با اشاره به اینکه تعداد نسخ خطی افزایش یافته و به بیش از 7 هزار نسخه خطی رسیده است، به دیگر برنامه‌های آستان برای حفظ و نگهداری آثار خطی اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه این آثار خطی وقف آستان حضرت علی(ع) است، برنامه‌هایی برای همکاری با مؤسسات منطقه‌ای و بین‌المللی که اهمیت ویژه‌ای به آثار خطی و شیوه‌های ترمیم و حفظ و نگهداری آنها دارند در نظر گرفته شده است.

ابراهیمی در خصوص برنامه‌های مذهبی و فرهنگی آستان علوی برای جذب زوار و گردشگران تصریح کرد: در آستان مقدس علوی برنامه‌های متنوع و فعالیت‌های مختلف فرهنگی در مناسبت‌های دینی انجام می‌شود. همچنین نشست‌ها و همایش‌های علمی و فرهنگی در حرم مطهر حضرت علی(ع) به طور مستمر برگزار می‌شود. به عنوان مثال در ماه آوریل گذشته بخش امور فکری و فرهنگی آستان مقدس علوی، کنفرانسی تخصصی درباره تاریخ و میراث شهر نجف اشرف و حرم مطهر علوی به مناسبت روز جهانی میراث فرهنگی برگزار کرد که در این کنفرانس، پژوهشگران و دانشمندان بسیاری حضور داشتند. همچنین در سالروز عید غدیرخم یک کنفرانس بین‌المللی به همین مناسبت با مشارکت محققان، پژوهشگران و متخصصان درباره این موضوع بسیار مهم اسلامی از کشورها، ادیان و مذاهب مختلف برگزار و 100 مقاله در آن ارائه شد.

وی در پایان، در خصوص چشم‌انداز همکاری مشترک با کشورهای اسلامی و اروپایی در زمینه نسخه‌های خطی و آثار تاریخی کمیاب گفت:‌ علاوه بر نشست‌های مستمر که از سوی بخش امور فکری و دینی آستان برگزار می‌شود، این آستان پذیرای شخصیت‌های فرهنگی، مذهبی، دیپلماتیک و سیاسی از کشورهای مختلف جهان است. همچنین پروتکل‌ها و اصول همکاری مشترک در همه زمینه‌ها بین دبیرخانه آستان مقدس علوی و مؤسسات مختلف فرهنگی و مراکز تحقیقاتی منطقه‌ای و بین‌المللی وجود دارد.

گفت‌وگو: اشرف بصیری

ترجمه از فرشته صدیقی