به گزارش ایرنا، قرن‌ها بود که کسی از وجود تپه باستانی و معبد مانایی در روستا قلایچی بوکان خبر نداشت تا اینکه چهار دهه قبل، یکی از اهالی روستا هنگام برداشت گیاهان کوهی در این منطقه متوجه وجود آجرهای قدیمی شد.

با پیدا شدن نخستین آجرهای قدیمی در این منطقه جویندگان گنج بیشتر به سراغ این منطقه آمدند و آجرهای لعاب دار این معبد یکی یکی توسط این سودجویان پیدا می شد و در بازارهای سیاه به فروش می رفت تا اینکه کاوش های قلایچی که از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۸۵ انجام شده بود، نمایی از معبدی مانایی را آشکارسازی کرده بود که با آجرهای لعابدار تزیین شده بود.

از مهم ترین این آثار به یغما رفته به ۵۱ قطعه آجر لعابدار می توان اشاره کرد که در سال ۱۳۷۰ در انباری در بندر چیاسو (نزدیک مرز سوئیس و ایتالیا) از سوی خانواده‌ای ایرانی برای فروش عرضه شد.

دکتر جان کرتیس در مقام موزه‌دار از موزه بریتانیا وقتی در ۱۷ مهر ۱۳۷۰ از این آثار بازدید کرد تا در صورت امکان، موزه بریتانیا آن‌ها را خریداری کند، متوجه شد این آثار متعلق به فرهنگ «مانایی» و محوطه قلایچی است و باید به ایران بازگردانده شود.

روند حقوقی برای استرداد این مجموعه با مشارکت دکتر جان کرتیس از کشور سوئیس و دستگاه دیپلماسی و میراث فرهنگی ایران حدود سه دهه طول کشید تا سرانجام در واپسین روزهای آذرماه سال ۱۳۹۹ به ایران تحویل داده شد.

اما کاوش‌ها در این منطقه متوقف شد و دوباره جویندگان گنج در فاصله حدود ۵۰۰ متری شرق این معبد، قبرستانی را پیدا کردند که گورهایی با سنگ چین در عمق زمین و پوشیده با سنگ های بزرگ بود که در کنار استخوان های این مردگان ظروف سفالی لعاب‌دار و مهرهایی یافت شده بود.

اواخر خرداد ماه امسال کاوش‌های گورستان ۲ هزار و ۸۰۰ ساله مربوط به دوره مانایی‌ها در روستای قلایچی بوکان با حضور گروه ۹ نفره به یوسف حسن‌زاده، رییس گروه پژوهش موزه ملی ایران با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی در تهران و حمایت مالی شهرداری و شورای اسلامی بوکان و مشارکت اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی کاوش این محوطه را آغاز کردند.

حضور تیم کاوش باستانی و کارشناسان گروه پژوهش موزه ملی ایران در قلایچی را بهانه برای تهیه گزارشی از این منطقه و فعالیت های این گروه قرار دارد و صبح یکی از روزهای تیرماه راهی شهرستان بوکان شدم.

روستای ۴۰ خانواری قلایچی در فاصله ۱۵ کیلومتری شرق بوکان و در مسیر جاده بوکان - شاهین دژ قرار دارد و برای رفتن به قلایچی باید از حدود پنج کیلومتر از جاده اصلی را طی کرد و پس از گذشت از روستای تکماکندی، و طی ۱۰ کیلومتر دیگر در این مسیر ورودی روستای قلایچی نمایان می شود.

رییس گروه پژوهش موزه ملی ایران گفت: در راستای جواب این پرسش اساسی که آیا ساکنان معبد مانایی قلایچی و سازندگان آجرهای لعاب دار این معبد چه کسانی بودند، کاوش های باستان شناسی در این منطقه آغاز شد.

یوسف حسن‌زاده افزود: امیدواریم با انجام مطالعات انسان‌شناسی و آنالیزهای آزمایشگاهی به روش دی‌ان‌ای و ایزوتوپ و مطالعات باستان‌انگل‌شناسی به اطلاعاتی در مورد هویت مانایی ها از نظر بومیان زاگرس یا مهاجر بودن یا آریایی بودن آنان دست پیدا کنیم.

وی اضافه کرد: با توجه یافته های این کاوش و نمونه برداری از بقایی انسانی می توانیم به اطلاعات بیشتری در مورد مانایی ها دست پیدا کنیم.

رییس گروه پژوهش موزه ملی ایران گفت: علاوه بر مستند سازی بقایای معماری گورها که در نوع خود تنوع بسیار خوبی دارد و مطالعات انسانی، یافته های موزه‌ای، سفال های لعاب که هنر مانایی‌ها شناخته می شوند و مُهرهای یافت شده در کنار این تدفین ها می تواند از لحاظ هنری و تاریخی بسیار حایز اهمیت باشد.

محوطه قلایچی یکی از مهمترین محوطه های باستانی شمال غرب کشور است

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی گفت: محوطه قلایچی در بوکان یکی از مهمترین محوطه های باستانی شمالغرب کشور است که پس از اتمام کاوش ها تعیین عرصه و حریم آن باقی مانده بود.

واحد جولایی افزود: امسال طی پروژه تعیین عرصه و حریم، علاوه بر تعیین حریم، ضوابط برای حفظ آن تعیین شد که به زودی ابلاغ می شود و این ضوابط از ساخت و سازهای غیرمجاز و تجاوز به حریم قلایچی جلوگیری خواهد کرد.

وی گفت: تلاش ما بر این است که محوطه قلایچی و گورستان آن به عنوان یک مجموعه تاریخی حریمی برای آن مشخص شود و دوستداران آثار تاریخی و باستانی بتوانند از آن بازدید کنند و حتی درآمدزایی نیز برای این شهرستان داشته باشد.

وی اظهار کرد: نکته جالب محوطه قلایچی این است که این محوطه علاوه بر اینکه شامل یک گورستان تاریخی و غار سنگی با عمق ۱۱۰ متر قرار دارد و در مسیر مجموعه تخت سیلمان تکاب، زویه سقز و تپه حسنلوی تکاب واقع شده است.

به گزارش ایرنا، تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است که در روستای قالایچی بوکان قرار دارد و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

از قلایچی آجرهای لعابدار بیشتری کشف شده است که نشان‌دهنده اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر «زیرتو» یا «ایزیرتو» پایتخت مانایی‌ها است.

تپه باستانی قلایچی بوکان تنها تپه ای است که کاوش ها در آن به منظور شناسایی حکومت مانا انجام می شود مانا یکی از حکومت های ناشناخته شمال غرب ایران است و غیر از محوطه قلایچی در تپه زیویه کردستان و حسنلو نقده در آذربایجان غربی نیز نشانه های از مانایی‌ها پیدا شده است.

حال کاوشگران این گورستان باستانی و دوستداران محوطه‌های تاریخی و باستانی بوکان از این نگران هستند با توجه به یافته های این کاوش دوباره چشم طمع افراد سودجو به این منطقه بیشتر شود و کاوش های غیرمجاز دوباره در این منطقه آغاز شود و سرمایه های تاریخی ساکنان این منطقه دوباره به یغما برده شود.

نشستن در کنار پژوهشگران جوان و گوش دادن به گفته های آنان که شاه بیت آن بزرگی و عظمت تاریخ و پیشینه این دیار بود و خوردن چای پس از سفر طولانی و خاطره انگیز در چادر نچندان بزرگی که در حاشیه گورستان قلایچی نصب کرده بودند، خستگی را از تن انسان بیرون می کرد.

بوکان در جنوب آذربایجان‌غربی واقع شده است.