سرویس تاریخ «انتخاب»: نورالدین کیانوری دکترای مهندسی عمران و دبیرکل حزب توده از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ بوده است؛ و نوه پسری شیخ فضل‌الله نوری و همسر مریم فیروز بود. وی در سال ۶۱ به جرم همکاری با شوروی دستگیر و در سال ۷۸ درگذشت. کتاب خاطرات نورالدین کیانوری، محصول پرسش و پاسخ‌های عبدالله شهبازی با اوست. این کتاب در سال ۱۳۷۲ توسط نشر اطلاعات منتشر شد. «انتخاب» روزانه بخش‌هایی از این کتاب را منتشر می‌کند
دولت ساعد و نفت شمال
کیانوری: در این موقع حادثه‌ای پیش آمد و آن جریان نفت شمال در زمان کابینه ساعد بود. ساعد قرارداد نفت شمال را که قبلاً قوام السلطنه با کمپانی‌های آمریکایی بسته بود ولی لغو شده بود، عیناً تمدید کرد ولی علنی نشد یعنی ساعد امتیاز تمامی مناطق شمال کشور را به کمپانی‌های آمریکایی داد وقتی که شوروی‌ها از این قرارداد مطلع شدند، کافتار ادزه را در رأس هیئتی به ایران فرستادند و تقاضای امتیاز نفت شمال را کردند بعد‌ها شوروی‌ها به ما گفتند که ما انتظار نداشتیم که نفت شمال را به ما بدهند و به فکر بستن قرارداد هم نبودیم، ولی در جریان جنگ احساس کردیم که در آینده دشمن اصلی ما آمریکا خواهد بود و مستقر شدن آمریکایی‌ها در سرحدات شمالی ایران و حتی در دریای خزر خطر فوق‌العاده بزرگی برای ماست و برای اینکه جلوی این خطر را بگیریم این پیشنهاد را دادیم.
پیشنهاد شوروی‌ها پیشنهادی بی سابقه بود؛ شرکت مختلط پنجاه پنجاه و با مدیریت شوروی که اصلاً با چند درصد ناچیزی که شرکت نفت جنوب می‌داد قابل مقایسه نبود. واضح بود که این دولت‌هایی که همه وابسته به آمریکا و انگلیس بودند نمی‌توانستند از این وضع استقبال بکنند. دولت ساعد به علت این خیانت باید می‌رفت. در اینجا یک تصادف پیش آمد. یعنی تظاهرات و میتینگ ما علیه دولت ساعد با ورود هیئت کافنارادزه تطبیق پیدا کرد. واقعیت این است که این دو واقعه از قبل با هم هماهنگ و توأم نشده بود. ما قبل از ورود کافتار ادزه برای تظاهرات مجوز گرفته بودیم این تطابق نتیجه بدی داد نتیجه این بود که حزب توده برای دادن امتیاز نفت به شوروی‌ها تظاهرات می. کند. البته در روزنامه‌های حزبی هم چیز‌هایی در این زمینه نوشته می‌شد. بعضی مقالات حاکی از این بود که برای توازن سیاسی نفت جنوب باید امتیاز نفت شمال به اتحاد شوروی داده شود. رهبری حزب ما در آن زمان تصور این را نمی‌کرد که امتیاز نفت جنوب را از انگلیسی‌ها با آن همه، قدرت و با حمایت آمریکا که پشت سر انگلیسی‌ها بود بتوان گرفت. لذا می‌گفتیم که باید توازن مثبت ایجاد کرد.
-این همان مقاله معروف طبری است که همانطور که ما برای غرب در ایران منافعی قاتلیم منافع همسایه شمالی هم باید محفوظ بماند؟
کیانوری: بله چنین مقاله‌ای در آن زمان نوشته شده بود.
-خوب این موضع حزب بود
کیانوری: دقیقاً بگویم موضع حزب ما این بود که قرارداد نفت جنوب باید تغییر بکند و شرایط آن باید به شرایط بسیار مساعدتری تبدیل بشود در آن زمان من هم جنین مقاله‌ای درباره تغییر شرایط قرارداد نفت جنوب نوشتم که به دستور رهبری حزب بود. این موضع‌گیری خوبی بود. ولی بعد موضع حزب بکلی تغییر پیدا کرد و در محاکمات سال ۱۳۲۸ ما در دفاعیات خود بطور صریح شعار ملی کردن نفت جنوب را مطرح ساختیم.
-بهر حال به حزب ضربه خورد
کیانوری: بدون شک و تردید!
-پس جای هیچگونه دفاعی ندارد
کیانوری: ولی اصل و ریشه این بود که نفت به آمریکایی‌ها داده نشود، در عین آنکه می‌دانستیم که این نفت به شوروی هم داده نمی‌شود. این موضع که باید نفت به شوروی داده شود کار درستی نبود ما مطمئن بودیم که داده نمی‌شود این مسأله از نکاتی است که قابل بحث است. به این ترتیب ساعد استعفا کرد و کابینه بعدی آن قرارداد را از مجلس پس گرفت و به شوروی‌ها هم جواب منفی داد. در این زمان دکتر مصدق در مجلس صحبتی کرد و قانونی تصویب شد که از این پس هیچ دولتی حق واگذاری امتیاز نفت به هیچ کشوری را ندارد و اگر امتیاز بدهد محاکمه خواهد شد. بدین ترتیب با این مصوبه مجلس پرونده امتیاز نفت شمال تا دوران دوم حکومت قوام بسته شد. این مصوبه را که تصویب کرد؟ اکثریت مجلس نوکر‌های انگلیس امامی‌ها بودند هنوز آمریکایی‌ها هسته‌ای نداشتند همانطور که می‌دانید انگلیسی‌ها خیلی سخت مبارزه می‌کردند که از امتیاز نفت جنوب چیزی به آمریکایی‌ها ندهند و آن‌ها بعد‌ها به زور از انگلیسی‌ها امتیاز گرفتند و چهل درصد در کنسرسیوم شریک شدند. بنابراین این مصوبه علیه آمریکایی‌ها هم بود.
نظر شما