[ شهروند ]در چند وقت اخیر محمد عبدی‌زاده، مستندساز، دو مستند جذاب و بحث‌انگیز به نام‌های «طاعون قرن» و «غبار جنگ» را با دوستداران سینمای مستند به شراکت گذاشته؛ که اولی- «طاعون قرن»- روایت روزهای درگیری ایران با هیولایی چون کروناست و «غبار جنگ» نیز روایتی از حماسه مقاومت مدافعان خرمشهر. دو فیلمی که ناگفته‌های دو مقطع مهم تاریخی و دو حماسه تابناک تاریخ معاصر کشورمان را به نمایش می‌گذارند: «طاعون قرن» راوی روزهای آغازین ورود کرونا به کشورمان و آغاز ترس، اضطراب، دلهره و دست‌وپنجه نرم کردن شمار زیادی از ایرانیان با مرگ است که با جلسه ستاد بحران در قم در بهمن ماه سال ٩٨ آغاز می‌شود و در کل نگاهی انتقادی به برخورد مسئولان وقت به این همه‌گیری و پنهانکاری دارد. «غبار جنگ» هم ناگفته‌های ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را از زبان سرهنگ علی قمری فرمانده دژ خرمشهر در زمان جنگ، ناخدا هوشنگ صمدی فرمانده تکاوران نیروی دریایی و سرتیپ خلبان امیر آرام از خلبانان نیروی هوایی و مدافعان خرمشهر به روایت نشسته است که هر سه نفر از فرماندهان و مدافعین خرمشهر در خط مقدم مبارزه بودند و قهرمانانه جنگیدند و در این فیلم هم با افسوس از کشته شدن صد‌ها نفر از نیرو‌های نظامی خود سخن می‌گویند.در این مطلب نشسته‌ایم پای صحبت‌های محمد عبدی‌زاده، کارگردان پرکار سینمای مستند، درباره این دو فیلم آخرش که برگ‌های زرینی از تاریخ معاصر کشور را به روایت نشسته‌اند.

سال‌هاست از زبان شما درباره مستند «غبار جنگ» می‌شنویم، با این حال به تازگی اخباری درباره آماده شدن این فیلم منتشر شده است. می‌توانید درباره دلایل این تأخیر کمی صحبت کنید؟
پیش از شیوع ویروس کرونا قرار بود مستند «غبار جنگ» را جلوی دوربین ببریم؛ اما با شیوع کرونا درگیر مستند دیگری به نام «طاعون قرن» شدیم که حدود یک‌سال‌ونیم وقت گرفت. البته در طول ساخت این فیلم، همچنان بحث پژوهشِ «غبار جنگ» را نیز همزمان پیش می‌بردیم. این مستند در نهایت پس از چند سال وقفه حدود ۵ ماه است که آماده شده و در شُرف دریافت پروانه نمایش است. ما سعی داریم مستند را در سینماهای «هنروتجربه» اکران کنیم.

کمی درباره «غبار جنگ» صحبت می‌کنید؟
تاریخ ۸ سال دفاع‌مقدس، تاریخ پرفرازونشیبی است؛ اما روزهای ابتدایی جنگ در خرمشهر را می‌توان ناراحت‌کننده‌ترین روزهای تمام این هشت سال عنوان کرد. چراکه در آن زمان ارتشی داشتیم که عواملش درحال تسویه حساب بودند و این باعث شده بود ارتش در آستانه متلاشی شدن قرار گیرد. بسیاری از فرماندهان ارتش هم در اختیار نبودند و اگر مشکلات سیاسی را هم کنار این مسائل قرار دهیم، سختی کار دفاع در روزهای آغازین جنگ بهتر خودش را نشان خواهد داد.

«غبار جنگ» یعنی درباره موانع و چالش‌های ارتش در روزهای آغازین جنگ است؟ یا درباره مدافعان خرمشهر در مقابل ارتش تا بُن دندان مسلح حزب بعث عراق؟
سعی کردیم در «غبار جنگ» ورای اتفاقاتی که تاکنون گفته شده است برویم و به نوعی ناگفته‌های ۳۴ روز مقاومت خرمشهر را روایت کنیم. همچنین باید این را هم بگویم که تصاور بِکری در این مستند به‌کار رفته و نیز براساس عکس‌هایی که به‌جا مانده، بخش‌هایی از فیلم بازسازی آن روزها هستند. در نهایت؛ تمام تلاش ما در این مستند این بوده که مقاومت ۳۴ روزه قهرمانان ایران‌زمین را تبدیل به ۷۶ دقیقه مستند نفسگیر کنیم که به نوعی تاریخ شفاهی ما را روایت می‌کند.

ظاهرا پای صحبت‌های قهرمانان بزرگی هم نشسته‌اید...
در این مستند با فرماندهانی چون ناخدا هوشنگ صمدی فرمانده تکاوران مدافع خرمشهر، سرهنگ علی قمری فرمانده پادگان دژ و امیر سرتیپ مهدوی فرمانده دانشجویان دانشکده افسری گفت‌وگو کرده‌ایم که البته سرهنگ قمری متأسفانه به‌دلیل ابتلا به ویروس کرونا فوت کردند. البته ما این شانس را داشتیم که ۳ جلسه به‌صورت مفصل با ایشان صحبت کرده بودیم؛ اما ۳۴ روز مقاومت خرمشهر به قدری پیچیده است که ما می‌توانیم از جنبه‌های گوناگون به این موضوع بپردازیم. سرهنگ قمری هم یکی از تأثیرگذارترین افراد مقاومت خرمشهر بود اما متأسفانه فرصت نشد که بیشتر با او صحبت کنیم. در ساخت این مستند از خاطرات مکتوب و تصاویر آرشیوی نیز استفاده کردیم.
پس علاوه بر اینکه کرونا باعث شد ساخت این فیلم به تعویق بیفتد، درگذشت سرهنگ قمری نقطه دیگری بود که «غبار جنگ» را با کرونا پیوند داد. می‌توانید کمی هم درباره مستند «طاعون قرن» صحبت کنید؟
در مواجهه با جنگ برخی مسئولان از کلماتی مانند غافلگیری استفاده می‌کردند. ما عین همین جملات را در دوران کرونا از زبان مسئولان و حتی پزشکان نیز می‌شنیدیم. کرونا، بیماری همه‌گیری بود که یک‌شبه وارد ایران نشد؛ بلکه ما از قبل اخبار و تصاویر این همه‌گیری را در کشورهای دیگر مشاهده می‌کردیم، اما ناگهان با انبوهی از مرگ‌ومیر و ابتلا مواجه شدیم. «طاعون قرن» به نوعی این بی‌احتیاطی و بی‌توجهی را بررسی می‌کند و به لحظات نفسگیر انسان‌هایی می‌پردازد که مانند رزمندگان جنگ برای نجات جان مردم گاها با دست خالی جنگیدند. درواقع «طاعون قرن» به شهدای مدافع سلامت می‌پردازد و می‌کوشد تلنگری بزند تا با آگاهی به مقابله با وقایعی مانند جنگ، کرونا، سیل و زلزله برویم و نگوییم که غافلگیر شدیم.

راستی؛ چرا «طاعون قرن»؟!
همانطور که گفته شد «طاعون قرن» درباره پنهانکاری‌ها و بی‌مسئولیتی بعضی از مسئولان وقت در مواجهه با کروناست. دلیل نام‌گذاری این فیلم هم این بود که چون ویروس کرونا، مسافری از کشور چین بود و این کشور در دادن اطلاعات به دیگر کشورها پنهانکاری کرد. پیشنهاد من این بود که نام فیلم «طاعون چین» باشد اما با آن موافقت نشد و حتی حین ساخت فیلم هم دچار ممیزی‌هایی شدیم. ولی هنوز و همچنان با فیلمی چالشی روبه‌رو هستیم.
 
درباره نام‌گذاری مستند «غبار جنگ» هم صحبت می‌کنید؟
مفهوم «غبار جنگ» در همه درگیری‌های نظامی یک واقعیت است. دقت و اطمینان، اهدافی غیرقابل دستیابی هستند و فیلم از این منظر دشواری تصمیم‌گیری در میانه جنگ را روایت می‌کند. نتیجه همه اینها یک عدم‌اطمینان مداوم و درواقع یک غبار ادراکی است. فرماندهان برای کاهش بخشی از عوارض و غبار جنگ علاوه بر تجهیزات نظامی، از تجربه و فداکاری نیرو‌های تحت امر خود استفاده می‌کردند. در این مستند، سه نفر از فرماندهان و مدافعین خرمشهر با افسوس از کشته شدن صد‌ها نفر از نیرو‌های خود سخن می‌گویند و نقاط تاریکی درباره اشتباهات منجر به فجایع مختلف را روشن می‌کنند.

اینکه دو فیلم آخرتان درباره دو هجمه مهم تاریخی و ستایشی از مدافعین وطن در برابر این دو هجوم است؛ به نوعی آموزنده می‌تواند باشد. نه؟
موضوع کرونا نیز مثل دوران دفاع‌مقدس ظرفیت ساخت آثار مختلفی را دارد، ولی به هر حال بستگی دارد به اینکه از چه منظری به آن بپردازیم. فیلمسازانی هستند که تنها می‌خواهند یک فیلم شعاری درباره آن روزها بسازند، اما از طرف دیگر فیلم‌هایی نیز هستند که علاوه بر نمایش تلاش کسانی که در این عرصه جنگیده‌اند، نگاهی انتقادی نیز دارند. به هر حال به‌عنوان یک مستندساز کار ما تاباندن نوری به تاریکی است.