امروز روز غدیر خم و عید الله اکبر است بر همین اساس برای بررسی سیره امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام با سید محمود جوادی پژوهشگر و محقق به گفت و گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

ابتدا از جایگاه امام علی (ع) و شخصیت حضرت بفرمائید:

حضرت علی (ع) ابرمردی است که از زمان حضرت آدم علیه السلام تا آخر الزمان کسی همتای او نیامده و نخواهد آمد. مردی که کعبه زادگاهش بود و محراب مسجد کوفه محل شهادتش شد، مردی که در دامان پیامبر اکرم (ص) پرورش یافت تا در نبود آن حضرت، هارونی برای موسی زمانه خود باشد.

اگر بخواهیم جایگاه حضرت را از نظر ایمان، تقوا، شجاعت، عدالت، بلاغت و حتی مظلومیت بررسی کنیم نخواهیم توانست حق مطلب را آنگونه که باید ادا کنیم چراکه ایشان به قله‌ی کمالِ این صفات رسیده بود و توصیف چنین فردی و بیان مظلومیتش از عهده هیچ سخنور و خطیبی و قلم هیچ نویسنده‌ای برنمی آید.

عصمت، کمالات و افتخارات امیر مؤمنان علی علیه السلام چنان بود که با تاییدات الهی جایگاه جانشینی بر حق رسول خدا (ص) را از آن خود کرده بود اما تقدیر به گونه‌ای رقم خورد که صحابه پیامبر اکرم (ص) به خلاف وصیت ایشان عمل کنند و آن حضرت را ۲۵ سال از مسند خلافت دور نگاه دارند، و در نتیجه مردم در این سال‌ها از حضور «نفس پیامبر» در رأس قدرت محروم و زمینه ساز حاکمیت غیر شدند.

چرا حضرت را بزرگ مظلوم عالم می‌نامند؟

حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) دوران مظلومیتش آغاز و تا روز شهادتش ادامه یافت، دوران بسیار تلخ و سرتاسر حادثه‌ای چون حمله به خانه آن حضرت و شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها، توطئه برخی از صحابه به بهانه خونخواهی عثمان و جنگ‌های چون جمل و صفین و نهروان سپری کرد و در نهایت در مسجد کوفه به شهادت رسید که تاریخ مانند آن به خود ندیده است.

گفته می‌شود آن حضرت به روایت بسیاری از محدثین پس از غصب حق ایشان در خلافت و تظلم و یاری خواستن از صحابه‌ی رسول خدا، به سمت قبر پیامبر اکرم (ص) رفت و با اشاره به قبر خطاب به رسول خدا جمله هارون به حضرت موسی را تکرار نمود: «یابْنَ امَّ إنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَ کَادُوا یقْتُلُونَنِی» … ای فرزند مادرم (ای برادرم) این قوم بر ضعف من غلبه کردند و مرا ناتوان انگاشتند؛ و نزدیک بود که مرا بکشند!؛ تا شرایط تحمیل شده بر خویش را به شرایط تحمیل شده بر جناب هارون تشبیه کرده و مظلومیت خود را اینگونه بیان کنند.

این بزرگ مرد تاریخ بشریت که جامع اضداد بود و قرن‌ها میان دوستان و دشمنانش اختلاف و ستیز بود و بعضی غُلات (اهل غلو) و افراط گرایان مرتبه خدایی برای آن حضرت قائل شدند و برخی تفریط کنندگان شأن و منزلت ایشان را با سایر صحابه پیامبر (ص) یکسان و یا حتی کمتر قلمداد کردند. چنان مظلوم بود که ابن شهرآشوب در این باره اینگونه روایت می‌کند: «امیر مؤمنان بر منبر نرفت، جز آن که در پایان کلامش، پیش از پایین آمدن از منبر این جمله را می‌فرمود: «مازلت مظلوما مذ قبض رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلّم) حتی یومنا هذا» … از آن لحظه که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) رحلت کرد همواره مظلوم بوده‌ام».

یعقوبی، مورخ نامی و إبن حجر عسقلانی و دیگران نقل می‌کنند: وقتی علی به خلافت رسید، هر کدام از صحابه برخاستند و سخنی درباره علی گفتند. در این میان، صعصعة بن صوحان برخاست و گفت: «والله! یا أمیر المؤمنین! قد زیّنت الخلافة و ما زانتک و رفعت‌ها و ما رفعتک و لهی إلیک أحوج منک إلیها» … به خدا قسم! ای أمیر المؤمنین! این تو بودی که به خلافت زینت دادی، نه این‌که خلافت به تو زینت داده باشد و این تو بودی که مقام خلافت را بلند کردی، نه این‌که خلافت، مقام تو را بلند کرده باشد و نیاز خلافت به تو، از نیاز تو به خلافت بیشتر است.

مبالغه نیست اگر بگوییم او بعد از قرآن کریم معجزه بی نظیر پیامبر اسلام بود، شیخ مفید (ره) در فرازی از زیارتنامه امیر مؤمنان در شب مبعث در وصف آن حضرت اینگونه آورده است: «الَّذِی جَعَلْتَهُ سَیْفاً لِنُبُوَّتِهِ وَ مُعْجِزاً لِرِسَالَتِهِ وَ دِلاَلَةً وَاضِحَةً لِحُجَّتِهِ» … آن که او را قرار دادی شمشیری برای نبوّتش (نبوّت پیامبر اکرم) و معجزه‌ای برای رسالتش و دلالتی روشن برای حجّتش.

همچنین ابن ندیم کتاب‌شناس و مورخ مشهور قرن چهارم هجری در اثبات این موضوع درباره محمد بن عمر بن واقد واقدی می‌نویسد: «وهو الذی روی أن علیاً علیه السلام کان من معجزات النبی صلی الله علیه وسلم کالعصا لموسی علیه السلام واحیاء الموتی لعیسی بن مریم علیه السلام» …. واقدی (مورخ مشهور) می‌گفت: علی (علیه السلام) از معجزات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود؛ همانطور که عصا معجزه موسی (علیه السلام) و زنده کردن مردگان معجزه عیسی (علیه السلام) بود، علی بن ابی طالب (علیه السلام) هم معجزه پیامبر ما بود.

یکی از فضائل حضرت علی (ع) مربوط به ایمان ایشان است در این زمینه چه می‌دانید؟

در این گفتار مختصر حتی اگر بخواهیم تنها به یکی از فضائل امیر مؤمنان علیه السلام بپردازیم نمی‌توانیم حق مطلب را ادا کنیم چه رسد به آنکه بخواهیم جمله‌ی فضائل و مناقب ایشان را بشماریم، لذا سعی می‌کنیم ارادت خود را به ساحت ایشان در حد پرداختن به مختصر روایاتی در رابطه با مقام ولایت آن حضرت نشان دهیم، و یقین داریم که باید ولایت ایشان را بی چون و چرا بپذیریم چراکه پیرو دین اسلام و تسلیمیم.

ما پیرو دین تسلیمیم که پروردگارمان درباره امر مهم ولایت امیر مؤمنان علیه السلام این گونه به پبامبرش فرمود: «یَا أَیُّهَا الرَّسولُ بَلِّغ ما أُنزِلَ إِلَیکَ مِن رَبِّکَ ۖ وَإِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ» … ای پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده [به خوبی] ابلاغ کن، اگر انجام ندهی، در آن صورت [گویی به هیچ عنوان] پیام او را نرسانده‌ای. رسول خدا (ص) نیز به این دستور الهی امتثال امر نمود و در خطبه‌ای تاریخی در روز غدیر جانشین خود را در حضور هزاران نفر از امت خویش این گونه معرفی کرد: «من کنت مولاه فعلی مولاه». به دنبال آن از پیروان خود خواست تسلیم امر پروردگار شوند و ولایت علی بن ابی طالب را بپذیرند و به ایشان تبریک بگویند، پیامبری که به حضرت علی علیه السلام فرمود: «یا علی لا یحبک إلا مؤمن ولا یبغضک إلا منافق إلی یوم القیامة»، و در جایی دیگر فرمود: «أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّا أنّه لانَبیّ بَعدی». تا از این پس ولایت أمیر المومنین شناسنامه‌ی ایمان، و دشمنی با او نشانه نفاق هر مسلمان باشد.

چرا خداوند ولایت امام علی (ع) را بزرگترین نعمت الهی بیان می‌کند؟

ولایت امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام مسئله بسیار مهمی است که خداوند متعال در ماه‌های پایانی عمر شریف پیامبر اکرم (ص) و پس از پایان حجة الوداع در روز غدیر خم از آن به عنوان «اتمام نعمت» و «اکمال دین» یاد می‌کند، اَلیومَ أَکمَلتُ لَکم دینَکم وَ أَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الإِسلامَ دیناً… امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برایتان [به عنوان] آئین برگزیدم… و خداوند متعال نیز در روز قیامت به طور یقین درباره این نعمت (نعمت ولایت، یعنی پیروی و یا عدم پیروی از ولایت علی بن ابی طالب) از امت پیامبر اسلام سوال خواهد کرد، ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ…. خداوند با ولایت امیرالمومنین علیه السلام حجت را بر امت پیامبر (ص) تمام می‌کند و آنها را متوجه این موضوع می‌کند که ولایت علی علیه السلام سرآمد همه نعمت‌های الهی است و هیچ نعمتی با آن برابری نمی‌کند، چرا که خداوند متعال بزرگ‌تر از آن است که در روز قیامت از امت پیامبر (ص) سوال کند با نعمت‌های چون آب و نان چه کردید؟ بلکه قبولی اعمال و سبک و سنگین شدن کفه ی ترازوی اعمال امت پیامبر (ص) را در گرو پیروی از ولایت و یا عدم پیروی از آن می بیند.

در این زمینه حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند:: وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیاً لَوْ أَنَّ رَجُلًا لَقِی اللَّهَ بِعَمَلِ سَبْعِینَ نَبِیاً ثُمَّ لَمْ یأْتِ بِوَلَایةِ أُولِی الْأَمْرِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ مَا قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا» … سوگند به آن کسی که مرا به حق به پیامبری مبعوث کرد، اگر کسی در روز قیامت در حالی که در نامه اعمال خود عمل هفتاد پیامبر را داشته باشد، خداوند تبارک و تعالی را ملاقات کند، امّا به همراه آن اعمال، ولایت ولی امر از اهل بیت عصر خودش را نیاورده باشد، خداوند متعال از او هیچ عمل واجب و مستحبی را قبول نمی‌کند.

در روایتی آمده است: روز جنگ «صفین» مردی از لشکر «شام» در حالی که سلاحی به دست، زرهی بر تن و قرآنی حمایل کرده بود، وارد میدان شد و سوره «عَمَّ یَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» را تلاوت می‌کرد، حضرت علی علیه السلام شخصاً به میدان او آمد و به او فرمود: «أَتَعْرِفُ النَّبَأَ الْعَظِیْمِ الَّذِی هُمْ فِیْهِ مُخْتَلِفُونَ؟»… آیا می‌دانی نبا عظیمی که در آن اختلاف دارند چیست؟ آن مرد در جواب گفت: «نه، نمی دانم». امام فرمود: «اَنَا وَ اللّهِ النَّبَأُ الْعَظِیْمُ الَّذِی فِیْهِ إِخْتَلَفْتُمْ وَ عَلی وِلایَتِی تَنازَعْتُمْ، وَ عَنْ وِلایتَیِ رَجَعْتُمْ بَعْدَ ما قَبِلْتُم… وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ تَعْلَمُونَ ما عَمِلْتُمْ» … منم آن نبأ عظیم که درباره آن اختلاف دارید و در ولایت من به نزاع برخاسته اید، شما از ولایت من باز گشتید بعد از آن که پذیرفتید، و در قیامت خواهید دانست که چه عملی انجام داده‌اید.

اصبغ بن نباته در روایتی شبیه به روایت فوق می‌گوید که حضرت علی علیه السلام فرمود: «وَ الله إِنِّی أَنَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ کلَّا سَیعْلَمُونَ حِینَ أَقِفُ بَینَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَأَقُولُ هَذَا لِی وَ هَذَا لَک» … قسم به خدا نبأ عظیم من هستم که آنها در آن اختلاف دارند، اما به زودی خواهند دانست هنگامی که میان بهشت و جهنم می‌ایستم و می‌گویم: این برای من و این برای تو…. حاکم ِحَسْکَانِی نیز در شواهد التنزیل آورده است: … عبدالله بن حَمّاد انصاری از أبان بن تَغلِب نقل کرد که وی گفت: از أبوجعفر امام محمد باقر (ع) درباره آیه (عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ) پرسیدم. امام (ع) فرمود: مراد از «النَّبَإِ الْعَظِیمِ» علی (ع) است؛ زیرا در ایشان اختلاف نمودند؛ چون کسی در رسول خدا (ص) اختلاف نداشت». همچنین در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «النَّبَأُ الْعَظِیْمُ الْوَلایَةُ» … نبأ عظیم همان مسأله ولایت است.

با توجه به اتفاقات ناگواری که پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) میان امیر مؤمنان علیه السلام و برخی از صحابه پیامبر گذشت، از قبیل موضوع خلافت، خانه‌ی حضرت زهرا (س) و جنگ‌هایی که بر آن حضرت در دوران خلافتش را روا داشت شد و امت پیامبر اسلام را درگیر فتنه‌ی عظیم کرد، باید بپذیریم که خدای متعال هرگز از کنار نادیده گرفتن ولایت امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام نخواهد گذشت، ولایتی که رسول خدا آن را به کشتی نوح برای امت خود تشبیه کرده بود. پیامبر خدا (ص) به حضرت علی (ع) در این مورد فرمود: «یا علُیّ، مَثَلُکَ فی اُمّتی کمَثَلِ سَفینَةِ نُوحٍ، مَن رَکِبَها نَجا و مَن تَخَلّفَ عَنها غَرِقَ» … ای علی! حکایت تو در میان امّتم، حکایت کشتی نوح است که هر کس سوار آن شد نجات یافت و هر که از آن باز مانْد غرق گشت.

خداوند ما را از رستگاران و نجات یافتگان این امتحان بزرگ قرار دهد. ما را بخاطر پذیرش ولایت امیر مؤمنان علیه السلام نزد پیامبرش و اهل بیت ایشان روسفید گرداند و نور ایمان به ولایت امیر مؤمنان را در دل کسانی که هنوز جایگاه ایشان را نشناخته اند روشن سازد.