نویسنده: سعید جعفری

دیپلماسی ایرانی: مسعود پزشکیان نه تنها به دلیل سابقه سیاسی خود بلکه به خاطر تاریخچه شخصی و دستاوردهای حرفه‌ای منحصر به فردش، برجسته است. پزشکیان در ۲۹ سپتامبر ۱۹۵۴ در مهاباد، شهری در استان آذربایجان غربی که به جمعیت بالای اقلیت‌های قومی آذری و کردی معروف است، به دنیا آمد. به‌رغم اینکه جزء اقلیت ۲ درصدی آذری‌زبان در شهری عمدتاً سنی‌مذهب کردنشین بود، پزشکیان همیشه به میراث آذری خود افتخار کرده است. در سن نوزده سالگی، در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، خدمت وظیفه خود را در زابل، یکی از محروم‌ترین شهرهای استان سیستان و بلوچستان، انجام داد. پس از اتمام خدمت، به استان خود بازگشت و به دانشکده پزشکی وارد شد و با مدرک پزشکی عمومی فارغ‌التحصیل شد.

در طول جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰ – ۱۹۸۸)، پزشکیان به طور مکرر به خطوط مقدم جنگ سر می‌زد و مسئول اعزام تیم‌های پزشکی و تلاش همزمان به عنوان جنگجو و پزشک بود. پس از جنگ، تحصیلات خود را ادامه داد و در دانشگاه علوم پزشکی تبریز تخصص جراحی عمومی را کسب کرد. او بعدها متخصص جراحی قلب شد و در سال ۱۹۹۴ به ریاست دانشگاه علوم پزشکی تبریز رسید و به مدت پنج سال در این سمت خدمت کرد. در همان سال، پزشکیان همسر و یکی از فرزندانش را در یک تصادف رانندگی از دست داد. او دو پسر و دختر باقی‌مانده خود را به تنهایی بزرگ کرد و هرگز دوباره ازدواج نکرد. این داستان شخصی از دست دادن و وفاداری، همدردی و احترام بسیاری از افراد در جامعه ایران را جلب کرده است و او را به عنوان شخصیتی دلسوز و مقاوم می‌شناسند.

سال‌ها بعد، مسیر سیاسی پزشکیان زمانی آغاز شد که در سال ۱۹۹۷ به دولت اصلاح‌طلب محمد خاتمی به عنوان معاون وزیر بهداشت پیوست. چهار سال بعد، به عنوان وزیر بهداشت منصوب شد و از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ در این سمت خدمت کرد. از آن زمان تاکنون، پنج بار به نمایندگی از تبریز برای مجلس شورای اسلامی انتخاب شده و از ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ به عنوان نایب رئیس اول مجلس خدمت کرده است. پزشکیان با موضع اصلاح‌طلبانه‌اش شناخته می‌شود و از مدیریت دولت در مواجهه با اعتراضات سیاسی انتقاد کرده است. پس از اعتراضات جنجالی پس از انتخابات سال ۲۰۰۹ که به نام جنبش سبز شناخته می‌شود، در یک سخنرانی در مجلس از واکنش های خشونت‌آمیز نیروهای امنیتی انتقاد کرد. این سخنرانی باعث ایجاد تنش‌های زیادی از سوی اعضای محافظه‌کار مجلس شد که تلاش در قطع سخنرانی او داشتند.

در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی، پزشکیان قویاً از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ حمایت ‌کرد و به طور مکرر در مجلس در دفاع از آن سخنرانی‌کرد. در یک مصاحبه نادر تلویزیونی دولتی در جریان اعتراضات سراسری ضد نظام پس از مرگ مهسا ژینا امینی به دست نیروهای موسوم به پلیس اخلاقی، پزشکیان روایت رسمی را زیر سوال برد و با استناد به زمینه پزشکی خود، توضیحات دولت درباره مرگ او را به چالش کشید. درخواست او برای تشکیل تیم ارزیابی مستقل، تعهد وی به شفافیت و پاسخگویی را برجسته کرد. کاندیداتوری پزشکیان به دلایل متعددی مهم است. برخلاف بسیاری از سیاستمداران ایرانی، او از طریق ارتباطات خانوادگی یا فساد به قدرت نرسیده است. سابقه بی‌عیب و نقص و تاریخچه شخصی تراژیک، او را از رقبایش متمایز می‌کند. علاوه بر این، او پتانسیل جذب آرای حامیان محمود احمدی‌نژاد پوپولیست را به دلیل زبان فارسی ساده و موضع ضد فساد خود دارد.

با وجود این نقاط قوت، پزشکیان با چالش‌های قابل توجهی روبه روست. او برنامه‌های روشن و مستندی برای اداره کشور، به‌ویژه در سیاست خارجی، ندارد و در این زمینه به رهبر معظم انقلاب آیت‌الله علی خامنه‌ای تکیه می‌کند. هنگام اشاره به رهبر معظم انقلاب ایران، او از عنوان محترمانه "مقام معظم رهبری" استفاده می‌کند. 

پزشکیان از سوی اصلاح‌طلبان، از جمله رئیس‌جمهور اسبق محمد خاتمی، تأیید شده است. احزاب و چهره‌های کلیدی این جناح سیاسی توان خود را بسیج کرده‌اند تا پیروزی پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری را تضمین کنند. علاوه بر این، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق، به عنوان مشاور سیاست خارجی پزشکیان انتخاب شده و به طور فعال در کمپین انتخاباتی او مشارکت می‌کند. توانایی او در جلب نظر اقلیت‌های قومی، به ویژه آذری‌ها، می‌تواند عاملی حیاتی در کمپین پزشکیان باشد. آذری‌ها اکثریت جمعیت استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان را تشکیل می‌دهند. بر اساس آخرین سرشماری در سال ۲۰۱۶، جمعیت ترکیبی این استان‌ها کمتر از ده میلیون نفر است که حدود یک‌هشتم جمعیت کل ایران را تشکیل می‌دهند. زادگاه او، مهاباد، با جمعیت مختلط کردی و آذری و حمایت او از حقوق اقلیت‌ها، او را به عنوان یک چهره وحدت‌بخش معرفی می‌کند.

در عین حال، این مسئله می‌تواند نقطه ضعف پزشکیان هم باشد. تأکید قوی او بر حمایت از حقوق اقلیت‌ها در کشور باعث نگرانی برخی شده که ممکن است موجب افزایش و گسترش احساسات پان‌آذری در ایران شود. در اولین مناظره انتخاباتی که در ۱۷ ژوئن برگزار شد، پزشکیان تلاش کرد تا رأی‌دهندگان مردد را متقاعد به مشارکت کند. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی استدلال کردند که مصطفی پورمحمدی، یک روحانی معتدل با دهه‌ها تجربه در حوزه امنیت، در تأثیرگذاری بر افکار عمومی مؤثرتر از پزشکیان عمل کرده است.

پزشکیان پتانسیل ایجاد تغییرات مهمی در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو را دارد اما با موانع قابل‌توجهی روبه روست. وی برای موفقیت، باید به نگرانی‌های اصلاح‌طلبان و جامعه وسیع‌تری که هنوز از برخورد سخت در اعتراضات و وضعیت کنونی جمهوری اسلامی ناراضی و خشمگین هستند، پاسخ دهد. سابقه خدمت عمومی، مقاومت شخصی و حمایت او از شفافیت و پاسخگویی، عوامل کلیدی در کمپین او خواهند بود.

نامزدی پزشکیان برای آنانی که به دنبال تغییر در ایران هستند، امیدی را به همراه دارد، اما راه او تا پیروزی با چالش‌های بسیاری همراه است. برای اینکه بتواند واقعاً بازی را در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ تغییر دهد، او باید در یک فضای سیاسی پیچیده حرکت کند، به یک پایگاه رای متنوع جذابیت نشان دهد و دیدگاه روشنی برای آینده ارائه دهد.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱