به گزارش خبرنگار مهر، در مطالب زیر سخنان حجت الاسلام سید مجتبی میردامادی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در نشست پژوهشی تأثیرات غدیر در تمدن اسلامی در فرهنگسرای امام علی (ع) فاز سه شهریار به طور کامل بیان شده است:
تمدن را ابتدا درلغت معنا می‌کنم، تمدن ضد بادیه نشینی است یعنی مفهوم به اصطلاح شهرنشینی و زندگی دریک شرایط جدید که مدیریت جدیدی با ابزار و راهکارهای مناسب برای رفاه بشر، تمدن هم مرتبط با فرهنگ است وهم مرتبط با دین هست، شاید بتوان تمدن را حد فاصل بین دین و فرهنگ دانست که در این مقوله من توضیح خواهم داد.
اما تمدن یک مفهوم و معنا اصطلاحی هم دارد، که ولو اینکه معنای اصطلاحی معنای متعینی نیست، شاید صد تعریف برای تمدن کرده اند، آیت الله، علامه جعفری در این خصوص «تمدن را به معنای تشکل هماهنگ انسان در حیات معقول بیان کرده یعنی انسان‌ها کنار هم جمع می‌شوند یک زندگی عاقلانه وبا اساس فکر و تدبیر داشته باشند.» خوب این زندگی عاقلانه که به حیات معقول معنا می‌شود و خود مرحوم علامه هم کتابی دارد به نام «حیات معقول»، بنده حقیر هم یک کتاب ساده نوشتم به همین معنا، این کتاب علامه چون ثقیل نوشته شده، یک کتاب دارم به همین معنا حیات معقول و دید گاه‌ها، که بحث‌های تمدنی در اون مطرح شده است.
این تمدنی که ما می‌خواهیم بگوییم بر اساس و با اصول خاصی قرار دارد که اگر اون اصول رو در یک جامعه مورد بررسی قرار بدهیم باید چند چیز را در نظر بگیریم و بر آن اساس توضیح دهیم، مثلاً تمدن از حیث و رویکرد اقتصاد، اقتصاد در ایجاد یک تمدن و شکل گیری تمدن مؤثر است، در سیاست و حکومت، در اخلاق و ساختار و رویکرد فرهنگی و هنری که همه اینها خوشبختانه در موضوع غدیر وجود دارد و می‌توانیم به درستی ارتباط غدیر رو با شکل گیری یک تمدن بررسی کنیم.
در ارتباط با فرهنگ که آیا فرهنگ چه نسبتی با تمدن داره در واقع ما اینطوری می‌توانیم بگوییم که فرهنگ توصیف کننده رویکردهای یک تمدن هست. ما وقتی که در ارتباط با تمدن مصریان صحبت می‌کنیم فرهنگ ما به عنوان نماد به عنوان چیزی که می‌تواند تمدن را به نمایش بگذارد مورد بررسی قرار می‌دهیم. یا تمدن ایران باستان را وقتی بررسی می‌کنیم فرهنگ مردم ایران باستان را به عنوان نماد تمدن آداب و رسوم رفتارها مطالعه می‌کنیم.
نقش دین در تمدن
احیاناً دین در یک تمدن می‌تواند از نمادهای فرهنگی باشد حالا این دین را هم اگر وارد این بحث بکنیم من معتقدم دین یک مفهوم اعم از تمدن و فرهنگ دارد. به این دلیل که می‌تواند دین تمدن ساز باشد. یعنی همچنان که در فرهنگ اسلامی بحث می‌کنیم؛ اسلام تمدن را ساخته و ما تمدن اسلامی داریم یک تمدن بسیار پویا با ذخایر بسیار غنی برداشت‌هایی که ما کردیم از فرهنگ اسلامی و مبانی نظری اسلام به درستی توانسته است در تاریخ، به تمدنی برسد به نام تمدن اسلامی. و لذا وقتی تمدن اسلامی به وجود آمد و هر منطقه از جغرافیای جهان امروز تأثیر خودش را گذاشت.
اگر یک رویکرد را عرض کنم دین اسلام شرایطی داشت چون مختص به یک مکان نبود توانست توسعه پیدا کند در آسیای جنوب شرقی در چین در افریقا و … توانست اثر خودش را بگذارد و چون توانست این اثر را بگذارد، اثر او در بطن خودش ظرفیت خیلی زیادی ایجاد کرد و این ظرفیت و توانایی موجب شده جهانیان با قرآن آشنا باشند و بهره ببرند. شما با مسلمانان چین که مواجهه می‌شوید ببینید که بسیاری از مفاهیم قرآنی را یاد دارند اخیراً یکی از محققین از چین یک قرآنی رو برای من آورد و این قرآن به فارسی دری نوشته شده بود، می‌گفت چینی‌ها وقتی که می‌خواهند قرآن بخوانند از ترجمه فارسی می‌خوانند نه از متن عربی قرآن خیلی جالب بود قرآن بزرگی هم آورده بود. این شخص که در آمریکا زندگی می‌کند با بیان این مطلب می‌گفت قرآن در هر مکان و در هرزمانی توانسته بعد معنوی فکری و روحانی خودش را ایجاد کند. و این خیلی ارزشمنده و ما غافلیم.
فرهنگ چه نسبتی با تمدن دارد؟
دین اعم از مفهوم تمدن است دین تمدن ساز است
خواجه نصیر طوسی و امام خمینی و مقام معظم دیانت را از مهمترین عناصر تمدن و مانایی آن می‌دانند.
تفاوت فرهنگ و تمدن: ممکن است فرهنگ اصالت خود را از دست بدهد و تغییر دهد
ولی از بین نمی‌رود و فقط تغییر می‌کند تمدن می‌تواند در زمانی باشد در زمانی نباشد و از بین برود. مثل فینیقی‌ها سومریان و....
فرهنگ متکثر است ولی تمدن تکثر ندارد برخی قائل به این هستند تا کنون ۲۰ تمدن در دنیا موجود بوده
فرهنگ ریشه نیست ولی تمدن ریشه است.
نظریه امام درباره تمدن امری در جهان معاصر امر اصیل و اصیل‌ترین آن پشتوانه قوی دارد
تمدن ساز است به خلاف تمدن مخدوش غربی
دو نظریه اصیل درباره تمدن:
نظریه انسان محوری (آرمانها و نصبی بودن خزانه علمی و محتوایی) و قدرت محوری اندیشه اسلامی انسان محوری به معنای انسان خلیفه الله بودخ و در مسیر انبیا و همراه انبیا صاحب تمدن می‌شود.
محوریت قدرت: عناصر سازنده قدرت موجد تمدن خواهد شد. عناصر قدرت شامل هوش و زکاوت، تعالمل اقتصادی ثروت و سلطنت از عناصر قدرت است.
حضرت علی ﷺ است یهود می‌باشد. این دشمنی قرن‌ها قبل شروع شده. دشمنی اسرائیل با ما دقیقاً همین است تنها گروهی که دین سیاسی را بر اساس ایدئو لوژی حاکم می‌کند شیعه است.
در مورد غدیر من عرض بکنم که حادثه‌ی غدیر یک تجربه‌ی اصیل اسلامی است ما بعد از بعثت حادثه‌ای که انقدر مثل غدیر ارزیابی کنیم نداریم غدیر جاری و ساری است و مطابق با فطرت انسان است چون فطرت در همه ی حالات روشن است، مادر خواب هم فطرتمان بیدار است. شما خواب که می‌بینی افکاری که داری وقتی روی خواب متمرکز میشیم ناشی از فطرت وجدان و ضمیر و قلب انسان است. نمی‌شود قلب رها باشد. بنابر این پیامبر اعظم دین را به وسیله‌ی ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام متصل کردن به همه ی اندیشه‌ها تا آخر خلقت
خوب پس حادثه‌ی بسیار مهمی است این حادثه‌ی مهم تمدن ساز می‌تواند باشد حادثه‌ی غدیر
اگر حادثه‌ی غدیر نبود اسلام فراموش شده بود و معارف اهل بیت علیه السلام را ما نداشتیم. الان کتب اربعه ی شیعه را ببینید چند هزار حدیث چند برابر احادیث پیامبر اعظم است. اگر غدیر نبود، بعد از پیامبر ما متوقف می‌شدیم. خوب تبیین اینهمه روایت پیامبر در اقتضای زمان و مکان اتفاق نمی‌افتاد. تبیین قرآن و سخنان وسیره نبوی توسط اهلبیت علیهم السلام شکل گرفت. احادیث نبوی جمعاً ۶۰۰۰ روایت است البته من معتقدم کمتر از این میزان است. ۶۰۰ تا روایت فقط تفسیر قرآن؛ تفسیر این ۶۰۰ تا نمی‌تواند بیانگر آیات باشد.
چون غدیر نتایج را دارد بنابر این نقطه پرگار است در ایجاد و سازندگی تمدن پیش رو با محتوای غنی که می‌تواند در همه ی زمان‌ها و مکان‌ها اثر خودش را داشته باشد.
من ادوار تمدن اسلامی را خلاصه عرض بکنم:
دوره‌ی اول دوره‌ی شکل گیری و نضج تمدن اسلامی هست (۱،۲)هجری/(۷،۸) میلادی
دوره‌ی دوم حرکت و پیشرفت (۳) هجری /(۹) میلادی
دوره‌ی بعدی دوره‌ی اوج تمدن اسلامی است که از قرن ۴ هجری تا ۷ هجری
این تحولاتی که در علوم اتفاق افتاده از نجوم تا طب و ریاضیات و علم و حدیث و فقه از قرن ۱۰ تا ۱۱ هجری /۴ تااوایل قرن هفتم میلادی
بعد دوره‌ی توقف و رکود رو داریم در دوره‌ی چهارم قرن هفتم هجری هست
البته بزرگانی از فقهای بزرگ شیعه در این قرن هستند اما تمدن را انه صرف یه دانشمند و کتاب بلکه یک فرایند را در نظر می‌گیرند
ما در قرن هفتم با یه افول مواجهیم. علتش هم درواقع حمله مغولان به بغداد و گرفتن خلافت اسلامی بود و در واقع به نحوی اون دارالحکمه ی بغداد که هارون الرشید تأسیس کرده بود که …ه کتاب دارد که در چند صد هزار کتاب با اون امکانات آن زمان کتاب‌ها را از سرار جهان انجا می اوردند. تمدن عراق قبل از تمدن مصر است تمدن مصر تمدن قدیمی هست اما تمدن عراق قبل از تمدن مصر است و این یک امر کاملاً مشهود بین انها ما تمدن مردم یمن را هم داریم مردم یمن یک مردم صاف و اهل دلی هستند و بیشترین تعداد خانم تحصیل کرده در کشورهای عربی مال کشور یمن است. بین یمنی‌ها زیدی ها، حوثی ها هستند و البته اثنی عشری هم دارند و به شدت اینها به فرهنگ و اصول اعتقادی پایبند هستند. البته تمدن عربستان فرهنگ یمن رو هم تحت تأثیر قرار داد محکوم شدند کشته شدند و مجدداً احیا شدند
عهدنامه‌ی مالک اشتر چند شال پیش در یمن کشف شد عهدنامه‌ای که امیرالمونین برای اصل عهدنامه از دفاین یمن پیدا شد یعنی یمن تمدن کهن و استواری هست.
مادوره ی رکود که در قرن هفتم بود نه اینکه هیچ اتفاقی نیفتاد فرهنگ ایرانی رشد خود را داشت ولی توقف و رکود داریم.
که قرن دهم تا دوازدهم هست دوره‌ی تمدنی عثمانی‌ها که … کشور گشایی کردن و صفویه ی ایران که خیلی دوران طلایی ایران است. علمایی چون شیخ بهایی، میرفندرسکی و حکیم میر داماد محدث و فیلسوف ۱۰۷ اثر دارد به فارسی و عربی که برخی را در مؤسسه حکیم میر داماد ما چاچ کردیم. از علمای طراز و اثر گذار بود و بنده مفتخرم از نواده گان ایشان هستم. پدر ایشان میر شمس الدین شاگرد محقق ثانی بود شیخ انصاری نظرات محقق کرکی (ثانی) را قبول دارد و مورد احترام است. میر داماد متوفی ۴۱ است که در پیاده روی اربعین در مسیر طریق العلما وفات کرده و دفن شدند.
شاه طهماسب نامه‌ای دارد به محقق ثانی می‌نویسد که شاه ایران شمایید و من به ظاهر حکومت می‌کنم من سگ درگاه علی و جانفشان علی هستم. این چه تمدن غنی ای است از زمان غدیر جاری شد که پادشاه را مرید و غلام یکی از علمای این مکتب میدانسته. خطبه‌های نماز جمعه را یک هفته میرداماد میخوانده یک هفته شیخ بهایی. میر داماد برای خطبه‌های جمعه خود ۴۰ ساعت مطالعه میکرده.
تولید علم در غدیر موجب ساخت تمدن پیشرو هست: علم و محتوا در تمدن از ریشه‌های مهم است.
ضعف و افول قرن ۱۳ و ۱۴ مرحوم نراقی نقش ویژه ای در این عصر داشتند.
نظر شما