علیرضا کلانتر مهرجردی، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با ایکنا درباره کارگزار تراز نظام اسلامی از نگاه امام خمینی(ره)، گفت: این مهم در قالب چند مقدمه قابل تبیین است اول اینکه؛ جامعه انقلابی و اسلامی، زیست‌بوم ماست و طبیعتا در این فضا با فرض رابطه بین دین و حکمرانی، نیاز داریم تأمل مستمر و راهگشا داشته باشیم.
وی ادامه داد: در تامل در کم و‌کیف رابطه دین و حکمرانی یکی از مسیرهای میانبر، شناخت و بازشناخت تأملات فکری و کنشگری رهبران انقلاب اسلامی از جمله امام راحل می باشد که رویکردها و الگوی عمل را از متن دین احصا و ارایه می کنند.
کلانتر مهرجردی با تأکید بر اینکه راه میانبر رسیدن به دولت و جامعه مطلوب در رویکرد اسلامی این است که بتوان اندیشه رهبران و اندیشمندان اسلامی را به عنوان معیار راه و صراط مد نظر قرار دهیم، افزود: در این شرایط که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم هستیم، این راهبرد می‌تواند ما را (نامزد ها و انتخاب کنندگان) کمک کند تا با امکانات، مسیر و مبانی این راه عمل کنیم .
نیاز به فکر مستمر در حوزه حکمرانی دینی
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی بیان کرد: نکته دیگر این است که دوره‌های ریاست جمهوری محدود و اندک است اما امر مستمر رابطه سیاست و دین و حکمرانی اسلامی است. بر این مبنا در جامعه اسلامی ایران، نیازمند فکر ممتد و مداوم در حوزه حکمرانی هستیم تا امکان تحقق دولت اسلامی بیش از گذشته مهیا شود و این مسیر متکامل و پیش‌رونده باشد.
وی ادامه داد: آنچه در نظریه رهبر انقلاب در راستای گام‌های پیشرفت مدنظر است و اینکه همچنان در مرحله دولت اسلامی هستیم ناشی از اهمیت این فکر مداوم است لذا برای عبور از این مرحله، نیاز به فکرسازی است و گرنه دولت در شرایط ایستا و غیر پیش‌رونده قرار می‌گیرد که می‌تواند مسئله دولت اسلامی و استقرار آن را به معنای مطلوب به تأخیر بیندازد.
کلانتر مهرجردی تأکید کرد: لذا در مقدمه اول، افراد و کارگزارانی که می‌خواهند خودشان را در معرض انتخاب جمهور قرار دهند باید به رابطه دین و حکمرانی اشراف داشته و خود را ملزم به احصای این رابطه و اجرای آن بدانند.
وی با بیان اینکه امروز یک معیار این است که افکار و اندیشه متولیان اجرا، با افکار و اندیشه رهبران انقلاب اسلامی سنجیده شود، گفت: تکامل و ارتقای دولت در قالب آنچه مورد انتظار است، باید به شکل‌گیری فکر ممتد و متدام درباره حکمرانی مقدم شود تا ایراد و ضعف‌ها در این حوزه کاهش و فرصت‌ها ارتقا یابند. این موضوع می‌تواند دولت را از روزمرگی دور کرده و آن را به صورت متکامل و مطلوب‌تر درآورد.
تأثیر نخبگان فکری و اجرایی
کلانتر مهرجردی تصریح کرد: در این مسئله نقش نخبگان فکری و اجرایی در کنار هم مؤثر است. نخبگان فکری می‌توانند در جایگاه تلنگر و نقد باشند و فضا را برای بازسازی و بهسازی دولت و مسئولیت اجرایی کشور فراهم سازند. لذا متفکرین یا نخبگان فکری نیز در کنار نخبه اجرایی که خود را در معرض انتخاب مردم قرار داده می‌توانند با حضور در کرسی‌های نقد و مناظره در این مسیر تسهیل‌کننده باشد. البته این حرف جدیدی نیست بلکه در ۲۵ قرن قبل، ارسطو معتقد بود که اهل تفکر باید دائما تلنگر بزنند تا جامعه بتواند رو به جلو حرکت کند و در این راستا تأمل بر روی آرمان‌ها و رسیدن به وضع مطلوب حتما یکی از ضروریات این مهم است.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی با طرح این سؤال که رهبران انقلاب؛ امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری درباره بحث دولت یا کارگزار مطلوب چگونه می‌اندیشیدند، گفت: اگر نگاه امام(ره) درباره دولت و کارگزاران مطلوب را به درستی فهم کنیم، آن زمان، انتخاب‌شوندگان و انتخاب‌کنندگان، تکلیفشان دقیق‌تر و مشخص‌تر خواهد بود.
وی ادامه داد: با مرور بر اندیشه‌ها و افکار حضرت امام راحل به ویژه در وصیتنامه ایشان، می‌توان دو مفهوم کلیدی را مورد شناسایی و خوانش معنایی قرار داد. اول اینکه، امام راحل در بسیاری از مواقع به جای واژه دولت و حکومت اسلامی از دولت مستضعفین یاد کرده‌اند. یکی از اقدامات امام(ره) در دوران زعامت و رهبری؛ علی‌رغم اینکه کشور پس از انقلاب اسلامی، درگیر جنگ با دولت متجاوز بعثی آن هم با حمایت ابرقدرت‌ها و بلوک غرب شد اما تلاش امام راحل احصای مباحث از مکتب اسلامی و تبیین و تحلیل آن در انظار عمومی بود. یکی از این مفاهیم که امام راحل بر روی آن بحث‌های مبنایی انجام داده‌اند، واژه «مستضعف» یا «دولت مستضعفین» است.
«مستضعف» در نگاه امام(ره)
وی با بیان اینکه واژه «مستضعف» در ادبیات مدرن، به مثابه قشر آسیب‌پذیر و ناتوان است، گفت: نتیجه اینکه در ادبیات مدرن جامعه به دو روی سکه تقسیم می شود؛ یک دسته افراد دارا و متمکن در مقابل افراد ناتوان. این رویکرد رایج به بحث استضعاف، این فرض را ایجاد می‌کند که باید همواره بخشی از جامعه مورد حمایت بخش دیگر قرار گیرد و یک بخشی از جامعه هیچگاه توانایی اداره خود را ندارد و برای اداره خود باید مورد حمایت طبقه دارا قرار گیرد.
انتهای پیام
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی تأکید کرد: در نگاه امام، از واژه «استضعاف» و «مستضعف» این برداشت مراد نیست چرا که، نوعی تحقیر ذاتی را منعکس می سازد که یک بخش از جامعه همواره به کمک بخش دیگری نیاز دارد و نمی‌تواند خود را بدون او اداره کند. این رویکرد در نگاه امام اصلا جایگاهی ندارد و با رویکرد اسلامی منطبق نیست.
کلانتر مهرجردی گفت: امام (ره) معتقد است، مستعضف یک پدیده و برساخته سیاستی است. در واقع نوع نگاه و سیاستگذاریها در یک جامعه موجب می‌شود، انسان‌ها به رغم توانمندی‌های ذاتی خود در شرایط ضعف قرار گیرند لذا امام راحل در دوران مبارزه با رژیم پهلوی این مهم را بسیار دقیق تبیین کردند که سیاست‌های دولت پهلوی به تشدید استضعاف در جامعه انجامیده و یک قشر و طبقه محدود دارا و قشر عظیم نادارها را ایجاد کرده است امام استضعاف را پدیده درونی و ذاتی جامعه نمی‌بیند بلکه آن را یک عامل بیرونی می‌د‌اند که دلیل آن سیاستگذاریهای نادرست دولت‌هاست.
وی گفت: این موضوع خود پازلی در رسیدن به یک مدل در اندیشه امام است. در معادله سیاسی فکری و اندیشه حضرت امام (ره) یکی از معیارهای مقبولیت دولت‌ها و کارگزاران نسبتی است که آنها با تعداد افراد مستضعف دارند. هرچه دولت و سیاست‌های آن عدالت را در جامعه مستقر کند و استضعاف را در جامعه بر طرف کند، مطلوب می‌باشد.
«سلامت اجتماعی»؛ شاخصی برای دولت تراز
کلانتر مهرجردی با بیان اینکه «سلامت اجتماعی» مفهوم دیگر در اندیشه امام، برای شناسایی دولت و کارگزار تراز است، گفت: از مفهوم سلامت تفسیر‌های متفاوتی از ابتدا تاکنون انجام شده است که امروز سازمان جهانی بهداشت (WHO) متولی آن است. در ابتدا معنای سلامت به معنای نبود بیماری جسمی بود اما به تدریج سلامت روان نیز به آن اضافه شد و جدیدا نیز سلامت معنوی به آن افزوده شده است.
وی تصریح کرد: این سیر تطور مفهوم سلامت در عرف مدرن است اما در اندیشه حضرت امام (ره) که برگرفته از مکتب اسلام است، سلامت اجتماعی به معنای دسترسی به حداقل کالاها و خدمات و آنچه جز نیازهای اساسی انسان است و این شامل هر آنچه هست که انسان به آن نیاز دارد و فقدان آن ضربه جدی به زندگی او وارد می‌کند، می‌شود. لذا سلامت اجتماعی در نگاه امام(ره) آن چیزی است که انسان به آن نیاز دارد و فقدان و عدم دسترسی به آن می‌تواند زندگی او را با آسیب روبرو کند؛ برای نمونه نبود آموزش و ضعف در حوزه آموزش عمومی، بهداشت عمومی، درمان و تغذیه شاخص‌هایی دارند که باعث تهدید جامعه می‌شوند و برآوردن حداقل مورد نیاز انسان‌ها می‌تواند موجب ارتقا و تسهیل‌کننده سلامت اجتماعی جامعه باشد.
کلانتر مهرجردی اضافه کرد: طبیعتا با این تعبیر یک کارگزار سیاسی، فردی است که بتواند سلامت اجتماعی را در جامعه تقویت کند. به معنای اخص کلمه می‌توان اینگونه تفسیر کرد که مثلا وزیر بهداشت که نماینده رئیس‌جمهور در حوزه بهداشت و درمان است باید جامعه را به نحوی مدیریت کند تا دچار بحران سلامت نشود و ثانیا در صورت دچار شدن به بحران سلامت، جامعه را با سیاست‌های درست از این بحران خارج سازد.
دولت مستضعفین؛ تعبیر امام(ره) درباره جمهوری اسلامی
وی بیان کرد: تعبیری که امام راحل درباه جمهوری اسلامی بدیلا به کار برده دولت مستضعفین است. این نوع تعریف دربردارنده تعریف دولت به اعتبار هدف و یا تعریف به اعتبار کارگزار آن است. امام (ره) در یک سخنرانی مفصل که در صحیفه موجود است به توصیف و تبیین خاصیت این دولت پرداخته‌اند. ایشان در جایگاه رهبر انقلابی و به عنوان فردی با اشراف در حوزه اندیشه اسلامی، بحث دولت مستضعفان را به عنوان یک مفهوم با مبانی محکم قرآنی مطرح می‌کنند.
کلانتر مهرجردی گفت: ایشان می‌فرمایند یکی از نعمت‌های ما، دولت محرومین و مستضعفان است. از نظر ایشان دولت مستضعفین حکومتی است که کارگزار آن جامعه را می‌فهمد و به طور طبیعی در این وضعیت، سیاستگذاریهای این دولت و کارگزارآن آن مطلوب آن جامعه خواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه امام(ره) مسئله استضعاف را ناشی از خطا در سیاستگذاریها می‌بینند، افزود: این فهم جامعه از سوی کارگزاران، امروز به لحاظ نگاه مدرن، معانی جدید به خود گرفته است. حال یک کارگزار چگونه باید مردم را بفهمد و می‌فهمد؟ یکی از راه‌های فهم بهتر جامعه و مسایل آن برای کارگزار اجرایی و دولت این است که مجموعه‌ای از مشاوران را استخدام کند و یا با روش‌ها و ابزارهای نوین چون افکارسنجی‌ها، خود را در معرض افکار و اندیشه مردم قرار دهند.
کلانتر مهرجردی تصریح کرد: یک نوع دیگر فهم جامعه این است که کارگزار و دولت از طریق رسانه‌ها، خود را در معرض افکار عمومی می‌بیند اما حقیقت مطلب این است که نگاه امام و رویکرد اسلامی در واقع کلانتر از این صورت‌بندی است.
وی گفت: در رویکرد اسلامی و اندیشه امام راحل، آنچه مطرح می‌شود، این است که کارگزار و دولت اسلامی باید با پوست و گوشت خود، جامعه را بفمهمد و لمس کند و این مفهومی جدی و بنیادی در تصرف این جایگاه به مثابه کارگزار دولت اسلامی است. در اندیشه اسلامی، کارگزار و دولت باید کسی باشد که به طور واقعی، عینی و ملموس جامعه و مشکلات آن را درک و فهم کند.
درک عینی مسائل جامعه؛ ویژگی کارگزار مطلوب
کلانتر مهرجردی بیان کرد: در اندیشه امام راحل، دولت اسلامی نه تنها از طریق رسانه و سایر موارد در معرض شناخت جامعه قرار می‌گیرد بلکه باید جامعه و مسائل آن را، عمیق و درونی شده درک کند لذا حضرت امام (ره) در وصیتنامه خویش، حکومتی را که مجلس، وزرا، رئیس‌جمهور و کارگزاران آن مستضعف و محروم را می‌فهمند حکومت و کارگزار مطلوب و در تراز می‌دانند.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی اظهار کرد: البته منطقی و طبیعی است که باید کارگزاران اهل فکر، تأمل و دانش نظری حاکم و انتخاب شود. در یک نگاه، شاید بسیاری از افراد در این قالب قرار گیرند و بسیاری از افراد صاحب‌دانش نظری و فکری باشند اما ارتباط کمی با جامعه و بدنه اجتماعی داشته باشند. سؤال این است این افراد، برای کارگزاری در دولت اسلامی مطلوب هستند؟ در نردبان اندیشه دینی، فردی مطلوب کارگزاری در دولت اسلامی است که از عمق جان و به شکل درونی مسائل و مشکلات جامعه را درک کرده باشد. چون مفروض بر این است که جامعه باید به پیشرفت و کمال نائل آید و استضعاف در آن کاهش و ریشه‌کن شود. به طور طبیعی کارگزار اجرایی، باید جامعه را به خوبی بشناسد تا درباره آن چاره‌اندیشی کند.
وی تأکید کرد: در واقع در اندیشه دینی نباید فردی بدون سیر تطور و تنها به دلیل برخورداری از برخی شرایط، بتواند کارگزار دولت اسلامی شود. کارگزار دولت اسلامی با فهم عمیق از واقعیت‌های جامعه، از طریق سیاستگذاریها می‌تواند در جهت رفع و ارتقای وضعیت جامعه همت کند، در غیر این صورت حتما جامعه دچار اختلال خواهد شد.
کلانتر مهرجردی با تأکید بر اینکه این نگاه و رویکرد حضرت امام(ره) تکلیف را برای نامزدهای انتخابات و کارگزاران دولت اسلامی مشخص می‌کند، اظهار کرد: این نگاه در عین حال تکلیف را برای عموم مردم که می‌خواهند به شاخصی برای انتخاب کارگزار خود و استقرار دولت اسلامی دست پیدا کنند، روشن می‌کند. در واقع مردم متناسب با این شاخص و این موارد، کارگزار و دولت مطلوب خود را بهتر و دقیق‌تر انتخاب می‌کنند.
وی در پایان اظهار کرد: همانطور که رهبر انقلاب اسلامی، در سخنرانی ۱۴ خرداد امسال فرمودند، رئیس‌جمهوری با عنایت خدا و توکل الهی در دل مردم قرار گیرد و در انتخابات نمود پیدا کند که شرایط لازم را برای پیشرفت جامعه اسلامی و ملت ایران داشته باشد. قطعا یک نکته مهم، اهتمام و توجه دادن خود به عنایت الهی است تا این فرد اصلح با جمیع شرایط مورد توجه قرار گیرد و مسیر پیشرفت جامعه اسلامی را بیش از پیش مهیا و تقویت کند.
نظر شما