این شب‌ها در محافل انتخاباتی و همچنین مناظرات و در میان کنایه‌های بی‌وقفه کاندیداها نسبت به عملکرد دولت‌های مطلوب رقبایشان، شاید چند حقیقت ناپیدا باشد. در همین ارتباط به تازگی موسسه مطالعاتی بامداد، نموداری از میانگین نرخ تورم در ایران از سال ۸۰ منتشر کرده. خب  این نمودار، میانگین تورم در ایران را به دو قسمت سال‌های تحریمی و غیرتحریمی تقسیم کرده و منابع این داده‌کاوی ظاهرا بانک مرکزی بوده. در این مطلب به سراغ بررسی دلایل فراز و نشیب این نمودار در سال‌های مختلف می‌رویم. با ما همراه باشید.

دولت دوم خاتمی / 80 تا 84

در این دوره با وجود افزایش نسبی نرخ تورم، تقریبا این نرخ از نوسان کمتری برخوردار بوده است. دلیل آن نیز می‌تواند ثبات نسبی نرخ ارز پس از آزادسازی آن باشد. در این دوره، برای عدم تکرار تجربه ایجاد حساب تعهدات ارزی که در دوره هاشمی‌رفسنجانی منجر به افزایش پایه پولی و نهایتا تورم شده بود از ذخایر ارزی استفاده شده است.

بررسی آمار موجود نشان می‌دهد بهترین دوره اقتصادی پس از انقلاب، دوره اصلاحات بوده است. دولت خاتمی یکی از بهترین دولت‌ها در عملکرد اقتصادی بود. در این دوره، شاهد شتاب رشد اقتصادی بودیم. روی کار آمدن خاتمی در شرایطی بود که کمترین درآمد‌های نفتی را داشتیم، ولی در سال‌های پایانی ریاست جمهوری او درآمد‌های نفتی فراوان شد. در این دوران، روابط خارجی کشور در مسیر سازنده‌ای قرار گرفت و اعتبار ایران در سطح جهانی افزایش یافت.  

دولت احمدی‌نژاد / 84 تا 89

اقتصاد در دولت محمود احمدی نژاد از جمله شاخص‌های مورد انتقاد در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد محسوب می‌شود. او برنامه‌های اقتصادی خود را بر اساس آنچه اقتصاد اسلامی و اقتصاد عدالت محور خوانده بود، پایه‌ریزی کرد و با شعار «آوردن پول نفت بر سر سفره‌های مردم» نظر مردم را به خود جلب کرد و اجرای طرح‌های طرح تحول اقتصادی، احداث بنگاه‌های زود بازده، طرح مسکن مهر، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها و صندوق مهر امام رضا را در اولویت کاری در این ۸ سال قرار داد، اما بر خلاف شعارها و عملکرد دولت‌ها در مدت ۸ سال زمامداری محمود احمدی‌نژاد، اکثر شاخص‌های کلان اقتصادی ایران تنزل پیدا کردند، از جمله میزان نقدینگی کشور از زمان آغاز به کار دولت نهم تا زمان اتمام دوره دولت دهم به میزان ۶ برابر افزایش یافته است. 

دولت احمدی‌نژاد / 90 تا 92

در این دوره پس از افزایش نرخ تورم از ۱۲.۱ درصد به ۲۵.۵ درصد طی سه سال، نرخ تورم با کاهش چشمگیری به عدد ۹.۵ درصد تقلیل یافت و پس از سال‌ها یک‌رقمی شد؛ ولی مجدداً و با وضع تحریم‌های جدید و افزایش نسبی نرخ ارز، نرخ تورم روند صعودی گرفته و طی سه سال به ۲۸.۶ درصد رسید.

احمدی نژاد از محل درآمد‌های ارزی حاصل از فروش نفت، سیاست پول‌ پاشی را با شدت بسیاری دنبال می‌کرد. او اجرای طرح‌های احداث بنگاه‌های زود بازده، مسکن مهر، تحول اقتصادی، هدفمندسازی یارانه‌ها و صندوق مهر امام رضا را در اولویت کاری هشت ساله خود قرار داد و باعث تزریق پول بدون پشتوانه به جامعه و افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی شد. نتیجه این امر یکی از بزرگ‌ترین شوک‌های ارزی چند دهه گذشته در سال ۹۰ و ۹۱ بود. 

دولت هشت‌ساله روحانی / 92 تا 1400

اگرچه حسن روحانی در دور اول ریاست جمهوری‌اش و با توجه به برجام و شکست بخش عمده‌ای از تحریم‌های اقتصادی، یکی از بهترین دولت‌ها در مهار تورم بود اما هرچه در دولت اول این کار خوب پیش رفت اما در دولت دوم، افسار تورم از دست او و تیم اقتصادی‌اش رها شد و وضعیت تورم و اقتصاد ایران به وخامت گرایید.

واقعیت‌های محسوسِ و ویرانگرِ اقتصادی و همچنین آمارهای خُشک و زُمخت، حاکی از آن است که اقتصاد ایران در سال ۹۷ و پس از خروج ترامپ از برجام وارد بحران شد. گزارش‌های فصلی مرکز آمار ایران، نشان می‌دهد که از زمستان سال ۹۶ (با رسیدن نرخ رشد اقتصادی در سه‌ماهه چهارم سال ۹۶ به ۲/۲ درصد)، نرخ رشد اقتصادی ایران رو به کاهش گذاشت و سپس در سال ۹۷، این نرخ منفی (منفی ۴/۹ درصد) شد. رشد تولید ناخالص داخلیِ منفی ۱۱/۵ درصدی که برای سه‌ماهه سوم سال ۹۷ ثبت شده، در کل دوران پس از جنگ هشت ساله‌ی عراق با ایران (از سال ۱۳۶۸ شمسی به بعد) تقریبا بی‌سابقه است.

دولت شهید رئیسی / 1400 تا 1403

بعد از تشدید تحریم ها از سال ۱۳۹۸ به دلیل کاهش صادرات نفت و بالارفتن کسری بودجه دولت، حسن روحانی مجبور شد برای پرداخت هزینه‌های دولت، پول چاپ کند که در نهایت به افزایش حجم نقدینگی وتورم بالا ختم شد. دولت سیزدهم با وعده کنترل این تورم افسارگسیخته کار خود را شروع کرد. مقامات دولت سیزدهم مانند رئیس سازمان برنامه و بودجه و رییس کل بانک مرکزی وعده نرخ تورم ۲۰ درصدی را دادند.

بر اساس گزارش مرکز آمار در شهریور ۱۴۰۰ به عنوان اولین ماه شروع کار دولت سیزدهم تورم ۴۵/۸ درصد بود. در اردیبهشت ۱۴۰۳ بر اساس گزارش همین مرکز، تورم به رقم ۳۷ درصد رسید. منتقدان دولت می‌گویند این کاهش تورم در سفره مردم نمایان نیست. علت آن هم تورم مواد مصرفی است. تورم بخش‌های مصرفی مانند پوشاک و لباس ۴۴/۴ درصد، مسکن ۴۰ درصد بهداشت و درمان ۳۹ درصد، خدمات عمومی حمل و نقل ۵۷ درصد ، گوشت قرمز و مرغ ۷۲/۸ درصد و ماهی ۶۱/۴ درصد بوده است!

آینده اقتصاد ایران به کجا می‌رود؟

حالا دولت چهاردهم از تقریبا یک ماه دیگر مستقر خواهد شد و نامزدها هم با وعده‌های مختلف مثل همیشه سعی در بهبود اوضاع دارند. بحث از بازگشت ترامپ هم هست، البته این را ظریف گفت. ببینیم چه می‌شود.