مهدی خانعلی‌زاده، مولف و مترجم در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره ضرورت ترجمه آثار دفاع مقدس و ادبیات پایداری گفت: اساساً اگر در جهان امروز وارد ترجمه در حوزه کتاب، اندیشه و دانشگاه نشوید در واقع وجود ندارید. به عبارت دیگر به مواضع شما به اطلاع جهان نرسیده است. برای همین است که دولت اردوغان در ترکیه با همه رفتارهای آونگی‌ای که داشته، در فضای عمومی جهان اسلام بیشتر از ایران به عنوان حامی فلسطین مطرح می‌شود و سروصدا دارد.

او افزود: دلیلش این است که ترکیه توانسته است ادبیاتش را منتقل کند، یعنی توانسته‌اند دغدغه‌ای که در حمایت از فلسطین دارند در ترجمه ادبیات‌شان به شکل باورپذیری منتقل کنند درحالی‌که ما نتوانسته‌ایم حمایت ۱۰۰ درصدی‌مان را از طریق ترجمه ادبیات جمهوری اسلامی در جهان مطرح کنیم. اگر ترجمه جدی گرفته نشود که متاسفانه تا کنون جدی گرفته نشده است؛ اصلاً شناختی از ملت ایران در حوزه‌های مختلف اندیشه، سبک زندگی، فرهنگ و… ایجاد نمی‌شود و زمینه برای مسائل دیگری مطرح می‌شود.

این مترجم عنوان کرد: ایران به صورت ویژه به ترجمه فرهنگ، ادبیات و اندیشه خود نیاز دارد، چون مخصوصاً در سال‌های اخیر آنکه راوی ایران بوده، جریان اپوزیسیون ایرانی بوده و دشمنی سیاسی با ایران داشته است. از این رو نمی‌تواند منتقل کننده توصیف خوبی از ایران باشد.

مهدی خانعلی‌زاده، درباره علت موفقیت‌آمیز نبودن تلاش‌هایی برای ترجمه آثار در کشورهای عربی گفت: آثاری ترجمه شده است، اما آن‌قدر که باید شاهد اثرگذاری نهایی آن نبودیم. به نظرم یکی از دلایل موفقیت‌آمیز نبودن ترجمه، شناخت نداشتن از کشور هدف است.

او ادامه داد: بعضی ناشران معترفند ۱۰ هزار عنوان کتاب در زمینه دفاع مقدس به زبان‌های مختلف از جمله عربی، روسی و انگلیسی برگردانده‌اند اما در ترجمه این آثار آیا جامعه هدف درست انتخاب شده است؟ ایا لفظی که برای ترجمه در لبنان، عراق، سوریه یا اروپا انتخاب شده، معادل‌سازی شده است یا خیر؟

این پژوهشگر اظهار کرد: ما می‌توانیم عبارتی را ترجمه واژه به واژه انجام دهیم، اما قابل فهم برای طرف مقابل نباشد. همچنین می‌توان ترجمه را تبدیل به ادبیات و در کنار آن فرهنگی کنید که در کشور هدف حاکم است، آن وقت قابل پذیرش است.

مهدی خانعلی‌زاده گفت: به نظرم مشکل جدی در نحوه انتقال داریم؛ وقتی صرفاً زبان کشور هدف را بلد هستیم دست به ترجمه می‌زنیم و فارسی را به عربی یا فارسی را به انگلیسی ترجمه می‌کنیم. اما بافتار و ساختار جامعه مثلاً کویت یا لبنان را نمی‌دانیم که آیا عنوانی که به عربی برمی‌گردانیم به درد جامعه هدف می‌خورد یا نه؟

او افزود: به نظرم تغییر نگاه به ترجمه حاکمیتی است و باید در بالا دست اتفاق بیفتد. به عبارتی در نگاه کلان به ترجمه، باید کارشناسان این حوزه نقش داشته باشند و اهمیت موضوع را در سطح بالا منتقل کنند.

این مترجم بیان کرد: به نظرم اکنون ایران در بازار جهانی کتاب حتی متاسفانه در بازار منطقه مقاومت هم حضور چندانی ندارد! برای مثال وقتی بخواهیم بپرسیم راهبرد رهبر ایران درباره مسئله فلسطین چیست؟ برای این‌که چنین موضوعی را یک دانشجوی عرب بخواهد بخواند. آیا می‌توانید چنین کتابی معرفی کنید؟

مهدی خانعلی‌زاده در پاسخ به نقش رایزنان فرهنگی در فراهم کردن زمینه برای ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های مختلف گفت: اساساً یکی از وظایفی اصلی که برای آنها تعریف شده است، همین بحث ترجمه است که متاسفانه خروجی و دستاورد مشخصی نداشته است. بگذارید در این رابطه یک مثال مشخص بزنم تا بدانید چه‌قدر عرصه باز است؛ یکی از چهره‌های فرهنگی ما که اکنون رایزنی فرهنگی در تونس را به عهده دارد، صرفاً به دلیل شناختی که از جامعه هدف داشت و علقه‌ای که درباره سریال ایرانی شکل گرفته بود، در یک جشنواره از بازیگران سریال حضرت یوسف دعوت کرده بود که به تونس بیایند. این فعالیت پیامد مثبتی در پی داشت. به طوری که این رایزن گفت من هم اکنون از ذخیره سریالی که ۱۵ سال پیش ساخته شد، استفاده می‌کنم.

او ادامه داد: این رایزن با دعوت از بازیگران سریال حضرت یوسف توانست افکار جامعه تونس را که به شدت همراه اسرائیل بود، برگرداند. همین موضوع درباره کتاب هم صدق می‌کند. چون او از منطقه شناخت داشته و توانسته فردی را که به زبان فارسی مسلط بود، انتخاب کند تا برخی کتاب‌های ایرانی را به زبان مردم تونس (عربی) برگرداند.

این مولف و پژوهشگر اظهار کرد: در حال حاضر در تونس اتفاق مثبتی رخ داده است. چون من هم تجربه سفر به تونس را داشتم و وقتی در آنجا صحبت از فلسطین به میان می‌آمد، برافروخته می‌شدند. در اینجا متوجه می‌شدید که ایران چه جایگاهی در مسئله فلسطین و جهان اسلام دارد. آیا این اتفاق در پاریس، لندن یا برلین روی داده است؟ تجربه شخص من می‌گوید چنین اتفاقی روی نداده و اتفاقاً متضاد این رویداد شکل گرفته، چون تولید آثار علیه ایران بیشتر است. از این رو رایزنان فرهنگی هم جایگاه مهمی دارند هم فرایند وظایف‌شان مهم طراحی شده است.