سینمای ایران در چهار دهه گذشته فیلم‌های متعددی را مقابل دوربین برده که در آن‌ها زندگی امام رضا(ع) به صورت مستقیم و غیرمستقیم محور اصلی بوده است اما تولیدات انجام شده عمدتاً نگاهی عمیق و تأثیرگذار به موضوع ندارند. در این میان باید سه‌گانه رسول صدرعاملی (هر شب تنهایی، شب و در انتظار معجزه) را از این قاعده مستثنی کرد.

با این مقدمه به بررسی فیلم «آبی روشن» ساخته بابک خواجه‌پاشا می‌پردازیم که اکنون روی پرده است و با مشارکت آستان قدس رضوی تولیدشده و اتفاقی جز یک اثر سفارشی نیست.

داستان «آبی روشن» درباره فردی به نام یونس است که معتمد شهر خود بوده و در کارهای خیر مشارکت دارد. این فرد سال‌هاست در انتظار خادم حرم امام رضا (ع) شدن است اما درست زمانی که می‌خواهد به این آرزو برسد آزمایشی جدی پیش رویش قرار می‌گیرد. قصه تلاش دارد زبانی جدید برای ارادت خود نسبت به امام رضا (ع) پیدا کند اما به دلیل شخصیت‌پردازی نامناسب، اتفاقی که انتظار می‌رفت در فیلم رخ نداده است.

قیاسی بین داستان «آبی روشن» و فیلم «هر شب تنهایی» موضوع را روشن می‌کند. در فیلم «هر شب تنهایی» قصه زوجی جوان روایت می‌شود که یکی از آن‌ها سرطان دارد. این زوج بنا به توصیه والدینشان به مشهد می‌آیند. در این فیلم قرار نیست شاهد معجزه‌ای نظیر آنچه در برخی فیلم‌ها دیده‌ایم باشیم بلکه معجزه‌ای که رخ می‌دهد در زندگی زن است و لیلا حاتمی در نقش شخصیت نخست، به‌واسطه همجواری با امام رضا (ع) با دختربچه‌ای آشنا می‌شود که همین بچه چراغ ایمان را در قلب او زنده می‌کند. قهرمان «هر شب تنهایی» در آغاز فردی غیر معتقد است اما ایمانی که در انتها به دست می‌آورد کاملاً قابل‌باور است اما در «آبی روشن» ما با فردی باایمان روبه‌رو هستیم که در انتهای فیلم متوجه می‌شود ایمانش عمیق و واقعی نبوده و مجدد سعی می‌کند در خود بازنگری داشته باشد اما مسیری را که او برای کارش انتخاب کرده بر پایه کلیشه و شعار استوار است.

مشکل دیگر قصه به شکل روایی فیلم برمی‌گردد. کارگردان تلاش کرده با ورود معما به قصه، اثر را از قابل پیش‌بینی بودن درآورد اما گره‌گشایی، قابل پیش‌بینی بوده و جذابیت چندانی برای مخاطب ندارد.

ساختار

از بابک خواجه پاشا، سال گذشته فیلم خوب «در آغوش درخت» را روی پرده داشتیم. این فیلم با زبانی زیبا و تأثیرگذار رابطه یک خانواده ازهم‌پاشیده را بیان می‌کند که در انتها به‌واسطه یک اتفاق ناخواسته احیا می‌شود. این فیلم شریف و زیبا توانست نظر منتقدان را به خود جلب کند. برای همین این انتظار می‌رفت که در «آبی روشن» بار دیگر شاهد چنین اتفاقی باشیم اما ویژگی سفارشی بودن فیلم باعث شد تا اثر مربوطه به‌هیچ‌وجه به دل ننشیند. خواجه پاشا در امر کارگردانی توانسته استانداردهای فیلمسازی را رعایت کند اما در مجموع فیلم به‌واسطه فیلمنامه ضعیفی که دارد بر دل نمی‌نشیند به‌ویژه پایان‌بندی این اثر سینمایی یکی از کلیشه‌ترین صحنه‌هایی بود که در کار دیده می‌شود و تصویرسازی که از سارا حاتمی در فینال می‌بینیم یادآور فیلم‌فارسی است.

کلیشه‌سازی در «آبی روشن» تنها به یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود بلکه در لحظه به لحظه فیلم می‌توان نمونه‌های از شعار را در فیلم مشاهده کرد به‌ویژه در سکانسی که فیلم می‌خواهد یادآور داستان ضمانت آهو توسط امام رضا (ع) باشد، سطحی‌نگری به اوج خود می‌رسد. درباره بازی‌ها نمی‌توان ایراد چندانی به کار گرفت. مهران احمدی توانسته نقش خود را به خوبی ایفا کند. در این میان مهران غفوریان نیز در بازی کوتاهی که دارد اتفاقی خوب را در کار رقم زده است.

درباره تصاویر و فیلمبرداری این کار هم باید نمره خوبی به کار داد البته هر فیلمی که در طبیعت خارج از شهر جلوی دوربین رود عمدتاً کار مطلوبی خواهد به لحاظ بصری خواهد بود به‌هرحال قرار ما این نیست که «آبی روشن» را چندان با متر و معیار مسائل فنی بحث کنیم چون اثری که در پی روایتگری بخشی از ارادت مردم به امام رضا (ع) است در بحث معنا باید موردبحث قرار گیرد.

محتوا

مهم‌ترین ارزش‌افزوده‌ که برای «آبی روشن» می‌توان متصور بود این است که شخصیت‌ها در فیلم دچار تحول‌های اخلاقی و روحی مبالغه‌آمیز نمی‌شوند که معمولاً خصلت فیلم‌های جاده‌ای وطنی است. با این حال، پرداخت شخصیت‌ها چندان جذاب نیست و حتی کلیدهای طراحی‌شده برای به‌اصطلاح نمایش وجوه انسانی پنهان شخصیت‌ها چندان بدیع و خلاقانه نیست.

درباره محتوای چنین آثاری باید یک نکته را به یاد داشت. اینکه در فیلمی حرف‌های مذهبی زده شود دلیلی بر دینی خواندن آن اثر نیست. زیرا در بسیاری از مواقع این دست تولیدات می‌تواند نتیجه منفی هم داشته باشند برای همین توصیه جدی این است اگر قرار است در این رابطه سفارشی داده شود حتماً در امر فیلمنامه این کار بالاترین سرمایه‌گذاری صورت گیرد.

در انتهای باید به این نکته هم اشاره داشته باشیم که تعداد مخاطبان این فیلم نشان می‌دهد که مردم نیز با پیام تکراری و شعاری فیلم ارتباط برقرار نکرده‌اند. این قبیل تولیدات آثاری هستند که صرفاً ساخته می‌شود که در مناسبت‌های مذهبی روی آنتن تلویزیون رود بدون اینکه بتوانند جریان‌سازی داشته باشند.

به قلم؛ داوود کنشلو