انجام عملیات لیزینگ در ایران طی دوران معاصر به سال ۱۳۵۴ بر می گردد. تشکیل اولین شرکت لیزینگ در ایران با عنوان شرکت لیزینگ ایران با مشارکت فنی و مالی فرانسویان در سال ۱۳۵۶ و دومین شرکت لیزینگ با عنوان آریا لیزینگ (بعدها به شرکت لیزینگ صنعت و معدن تغییر نام داد) با همکاری موسسه مالی فرانسوی Sliball International ایجاد شد. در دوران وقوع انقلاب اسلامی ۱۳۶۰- ۱۳۵۷ رکود نسبی در فعالیت های لیزینگ به دلیل دگرگونی در ساختار اقتصادی و سیاسی کشور رخ داد. در سال ۱۳۶۰ دو شرکت لیزینگ ایران و آریا لیزینگ (صنعت و معدن فعلی) به صورت شرکت‌های ملی معرفی شدند.

مشروعیت لیزینگ در قالب عقد اجاره به شرط تملیک به موجب تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در سال ۱۳۶۲ صورت پذیرفت.اولین ورود بخش خصوصی پس از انقلاب به سال ۱۳۷۳ با تاسیس شرکت پارس لیزینگ صورت پذیرفت و در سنوات بعد ورود شرکتهای بیشتری به صنعت لیزینگ سبب مطرح شدن نام صنعت لیزینگ شد. امروزه تعداد ۵۲ [۱]شرکت واسپاری تحت نظارت و کنترل بانک مرکز ی ثبت شده اند که در این بین ۱۳ شرکت در بازار بورس ایران فعالیت می نمایند.

تعریف عملیات لیزینگ در ایران

عملیات لیزینگ در دنیا با انواع مختلفی از قراردادها و دامنه کاربرد متفاوت صورت می پذیرد. در ایران به موجب دستور العمل تاسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های لیزینگ، ابلاغ شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، عملیات لیزینگ اینگونه تعریف شده است:

"تامین مالی مشتری از طریق تهیه کالا اعم از منقول و غیر منقول توسط شرکت لیزینگ و واگذاری آن به مشتری در قالب یکی از قراردادهای اجاره به شرط تملیک و فروش اقساطی".

مزایا و ویژگیهای صنعت لیزینگ

صنعت لیزینگ از مزایا ویژگی‏هایی مختص به خود برخوردار است که عمده‏ترین آنها به شرح زیر است:

الف- اطمینان بخشی

با توجه به افزایش قیمتها و ریسک های متفاوتی که در بحث تهیه کالا وجود دارد صنعت لیزینگ همواره در فرآیند تهیه کالا و تحویل آن به مشتری از وجود کارشناسان رسمی دادگستری ، جهت اطمینان کافی از کارکرد، مسایل قانونی، انطباق مشخصات و .... استفاده می‌کند.

ب- شفافیت در نظام‌های اقتصادی کشور

تمامی فعالیت‌های صنعت لیزینگ در سامانه های مختلف اقتصادی کشور منعکس و قابلیت اثبات برای خریداران و فروشندگان کالا را دارد. هم چنین در صنعت لیزینگ امکان تامین مالی کالاهای قاچاق وجود ندارد.

ج- سرعت عمل در انجام معاملات و تسهیل در اخذ تضامین

یکی از ویژگی‏‌های صنعت لیزینگ علاوه بر ضرورت صحت عملیات و دانش فنی آن، سرعت عمل در تهیه کالا با توجه به وجود قرارداد با تامین کنندگان کالا می‌باشد همچنین با توجه به مجاز بودن اخذ تضامین از جمله در رهن بردن وسایط نقلیه و اموال غیر منقول تسهیلگری در امر اخذ تضامین صورت پذیرفته است.

د- انعطاف‏پذیری

یکی از ویژگی‏های دیگر عملیات لیزینگ، انعطاف‏پذیری آن است؛ به طوری که براساس مکانیزم‏های خاص خود و در زمینه قراردادهای متنوع می‏تواند خود را با شرایط متقاضی مطابقت دهد. این خصوصیت در مورد پرداخت اقساط، تعدیل مرحل‌ه‏ای قرارداد و تسویه زودتر از موعد و جایگزینی مستاجر قابل ذکر و بررسی است.

ه- جلوگیری از صوری بودن عملیات اعتباری

عملیات لیزینگ و نحوه عقد قرارداد موارد اجاره و نیز تحویل عینی موارد اجاره از بروز هرگونه سوء استفاده احتمالی و صوری بودن عملیات اعتباری جلوگیری می‏‌کند.

و- ضدتورمی بودن

روش لیزینگ به دلیل عدم تزریق مستقیم منابع مالی به بازار و پیشگیری و بازدارندگی از ورود مستقیم منابعی که به صورت تسهیلات واگذار می‏‌شود به بازار های مالی ، دارای خاصیت ضدتورمی است. عملیات لیزینگ از یک سو، (به ویژه در روش لیزینگ کمک فروش) به یاری چرخه تولید و افزایش حجم آن می‌‏آید و در نتیجه سطح تولید داخلی را بالا می‏‌برد و از سوی دیگر، از طریق واگذاری تسهیلات برای خرید محصولات تولیدی و ایجاد اشتغال و افزایش عرضه محصولات موردنیاز جامعه، ضمن بالابردن میزان تولید ناخالص داخلی، به عنوان فعالیت ضدتورمی عمل می‏‌کند.

ز- غیرربوی بودن

در روش اجاره اعتباری (لیزینگ) موضوع بهره مطرح نیست و موجر برای تجهیزات و یا دستگاه‏ها و ماشین‏آلاتی که اجاره می‏دهد، اجاره بهای عادلانه‏ای را تعیین می‏کند و اقساط اجاره از دو جز تشکیل می‏شود: جزء اول آن، بخشی از قیمت تمام شده مورد اجاره و جزء دوم، درصدی بابت هزینه‏های اجرایی و سود عادلانه شرکت موجر است.

لیزینگ در دنیا

امروزه به صورت گسترده ای از عملیات لیزینگ جهت رفع نیازهای افراد و شرکتها استفاده می شود به گونه ای که اندازه صنعت لیزینگ در دنیا در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۱۷۰۰ میلیارد دلار بوده است که نشان از اهمیت و جایگاه ویژه این صنعت در دنیا دارد. در این بین ایالات متحده آمریکا سهم حدودا ۸۰۰ میلیارد دلاری و چین ۴۰۰ میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده است همچنین از بین کشورهای همسایه ترکیه سهم ۷ میلیارد دلاری از این بازار را در اختیار دارد .اندازه صنعت لیزینگ در ایران کمتر از نیم میلیارد دلارمی باشد که با توجه به اندازه یک میلیارد دلاری صنعت در سال ۱۳۹۶ کاهش چشمگیری داشته است که نتیجه عدم توجه کافی به این صنعت بوده است.

الزامات قانونی در صنعت لیزینگ

با توجه به اینکه صنعت لیزینگ در ایران تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می نماید ملزم به رعایت تمامی ابلاغیات آن بانک می باشند از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف- رعایت نرخ سود

ب- رعایت عدم سپرده پذیری

ج- انجام عملیات واقعی

د- اطمینان از عدم انجام پولشویی و رعایت فرآیندهای آن

ه- تایید صلاحیت مدیر عامل و اعضای هیات مدیره از سوی بانک مرکزی

حوزه فعالیت

در سال‌های اخیر لیزینگ خودرو بیشترین سهم پرتفوی شرکت های لیزینگ را به خود اختصاص داده است اما افزایش نیاز جامعه شرکت های لیزینگ به حوزه های پزشکی و بیمارستانی، ماشین آلات و تجهیزات تولیدی، خودروی کار لوازم مصرفی بادوام کالا ای دیجیتال لوازم خانکی املاک و مستغلات و ... ورود نموده اند.

قسطی فروشان غیر مجاز

متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل نبود قوانین مشخص و عدم نظارت کافی از سوی مراجع قانونی کشور، شرکتهای زیادی با نام شرکتهای لیزینگ اقدام به کلاهبرداری نموده اند و این اقدام سبب بدنامی این صنعت شده است و این موضوع هم اکنون نیز ادامه دارد و هراز گاهی عده ای از مردم مغبون از شرکتهای قسطی فروش غیر مجاز می شوند.

فعالیت‌های فروش قسطی سایر اشخاص(‌غیر از شرکت‌های لیزینگ) اعم از فروشندگان، نمایشگاه داران، تولید کنندگان، نمایندگی‌ها و سایر اصناف در طبقه بندی فروش اقساطی کالا قرار گرفته و جز فعالیت " لیزینگ " محسوب نمی‌شوند. به همین دلیل ذکر واژه لیزینگ در این گونه اخبار موجب انحراف افکار عمومی و امکان قضاوت نا به جا را نسبت به یک صنعت مالیِ رسمی‌ و معتبر به همراه خواهد داشت.

شرکت‌های لیزینگ بر اساس قانون تنظیم بازار غیر متشکل پولی مصوب دی ماه ۱۳۸۳و آیین نامه اجرایی آن و دستورالعمل اجرایی تأسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های لیزینگ مصوب ۸۶.۰۴.۱۶ واصلاحیه مصوب ۹۵.۱۰.۱۵ شورای پول و اعتبار فعالیت کرده و مجوز فعالیت آنان از چهار مرحله موافقت اولیه، اجازه نامه تأسیس، اجازه نامه ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها و اجازه نامه فعالیت عبور کرده و صلاحیت سهامداران و مدیران آنان از طریق بانک مرکزی ایران بررسی و احراز می‌شود؛ بنا براین هیچ شخص حقوقی بدون استفاده از واژه لیزینگ در نام و سربرگ‌های خود نمی‌تواند به عملیات لیزینگ مبادرت ورزد.

شرکت‌های لیزینگ، بدون مجوز بانک مرکزی نمی‌توانند با نام و عنوان لیزینگ، در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت و فعالیت کنند. به همین دلیل از سال ۱۳۸۶ با صدور و ابلاغ دستورالعمل اجرایی تأسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های لیزینگ و اصلاحیه آن در دی ماه ۱۳۹۵ هیچ شرکت قسطی فروشی که مبادرت به کلاهبرداری کرده است با عنوان شرکت لیزینگ تشکیل نشده است؛ بنابراین در صورت مراجعه همین کلاهبرداران به اداره ثبت شرکت‌ها برای ثبت شرکت لیزینگ، با اولین مانع یعنی الزام مراجعه واخذ مجور از بانک مرکزی روبرو می‌شوند.

بر اساس بررسی متن اساسنامه و مدارک هویتی سایر شرکت های قسطی فروش که از سایت ثبت شرکت‌ها استخراج شده‌اند در نام و موضوع فعالیت این شرکت‌ها به موجب اساسنامه و آگهی‌های ثبتی آنان واژه لیزینگ وجود ندارد و به دلیلی خلا قانونی این شرکت‌ها مبادرت به فروش اقساط می نمایند که مجوزی از بانک مرکزی ندارند.

همانگونه که ذکر شد اسامی شرکت‌های لیزینگ دارای مجوز فعالیت، در پایگاه‌های الکترونیکی بانک مرکزی و انجمن ملی لیزینگ ایران با ذکر مشخصات شرکت‌ها، مدیران عامل و آدرس آن‌ها جهت اطلاع هم وطنان موجود است.

* دبیر کل انجمن ملی لیزینگ ایران