به گزارش همشهری آنلاین، اصفهان یکی از شهرهای قدیمی و تاریخی ایران از دیرباز دارای پهلوان و قهرمانان زورخانه‌ای بسیاری بوده؛ ورزشی آمیخته با سنت و مذهب با قدمتی طولانی که بیشتر به صورت یک آیین درآمده است. این شهر که به عنوان پایتخت ورزش‌ پهلوانی هم مشهور شده، از روز پنجشنبه (31 خردادماه) میزبان نخستین دوره مسابقات جهانی ورزش زورخانه‌ای است و ما به این بهانه سراغ پهلوان «سیدکمال سلطانی» رفتیم و او با همان تواضعی که از پهلوانان انتظار می‌رود پاسخگوی روزنامه همشهری بود. پهلوان سلطانی سال 1350 ازدواج کرده است و 20 سال صاحب فرزند نشده و بعد از آن صاحب 4 فرزند شده است که بابت آن از امام رضا(ع) قدردانی می‌کند.

از آنجایی که ورزش باستانی از دیرباز در اصفهان مورد توجه بوده، آشنایی شما با این ورزش دور از ذهن نیست. اما چگونه با این ورزش آشنا شدید؟

12 ساله بودم. در خیابان «شریف واقفی» یک زورخانه به نام زورخانه «موسوی» قرار داشت و «مرشد علی‌زاد» هم در آنجا ضرب می‌زد. اولین بار من به این زورخانه رفتم و ورزش کردم و از همانجا به ورزش باستانی علاقه‌مند شدم. آن قدیم‌ها ورزش باستانی مانند امروز مسابقات جهانی نداشت و مختص ایران بود و ما هم در زورخانه «موسوی» ورزش می‌کردیم. علاوه بر آن در زورخانه «بدلکار» هم تمرین می‌کردیم که در خیابان حافظ قرار دارد.

صبح جمعه که می‌شد از ساعت 8 تا 10 در زورخانه موسوی ورزش می‌کردیم و بعد به زورخانه «بدلکار» می‌رفتیم. تا ساعت 12 هم در این زورخانه به فعالیت می‌پرداختیم. سپس با رفقای خود به رستوران می‌رفتیم و کبابی می‌خوردیم و دوباره شب هم به زورخانه «چهارسوق مقصود» می‌رفتیم و ورزش می‌کردیم.

آیا در مسابقات ورزش باستانی هم شرکت می‌کردید؟

وقتی به سن جوانی رسیدم در مسابقات ورزش باستانی شرکت می‌کردم. البته مسابقات آن دوران مانند امروز نبود. مثلا تیم‌های مختلف از شهرهای کشور به تهران دعوت می‌شدند و مقام‌ها هم تیمی بود. یعنی اینطور نبود که فردی به صورت انفرادی مقام کسب کند. آن موقع در مسابقات تیم‌ها داخل گود زورخانه ورزش می‌کردند و در نهایت یک تیم قهرمان می‌شد و تیم‌های دوم و سوم هم انتخاب می‌شدند. در واقع مثل مسابقات امروز نیست که مسابقه‌های چرخ، کباده، سنگ و.. جدا باشد.

پیشینه ورزش باستانی به ایران بر می‌گردد و از گذشته ورزش زورخانه‌ای احترام خاصی داشته است. چرا این‌طور بود؟

ورزش باستانی قبل از اسلام هم وجود داشت و ورزشکاران باستانی‌کار بودند. البته آن موقع در سربازخانه‌ها تمرین می‌کردند و سنگ، میل، کباده و کشتی رایج بوده است. بعدها کم کم ورزش باستانی به این معنای امروز که ما آن را می‌شناسیم، شکل گرفت. پیدایش ورزش باستانی به دوران «یعقوب لیث صفاری» بر می‌گردد که اعراب به ایران حمله کردند و ایران را به تصرف خود درآوردند. در این هنگام یعقوب لیث درصدد بازگرداندن ایران به مردمش برمی‌آید و جوان‌ها را دور هم جمع و زورخانه‌ای درست می‌کند تا با آموزش ورزش باستانی قوای جسمانی جوان‌ها را افزایش دهد. در نهایت هم طوری شد که با اعراب جنگیدند و آن‌ها را از ایران بیرون کردند. از قرن هفتم هجری قمری سندی وجود دارد که چگونه پهلوان پوریای ولی ظهور پیدا می‌کند و پس از آن ورزش باستانی با دین اسلام عجین و مقدس می‌شود. در واقع ورزش سنتی و مذهبی ما همین ورزش باستانی و رسم پهلوانی است.

الگوی شما در ورزش زورخانه‌ای چه کسی بوده است؟

در ورزش باستانی الگوهای زیادی داشتیم. استادم که به من ورزش باستانی یاد داد، سرکار استوار فروهریان و نخستین الگوی من در ورزش زورخانه‌ای بود. «میرمحمد صادقی» یکی دیگر از الگوهای ورزشی من است که در زورخانه «علیقلی آقا» فعالیت‌های زورخانه‌ای انجام می‌داد. ایشان در سال 1320 قهرمان سنگ کشور شدند و پهلوان بود و معلم.

با زورخانه «علیقلی‌آقا» اصفهان را پایتخت ورزش پهلوانی می‌شناسند. زورخانه‌ای که جزو قدیمی‌ترین‌ها در اصفهان است. آیا خاطره‌ای از آن دارید؟

اصفهان از همان ابتدا در ورزش باستانی سرآمده بوده است. یکی از قدیمی‌ترین زورخانه‌های اصفهان هم در میدان نقش جهان اصفهان و در ضلع عالی قاپو بود. پشت آن هم که الان به پارکینگ تبدیل شده، یک زورخانه به نام شاهی وجود داشت و پهلوانانی زیادی در آنجا ورزش می‌کردند. آن موقع در میدان نقش جهان هم کشتی زورخانه‌ای می‌گرفتند و جالب است که رجال سیاسی آن موقع از بالای ساختمان عالی قاپو به تماشای کشتی پهلوانی می‌نشستند.

زورخانه «علیقلی آقا» هم چهار پهلوان نامی داشت که سه نفر آنها برادر بودند و به آنها برادران ادهم می‌گفتند. یکی از آنها مرشد بود و دو نفر دیگر ورزشکار. پهلوان «علی ادهم» معتقد بود کسی که می‌خواهد در زورخانه ورزش کند باید یک سال بیرون گود بنشیند و بعد اجازه ورود به داخل گود را پیدا کند. زورخانه «علیقلی آقا» هم آن زمان در خیابان کاروانسرا بود و به اصطلاح زورخانه‌ای بنام بود. همانطور که گفتم پهلوان «میرمحمد صادقی» در همین زورخانه ورزش می‌کرد که الان بالای 100 سال دارند. البته آن زورخانه قدیمی بعدها تخریب و تبدیل به خیابان شد. به همین دلیل، زورخانه علیقلی آقا را در پارک خیابان علیقلی آقا دوباره بنا کردند.

زورخانه «علیقلی‌آقا» کجاست؟

زورخانه «علیقلی‌آقا» به دوره صفویه بر می‌گردد. زمانی که از هنر معماری و شهرسازی دوران صفویه برای ساخت یک زورخانه بهره برده شد تا یک شاهکار به وجود بیاید. این زورخانه در شهر اصفهان قرار دارد و نشانی دقیق آن خیابان جامی شرقی، محله بیدآباد، اشتری است. علاوه بر زورخانه بناهایی همچون بازار و چهارسوق، مسجد، مکتب‌خانه، حمام، کاروانسرا و ... این منطقه را به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل کرده. محله «علیقلی آقا» پهلوانان زیادی داشته است که نسل به نسل آمده و همچنان پهلوانان ورزش باستانی در این محله رویت می‌شوند. این زورخانه به دلیل قدمت بالا تقریبا از بین رفته است ولی اطلاعات ارزشمندی از پهلوانان و حال‌وهوای زورخانه وجود دارد و همین امر گردشگران را به بازدید از این محله و زورخانه تاریخی علاقه‌مند کرده. پهلوانان این زورخانه اغلب بیدآبادی بودند و از این جا برای مسابقه با پهلوانان سایر شهرها به پایتخت می‌رفته‌اند. حتی چندتن از آنها برای مدتی پهلوان پایتخت هم بوده‌اند. با بررسی‌ و پژوهش در محله محل زورخانه شناسایی و مشخص شد که در ضلع غربی مجموعه قراردارد.

از زورخانه مذکور که در حال حاضر خراب شده آثار کمی باقی مانده و به جای آن یک دکان پولک و نبات‌سازی ساخته شده بود. سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در تکمیل عناصر تخریب شده مرکز محله «علیقلی‌آقا»، زورخانه «علیقلی‌آقا» را در فضایی مجاور مجموعه جانمایی و احداث ‌کرد. این بنا البته از نو ساخته شده است و چندان از لحاظ معماری و زیبایی معماری نسبت به دیگر آثار محله بیدآباد اهمیتی ندارد. از دیگر زورخانه‌های قدیمی اصفهان می‌توان به زورخانه پهلوان «عباس بهاب» در خیابان چهارباغ عباس روبه‌روی کنسولگری روسیه و زورخانه «استوار قالیباف» که در خیابان وحید اول باغ دریاچه قرار داشت، اشاره کرد.

قدیمی‌ترین زورخانه‌های ایران

زورخانه «علی میرزا»

این زورخانه قدیمی در همدان واقع است. پهلوان علی میرزای همدانی پهلوان صاحب بازوبند پهلوانی و ورزشکار، عاشق زورخانه و ورزش باستانی و کشتی پهلوانی بود. او از دلاوران زورخانه‌های کولانج و بنه بازار و شیشه‌گران به شمار می‌رفت. پهلوان علی به دلیل سوادی که داشت لقب میرزا به او دادند. این پهلوان نامی در سال ۱۲۰۵ هجری شمسی در همدان متولد شد. پهلوان علی میرزا در زمان حیاتش باشکست پهلوان نامی صاحب زنگ شد تا جایی که زورخانه‌های ایران، احترام و آیین ویژه پهلوانان زندگی را برایش به جای می‌آوردند. علی میرزا در سن شصت سالگی، پهلوان ایران شد.

زورخانه «بیژن»

از قدیمی‌ترین زورخانه‌های ایران که در شهر کرمانشاه قرار دارد می‌توان به زورخانه بیژن اشاره کرد. قدمت این زورخانه به سال 1320 برمی‌گردد که زنده‌یاد «نورعلی جهانی» آن را تاسیس کرد. محل قرارگیری این زورخانه در یکی از جاهای قدیمی کرمانشاه است که بسیار مورد استقبال ورزش دوستان و پاتوقی همیشگی آن‌ها بود. این زورخانه امروزه نیز فعال و همه روزه بعد از نماز مغرب و عشا تمرین ورزش‌های باستانی برقرار است. در روزهای جمعه اما پیشکسوتان در ساعات صبح ورزش باستانی می‌کنند. همچنین در این زورخانه هرساله به مناسبت تولد امام علی (ع) مراسمی برگزار می‌شود.

زورخانه «پهلوان‌پور»

طبق مطالب نوشته شده بر روی تابلوی سردر قدیمی این زورخانه در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی توسط «حمزه علی پهلوان‌پور» افتتاح شده است. مالکیت این زورخانه پس از مرشد حسین سیاه به اصغر بازارچه یکی از پهلوانان خوشنام تهران قدیم واگذار می‌شود. در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، پهلوان «حمزه علی پهلوان‌پور» ملقب به پهلوان شاطر حمزه، پهلوان اول تهران این زورخانه را از اصغر بازارچه که به دلیل مشکلات مالی مجبور به جابه جایی زورخانه خود به محل فعلی شده بود، خریداری کرد و نام خود را برسردر آن قرار داد و به این ترتیب زورخانه پهلوان پور متولد شد.