آسیانیوز - نقد آثار شاخص ادبی چون شاهنامه پروفسور امین، امری خطیر و گران است که هر چه در مورد آن اندیشه کردم، جولان قلم و عرصه‌ ذهن خویش را توانای ورود به این وادی ندانستم و از این رو، پس از مطالعه‌ این اثر کم‌نظیر، تنها به ارائه‌ نظر خویش اکتفا می‌نمایم.

آن‌چه در مجموعه مجلدات شاهنامه امین بیش از هر موضوع دیگری در ذهن متبادر می‌شود و ارزش این اثر را چندین برابر می‌نماید، در ابتدا پرداختن امین به ابعاد مختلف شاهنامه فردوسی، بازنویسی آن به نظم و نثر و تطابق دادن آن با نیازها و آرمان‌های ما در جهان معاصر است. رستم، نماد انسان است. در هر عصر و جغرافیایی و هفت خوان او که چون هفت شهر عشق و هفت منزل تا رسیدن به مقصود نهایی باید طی شود، هیچ محدودیتی به زمان و مکان ندارد و این جایی است که قطعاً در عمق شاهنامه امین به آن دست خواهیم یافت.

پروفسور امین سراینده و نگارنده این کتاب ارزشمند، به مناسبت هزارمین سال سرایش شاهنامه‌ فردوسی، به خلق این اثر دست یازیده و چنین می‌سراید:

پژوهش بسی کردم و بررسی/ در این دانشی نامه‌ی پارسی

چو تاریخ و فرهنگ ما مردم است/ همانا که شهنامه‌ی دوم است

شاهنامه‌ امین را به‌حق می‌توان، تکمیل و تحلیل‌کننده و به نوعی بازآموزشی شاهنامه‌ فردوسی به نظم و نثر دانست که در هفت مجلد تدوین شده است. به صراحت می‌توان گفت هر مجلد شاهنامه امین، کتاب مستقلی است که با ورود مفاهیم و پدیده‌ی پندگویی و عبرت‌اندوزی، تداوم تاریخ ایران و جهان را به رشته‌ تحریر درآوده است. هر جلد از این اثر شامل تفاسیر واژگان ادبی و بازنگری و تحلیل تاریخی در گستره ایران فرهنگی است که ذهن خواننده را برای خواندن سایر مجلدها آماده کرده و مسیری هدفمند را طی می‌کند.

شاهنامه امین را می‌توان اثری کامل در مورد ادوار مختلف ایران‌شناسی دانست. اگرچه هیچ اثری در حوزه‌ حماسی در ادبیات ایران و جهان حتی شاهکارهای مانند ادیسه و ایلیاد هومر به شاهنامه‌ فردوسی نخواهد رسید، اما یکی از تفاوت‌های شاهنامه امین با شاهنامه‌ اصلی آن است که شاهنامه‌ فردوسی صرفاً در یک دوره از تاریخ ایران بوده که محتوای ملی، میهنی و حماسی داشته و به‌نوعی معرف ایران و ایرانی به جهان بر اساس منابع موجود در هزار سال پیش است، لیکن شاهنامه‌ امین حاوی مطالب و عناوینی است که امروز از نگاه یک فیلسوف و حکیم و ایرانشناس معاصر با آگاهی‌های امروزین، به نوعی تکمیل‌کننده‌ شاهنامه‌ اصلی بوده و مربوط به تمام ادوار تاریخ ایران از جمله هزار ساله اخیر پس از زمان زندگی فردوسی بوده و عصر امروز را نیز شامل می‌شود. همین امر علاوه بر فصاحت و بلاغت در نظم و نثر اثر، باعث شده که خواننده، از مطالعه‌ ممتد این کتاب لذت تمام را ببرد و گاهی به خواندن مکرر آن ترغیب گردد.

با مطالعه‌ این کتاب این ذهنیت به انسان متبادر می‌گردد که گویی آدمی در ادبیات غنی فارسی و تاریخ ایران غوطه‌ور شده و همراه با نگارنده‌ اثر به سوی ساحل دیریاب دریای فرهنگ غنی ایران شنا کرده که قطعاً چون عشق، این اثر کرانه ناپیداست و همچنان که هر پدیده‌ای را هم سطح است و عمق، کرانه برای این اثر در سطح، انتها ندارد و عمق آن گوهری ناپیدا و نایاب است که جز با بارها خواندن آن و تفکر و تأمل در مطالعه‌ اثر نمی‌توان به این عمق دست یافت.
آنچه که در ارزش شاهنامه پروفسور امین بیان شد، جای تعجب نخواهد داشت، وقتی که بدانیم که نگارنده‌ اثر خود فیلسوف، تاریخ‌دان، ایران‌شناس و حقوقدان است و اثری آمیخته از مفاهیم موضوعات فوق‌الذکر به‌ویژه در حوزه‌ بشر و حقوق آن در قالب یک اثر ادبی به کمال خلق گردیده است. نگارنده در بخش‌های مختلف همان مجلد اول با ذکر عناوینی موجز، مطالبی خاص و مهم را بیان و به شرح آن پرداخته است:

بخش اول ـ در این بخش فردوسی را احیاگر زبان فارسی و موجد هویت ایرانی و ملی برشمرده است که به‌حق جز این نبوده و زنده کردن فرهنگ ایرانی و زبان فارسی مهم‌ترین و تقدیرآمیز کردن اقدامی است که فردوسی خود نیز به آن آگاهی داشته است.

بخش دوم ـ در این بخش به شاعرانی چون سعدی، مولانا و حافظ اشاره کرده که هر کدام درخشان‌ترین آثار فارسی را از خود به جای گذاشتند. آثاری که هیچ‌گاه در تاریخ ادبیات فارسی تکرار نشده و مشابه آن نیز نخواهد آمد و آن‌چنان این آثار ارزشمند و بی‌بدیل هستند که مورد توجه ادیبان سایر کشورهای جهان نیز قرار گرفته و مورد بررسی ایشان قرار گرفته است.

بخش سوم ـ در این بخش در حوزه‌ خداشناسی و جهان بخشی به میان آمده که برگرفته از ادبیات شاهنامه‌ فردوسی بوده و در حوزه‌ عرفان نیز قدم‌هایی برداشته شده است.

در ابتدای این مقال آمد که هفت خوان رستم با هفت شهر عشق عطار مسیری با یک هدف مشخص را نشان می‌دهد و شاید بیانگر هفت مرحله‌ رسیدن به استغنا باشد. امین که در فلسفه اسلامی از شاگردان علامه حسن‌زاده آملی است، در زمان تحصیل نزد ایشان اشارات استاد در این زمینه را از حوزه سنتی فلسفه قدیم به مجلات ادبی قبل از انقلاب مانند مجله سخن دکتر پرویز ناتل خانلری و مجله وحید دکتر سیف‌الله وحیدنیا انتقال داد و آن مضامین را با تصعید قهرمانان شاهنامه از چهره‌های رزمی به چهره‌های عرفانی به وسیله شهاب‌الدین سهروردی صاحب حکمت الاشراق تطابق داد.

در مجلد دوم شاهنامه امین هم تاریخ تمدن و فرهنگ ایران و همسایگان به نظم و نثر به خواننده ارائه شده است. مجلد سوم نیز مبحث دین‌شناسی و تعریف دین در حوزه‌های مختلف بیان گردیده است و در پایان گات‌های زرتشت به نظم و نثر به‌طور کامل ارائه شده است.

البته همان‌طور که در ابتدای این نوشته بیان نمودم، مرا توان نقد این شاهکار ادبی ‌نیست و نقد آن از عهده امثال اینجانب خارج است و لذا تنها به ذکر نظر خود در مورد کتاب پرداختم و از این قلمزنی کمال امتنان و فروتنی را ابراز می‌کنم و از خوانندگان این نقد و نظر می‌خواهم که مطالعه‌ شاهنامه امین را با تأمل و تأنی ویژه صورت دهند تا بلکه بیشتر از کمال اثر بهره جسته و خویش را در این اثر چون من غوطه‌ور دارند.