سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ابینا) - ساره گودرزی: سابقه حضور ناشران «بدلی» یا به‌اصطلاح ناشران «پخته‌خوار» در یک‌دهه اخیر، وضعیت کسب و کار ناشران را دچار بحران‌های جدی کرده است. این ناشران در طول سال‌های مختلف با اتخاذ شگردها و روش‌های مختلف، بازار کتاب را تحت تاثیر قرار داده‌اند؛ در برهه‌ای به سراغ کتاب‌های پُرفروش ناشران معتبر می‌رفتند و در بازه زمانی دیگر بازار خود را با چاپ و فروش کتاب‌های ممنوعه گرم می‌کردند. آن‌ها برای دست‌گرمی دستفروشی کتاب را در راسته خیابان انقلاب آغاز کردند، اما به مرور، سراغ سایر پهنه‌های خیابانی هم رفتند و هر جایی که مخاطب و مردم رفت‌وآمد بیشتری داشتند، پاتوق آن‌ها برای عرضه کتاب شد.
فروشندگی کتاب دختران و پسران جوان، تنها با یک کوله‌پشتی پُر از کتاب، حضور در مجتمع‌های ساختمانی و اداره‌ها، پمپ‌بنزین‌ها، مترو و حتی اتوبوس را هم باید به سیاست‌های فروش این گروه اضافه کرد، استراتژی‌هایی که صنعت نشر از ظرفیت‌های آن غافل شده بود و ناشران بدلی با شناسایی و جذب نیرو، تلاش کردند از این فرصت‌ها استفاده کنند.
در سه‌چهار سال اخیر نیز این ناشران حداکثر استفاده از فضای مجازی را داشتند و علاوه بر ساخت کانال و صفحه در شبکه‌های اجتماعی مختلف، روزبه‌روز دامنه فعالیت‌های خود را گسترده کرده‌اند و به مشتریان خود افزوده‌اند.
در رصدهای میدانی خبرنگار ایبنا، تعداد زیادی از ناشران، از ظرفیت‌های برخی پلتفرم‌های فضای دیجیتال استفاده کرده‌اند و با فروش اقساطی کتاب‌ها، بازار خوبی برای خود فراهم کرده‌اند. در شرایطی که شاید کتاب، کمتر در سبد خرید مردم قرار داشته باشد، امکان خرید قسطی، بسیاری را وسوسه می‌کند که از این فرصت استفاده کنند!
با بررسی دو پلتفرم عرضه کتاب، با اینکه برخی کتاب‌ها با تخفیف‌های غیرمتعارف و اعجاب‌انگیزی عرضه شده‌اند و قیمت آن‌ها، بسیار نازل شده، اما امکان خرید آن‌ها به‌طور اقساطی هم مهیا شده است، تخفیف‌ها هم از ۲۰ درصد آغاز و تا ۸۹ درصد ادامه دارد؛ البته اگر کسی کوچکترین آشنایی با دنیای نشر و کتاب داشته باشد، از نام ناشران و درصد تخفیف کتاب‌ها، به‌خوبی متوجه وجود «بازار سایه» در صنعت نشر می‌شود.
عرضه کتاب با تخفیف‌های عجیب و غریبی که در بازار واقعی صنعت نشر هیچ محلی از اعراب ندارند، فقط برای اهالی حوزه نشر معنا و مفهوم دارد، کتاب‌هایی که بساط‌گستران می‌فروشند در نهایت ۴۰ تا ۴۵ درصد تخفیف دارند اما در این پلتفرم‌ها بدون هیچ محدودیتی کتاب تا ۸۹ درصد هم به فروش می‌رسد که با توجه به هزینه‌های پیش‌تولید، تولید و چاپ، اصلاً معقول و مقرون به‌صرفه نیست.
نهایت تخفیف مجاز ناشران، ۱۰ درصد است و حتی بسیاری از ناشران حرفه‌ای نیز در وب‌سایت‌هایشان کتاب‌های خود را فقط با این میزان تخفیف به فروش گذاشته‌اند؛ باتوجه به هزینه‌های ذکر شده، تخفیف بیش از این به‌صرفه نیست. بسیاری از خریداران پس از اینکه این آثار را خریداری می‌کنند، متوجه ترجمه‌هایی بی‌کیفیت، چاپ‌های بی‌کیفیت، نامفهومی برخی جملات، حذف برخی بخش‌ها و مسائلی از این قبیل می‌شوند.
بخشی از این کتاب‌ها در حوزه کودک و نوجوان، برخی در حوزه رمان و ادبیات بین‌الملل، تعدادی هم آثار روانشناسی عمومی با مخاطبان گسترده هستند؛ به‌عنوان مثال کتاب «پاستیل‌های بنفش» با ترجمه آناهیتا حضرتی از انتشارات پرتقال، ازسوی دوسه ناشر با همین عنوان و البته دو مترجم متفاوت در پلتفرم «اسنپ» فروخته می‌شود؛ یک ناشر با ۸۸ درصد تخفیف، کتاب ۱۲۸ هزار تومانی را به قیمت ۱۵ هزار تومان و ناشر دیگری با ۸۹ درصد تخفیف، همین کتاب ۱۷۸ هزار تومانی را ۱۷ هزار و ۹۰۰ تومان می‌فروشد.
به‌نظر می‌رسد وقت آن رسیده است، ناشران هم از ظرفیت فراهم شده در پلتفرم‌های فروش کتاب استفاده کنند و خودشان کتاب‌ها را اقساطی به دست مخاطبان برسانند تا شاید مخاطبان با مقایسه و بررسی کتاب‌ها، اثر درست را شناسایی و خریداری کنند. گاهی رصد و بررسی اقدامات و کارهایی که ناشران پخته‌خوار انجام می‌دهند، خیلی هم بد نیست؛ چراکه به شناخت ظرفیت‌هایی که نسبت به آن‌ها بی‌توجهی شده است کمک می‌کند
امسال حدود ۱۷ ناشر پخته‌خوار که کتاب‌های پُرفروش ناشران دیگر را چاپ می‌کردند، از حضور در سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران محروم شدند؛ همچنین از ناشرانی که کتاب‌های ناشران دیگر را چاپ کرده بودند تعهد گرفته شده است که این کار تکرار نشود. این اقدام در پاسخ به دغدغه جمع گسترده‌ای از ناشران قدیمی و خوشنامی انجام شد که در طول سال‌های مختلف نسبت به حضور ناشران پخته‌خوار در این رویداد بین‌المللی گلایه‌مند بودند. این اقدام، روزنه امیدی برای ناشران و کتابفروشان ایجاد کرد تا حرکت ناشران بدلی و پخته‌خوار نه‌تنها در سربالایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بلکه در ساحت‌های دیگر حوزه نشر، سخت و نفس‌گیر شود.
ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان نیز در بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بر این موضوع تاکید کرده بود که «نقطه قوت نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ کاهش کتاب‌های نازل است که بعضاً با قیمت‌های زیاد و تخفیف‌های فریبنده عرضه می‌شد.»
حال این سوال پیش می‌آید، اگرچه طی سال‌های اخیر تلاش دولت و صنف برای شناسایی و معرفی فعالان این حوزه به اشکال مختلف ادامه داشته است چگونه همچنان در پلتفرم‌های مختلف به عرضه کتاب مشغول هستند و هیچ نهاد یا سازمانی، توان برخورد با آن‌ها را ندارد.
اما آیا نمی‌توان در رصد دقیق از فعالیت و شیوه کار این ناشران، از تمدید مجوز فعالیت آن‌ها جلوگیری کرد؟ آیا نمی‌توان در تعامل با صنف و ناشرانی که در این سال‌ها متحمل ضررهای چند صدمیلیونی در بازار نشر شده‌اند، زمین بازی فعالیت این ناشران بدلی را کوچکتر کرد و آن‌ها را به حاشیه راند؟ در این حوزه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند در امتیازدهی به ناشران حرفه‌ای و افزایش سیاست‌های حمایتی خود، سفره این گروه از صنعت نشر را کوچک و کوچکتر کرد تا زمانی که جایی در این سفره نداشته باشند.
∎
نظر شما