در همین راستا پژوهشکده زن و خانواده، موضوع رویکرد مقاومتی به خانواده را به مثابه یک کلان‌پروژه، در برنامه راهبردی خود جای داد که برگزاری همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم؛ چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» یکی از آنهاست و چکیده مقالات پژوهشگران و اندیشمندان براساس محور‌های این همایش در قالب کتاب منتشر شده است.
خبرگزاری ایکنا بنابر رسالت خود در راستای تقویت ارزش‌های اخلاقی در نهاد خانواده اقدام به انتشار این مقالات به صورت روزانه کرده است.
در ادامه چکیده مقاله محمد تاجیک، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با عنوان «نقش دین و راهبرد‌های دینی در تقویت خودکنترلی به‌مثابه ابزاری درونی در تربیت مقاومت؛ پژوهشی در ادیان ابراهیمی» را با هم می‌خوانیم.
چرا به علم خود عمل نمی‌کنیم در حالی که می‌دانیم خوب است؟ پاسخ به این سوال یکی از مسائل مهم و کاربردی اخلاق از زمان افلاطون است که آن را ضعف اراده، ضعف اخلاقی یا آکراسیا می‌نامند. ضعف اخلاقی به عنوان اقدام در برابر قضاوت بهتر تعریف می‌شود. این بحث به بررسی فاصله بین دانش و عمل اختصاص دارد. این موضوع به دلیل پیامد‌های زیادی که دارد، توجه فراوانی را در علوم مرتبط مانند اخلاق، روانشناسی و اقتصاد رفتاری به خود جلب کرده است. یکی از مهمترین نظریه‌های جر‌م‌شناسی، دیدگاه گاتفردسون و هیرشی است که فقدان خودکنترلی را عامل اصلی ارتکاب جرایم مختلف می‌دانند. آنها افرادی را که خودکنترلی ندارند، افرادی هوسران، بی‌احساس، خطر‌پذیر و کوته‌بین معرفی می‌کنند. براساس این نظریه، افرادی که دچار ضعف در خودکنترلی هستند، توانایی درک پیامد‌های بلند‌مدت رفتارشان را ندارند. پس از انتشار این نظریه، صد‌ها مطالعه دیگر به روش‌های مختلف، محتوای آن را تأیید کرده‌اند و براساس داده‌های گوگل اسکالر، تاکنون نزدیک به ۱۸ هزار ارجاع به این پژوهش انجام شده است.
یکی از شیوه‌های مهم برای مقابله با این نقصان، تقویت اراده است که به صورت تقریبی معادل خودکنترلی در ادبیات روانشناختی است. خودکنترلی تقریباً همه جنبه‌های زندگی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درست غذا خوردن، ورزش کردن، اجتناب از مواد مخدر و الکل، مطالعه بیشتر، تلاش زیاد و ... هم اموری هستند که بنابر تحقیقات روانشناختی متأثر از قدرت ما در خودکنترلی هستند. اهمیت این موضوع در مغرب زمین چنان است که نزدیک به ۳ درصد از تحقیقات روانشناسی در غرب مشتمل بر کلید‌واژه خودکنترلی و مفاهیم مشابه آن است که فراوانی قابل توجهی را نشان می‌دهد. به نظر بامایستر و اگزلاین، خودکنترلی خود یک فضیلت اخلاقی اصلی است، به این معنا که وجود آن فضیلت‌های اخلاقی دیگری را به همراه دارد و فقدان آن زمینه را برای ظهور رذایل اخلاقی در سطوح فردی و اجتماعی فراهم می‌آورد. مدل‌های مختلفی مانند مدل قدرت، تضعیف نفس (ایگو) یا باور‌های فرهنگی برای تبیین خودکنترلی ارائه شده‌اند.
در مدل قدرت، خودکنترلی ویژگی شخصیتی است که قابلیت تقویت یا تضعیف دارد. عوامل مختلف داخلی و خارجی بر این قوت و ضعف تأثیر گذارند. سه مؤلفه اصلی خودکنترلی عبارت‌اند از معیار، نظارت کردن و اقدام کردن براساس معیارها. در پژوهش‌های غیردینی متعددی ثابت شده است که سبک زندگی دینی در تقویت مؤلفه‌های خودکنترلی نقش مهمی دارد. ادیان مختلف با مناسک گوناگون و مؤلفه‌های خودشان، تأثیر عمیقی بر خودکنترلی می‌گذارند. دین با معرفی معیار‌های مشخص و الگو‌های اخلاقی متعالی به انسان در شناخت و تعیین معیار‌هایی که لازمه خودکنترلی هستند، کمک می‌کند. عمل، به مثابه مؤلفه کلیدی در ادیان مختلف، خودکنترلی را اجرایی کرده و در نهایت آن را تقویت می‌کند.
پژوهشگر در این مقاله، پس از تبیین کلی درباره نقش دین در تقویت خودکنترلی راهکار‌های عینی سه دین ابراهیمی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام را بررسی کرده است. یکی از عبارات کلیدی در بحث خودکنترلی تشبیهی است که در عهد عتیق کتاب امثال مشاهده می‌شود که فرد فاقد خودکنترلی به شهر بدون دیوار تشبیه شده که در معرض هجوم دشمنان قرار دارد. در متن‌های تفسیری یهودیت، خودکنترلی غالباٌ در ارتباط با شهوت جنسی مطرح شده است.
مفهوم تقدس که در کتاب «سفر لاویان» در ارتباط با حضرت موسی(ع) طرح شده است، یکی از عوامل کسب خودکنترلی در یهودیت به حساب می‌آید. در مسیحیت و عهد جدید نکات بیشتری درباره خودکنترلی وجود دارد. خودکنترلی در عهد جدید به عنوان روحی از جانب خداوند، میوه‌ای از جانب روح القدس، صفتی لازم برای اداره‌کنندگان نهاد‌های دینی مسیحی دانسته شده است. بنابر آموزه‌های مسیحی در عهد جدید این فضیلت هدیه‌ای از جانب خدای پدر برای بندگان است و لیکن کسب این هدیه نیازمند مشارکت فعال و عمل بر طبق آموزه‌های مسیحی است.
حضرت عیسی(ع) بنا بر آیات عهد جدید واسطه فیض میان خدای پدر و بندگان است؛ بنابراین برخی مفسرین کتاب مقدس یکی از راهکار‌های کسب خودکنترلی را توسل به ایشان می‌دانند و بر این نکته تأکید می‌کنند که خودکنترلی به عنوان هدیه‌ای الهی فقط از طریق ایشان بر بندگان افاضه خواهد شد. در دین اسلام، به عنوان آخرین دین، راهبرد‌های عملیاتی بیشتری وجود دارد. مفهوم تقوا که می‌توان آن را نزدیکترین معادل دینی برای مفهوم خودکنترلی دانست، یکی از دستورات اصیل اسلامی است که تأکید زیادی بر آن شده است. استعاره‌های روایی درباره تقوا و ریشه‌شناسی‌اش به خوبی نشان می‌دهد که این مفهم دینی را می‌توان نزدیکترین مفهوم دینی به خودکنترلی دانست. اسلام برای تحقق تقوا، دو ابزار عملی یعنی خود نظارتی و محاسبه نفس را پیشنهاد می‌کند. این دو ابزار از ارکان خودکنترلی هستند که به آن اشاره شد. یکی دیگر از ابزار‌های مهم اسلام، صیانت نفس یا پرهیز و مخالفت با امیال نفسانی است. خودکنترلی دارای دو بخش است: عمل و ترک. در قسمت عمل، نخست فرد باید در برابر وسوسه‌ها و امیال مخالف و رقیب مقاومت کرده و آنها را مهار کند. در قسمت دوم، باید بتواند اراده‌اش را در مسیر صحیح هدایت کند.
در آموزه‌های دینی از قسمت اول که دفع است، به پرهیز و عفت تعبیر شده است. در پژوهش‌های جدید، این نوع خودکنترلی را خود کنترلی بازدارنده می‌گویند که فرایندی شناختی است و در سال‌های اخیر، توجه زیادی را در این بحث به خود جلب کرده است. با توجه به اهمیت خود کنترلی، گویا این فضیلت اخلاقی را باید به مثابه یکی از عناصر اصلی تربیت مقاومتی درونی دانست که فرد با آن می‌تواند در برابر تهدید‌های نوین علیه خانواده و فرد مقاومت کند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که دولت‌هایی که برای افزایش سلامتی جسمانی جامعه و کاهش جرایم بر روی خودکنترلی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، نتایج و بازخورد‌های مثبتی دریافت کرده‌اند.
تلاش کلی این پژوهش تقویت جامعه دینداران در موقعیت تهدید است. زمانی که تهدید‌های متعدد و متنوع و رنگین التزامات دینی را در میان دینداری هدف قرار داده است، ضروری است با معرفی و برجسته‌سازی ابزار‌های درون دینی به تسلیح جامعه ایمان در دفاع از خود کمک کنیم. یکی از انگیزه‌های استفاده از داشته‌های دینی مطالعات تطبیقی از این دست است. مشاهده تأیید محتوای دستورات دینی به وسیله علم جدید و طرح آنها به زبان علم باعث ایجاد انگیزه در مخاطبین می‌شود.
انتهای پیام
نظر شما