[مریم رضاخواه] با وجودی‌که ویلچر برای گروهی از معلولان شاید آخرین امید برای تردد در شهر، معابر و حتی منازل‌شان باشد، سازمان بهزیستی که وظیفه تامین این وسیله برای معلولان شدید و خیلی شدید را برعهده دارد، طی سال‌های گذشته در برآوردن این خواسته آنها با مشکلاتی مواجه بوده که همین امر باعث بروز گلایه‌هایی در بین جامعه مخاطب آن
شده است.
سازمان بهزیستی در سال‌های گذشته اعتباراتی را ویژه خرید وسایل کمک توانبخشی داشته است که با کمک آن، هر پنج سال یک‌بار ویلچری را به‌صورت رایگان در اختیار افراد تحتِ پوشش خود قرار می‌داد، اما با توجه به طولانی بودن زمان 5ساله و فرسوده شدن ویلچرها، مقرر شده بود که زمان دریافت ویلچر از ۵سال به ۳ سال کاهش پیدا کند. این موضوعی بود که معاون توانبخشی بهزیستیِ وقتِ استانِ تهران در شهریور سال ۱۴۰۱ اعلام کرده و گفته بود: «حوزه توانبخشی کارهایی را انجام داده و از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان پیگیری می‌کند تا تولید این وسایل و به‌خصوص ویلچر به‌صورت حرفه‌ای، بومی‌سازی شود. شیوه‌نامه‌هایی در زمینه دریافت ویلچر برای افرادِ دارای معلولیت وجود دارد که آنها هر پنج سال می‌توانند درخواست ویلچر دهند که درخواست داده‌ایم این مدت به سه سال کاهش پیدا کند.»
با این حال و با وجودی که در دو سال اخیر، سازمان بهزیستی برای حل بخشی از مشکلات معیشتی و تأمین وسایل کمک توانبخشی استاندارد برای معلولان، گام‌هایی برداشته اما همچنان این شهروندان مشکلاتی دارند که شرایط زندگی را برای آنها دشوار کرده است. به‌خصوص در مورد ویلچر که پروسه طولانی دریافت و کیفیت پایین آنها، باعث اعتراض معلولان شده است. انجمن‌های مختلف حمایت از معلولان در گفت‌و‌گو با «شهروند» از مشکلاتی که معلولان برای تهیه ویلچر دارند، می‌گویند.
آمار جمعیت معلولان کشور
کامران عاروان، مدیرعامل جامعه معلولان ایران، درخصوص آمار جمعیت معلولان کشور گفت: «مرکز آمار ایران تعداد معلولان را یک‌میلیون و هزار و ۱۶۰ نفر اعلام کرده است. افراد تحت پوشش بهزیستی که کد و پرونده دارند جزو این آمار هستند، اما بسیاری از افراد دارای معلولیت شناسایی نشده‌اند یا جایی ثبت نکرده‌اند. بنابراین باید گفت تعداد معلولان بیشتر از آماری است که بهزیستی اعلام می‌کند.»
استانداردها رعایت نمی‌شود
وی در رابطه با مشکلات معلولان کشور برای تهیه ویلچر به «شهروند» می‌گوید: «لوازم توانبخشی مانند اعضای بدن فردِ معلولند. بی‌کیفیت بودن لوازم توانبخشی به مرور زمان باعث آسیب جدی به بدنِ فردِ معلول می‌شود. ویلچر غیراستاندارد، فرد معلول را دچار آسیب‌های جدی‌تری می‌کند. ویلچرهای تولید داخلی معمولا ایرادات مهمی دارند. این درحالی است که افزایش قیمت‌ها هم مزیدبرعلت بوده است.
به اعتقاد مدیرعامل جامعه معلولان ایران، تولیدکنندگان داخلی استانداردهای تعریف‌شده از سوی سازمان استاندارد را رعایت نمی‌کنند.
قیمت‌های بالای ویلچرها
او معتقد است که بهتر است مزایده‌هایی برگزار شود و شرکت‌های مختلفی که قابلیت لحاظ کردن استانداردهای لازم در تولید وسایل توانبخشی را دارند به این چرخه وارد شوند تا بتوان ویلچرهایی را با استانداردهای روز انتخاب کرد. او در این زمینه می‌گوید: «اما در عمل، هم‌اینک این خلأ وجود دارد. البته در برخی از استان‌ها اخیرا انتخاب ویلچر را به مشاور معلولان سپرده‌اند. وقتی معلولان و خانواده‌هایشان، قدرت انتخاب داشته باشند، جنس بهتر با کیفیت استانداردتری را انتخاب می‌کنند. ویلچر هم مثل هر وسیله دیگری استهلاک دارد، به مرور حالت اصلی ویلچرها تغییر پیدا می‌کنند و به بدن آسیب می‌زنند یعنی مشکلات پزشکی مضاعف برای فرد معلول ایجاد می‌کنند.»
عاروان با بیان اینکه وقتی لوازم توانبخشی، کیفیت لازم را نداشته باشند، بدنِ فردِ معلول هم دچار استهلاک می‌شود، می‌افزاید: «این درحالی است که هیچ بیمه‌ای نه‌تنها ویلچر را، بلکه سایر وسایل توانبخشی را هم تحت پوشش قرار نمی‌دهد.»
او با اشاره به اینکه یک ویلچر استاندارد نهایتا دو یا سه سال عمر مفید دارد و بعد از آن باید تعویض شود، می‌گوید: «معلولان اگر در استفاده از ویلچرهای ایرانی خیلی هم محتاط باشند، بیش از دوسه‌سال سالم نمی‌مانند، چون کیفیت لازم را ندارند. برای گرفتن ویلچر جدید هم باید 5سال در انتظار بمانند. این درحالی است که ویلچر باکیفیتی که برای 5سال کار کند قیمت بالای 15میلیون تومان دارد. ویلچرهای زیر 4میلیون تومان هم هست، اما کیفیت لازم را ندارند و شاید برای مصرف خانگی استفاده شوند.» اینها البته قیمت‌های ویلچرهای معمولی است و ویلچرهای برقی که قیمت‌های بالاتری دارند، قیمت‌هایی که از 40میلیون شروع می‌شود و نمونه‌های خارجی این ویلچرها گاهی تا 150میلیون تومان هم می‌رسد، البته بودجه و اعتبارات سازمان بهزیستی هم کفاف تامین چنین ویلچرهایی را نمی‌دهد.
شرایط استاندارد یک ویلچر باکیفیت
کاظم البرزکوه، عضو هیأت‌امنا و مشاور مرکز حمایت از معلولان ضایعات نخاعی ایران نیز درخصوص مشکلات تهیه ویلچر برای معلولان به «شهروند» می‌گوید: «ویلچر یکی از مهم‌ترین وسایل کمک‌حرکتی معلولان است. بنابراین باید طوری ساخته شود که با کمترین نیرو، معلولان بتوانند حرکت کنند.»
او به شرایط استاندارد یک ویلچر باکیفیت اشاره می‌کند و می‌گوید: «اول از همه اینکه متناسب با ارگونومی بدنِ استفاده‌کننده باشد، یعنی نه خیلی بزرگ باشد و نه خیلی کوچک. یک ویلچر خوب مثل لباسی است که قصد خرید دارید و باید پرو بشود. اگر اندازه بود که عالی است، اما اگر اندازه نبود سایزگیری و اندازه آن را اصلاح می‌کنند و در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. در ایران، ویلچر یکی از اساسی‌ترین ابزارها برای معلولان و حتی افراد کهنسال و مواردی که فرد دچار حادثه می‌شود، محسوب و حتی اخیرا برای زنان باردار هم به‌صورت موقت، ویلچر داده می‌شود که دچار مشکل نشوند.»
نمونه‌های مختلف ویلچر
مشاور مرکز حمایت از معلولان ضایعات نخاعی که خود از ۱۹ سال پیش در یک حادثه رانندگی دچار آسیب نخاعی شده است، با تأکید بر اینکه ویلچرها براساس نوع و درجه ضایعه متفاوت هستند، می‌گوید: «مثلا ویلچرهای برقی برای انوع ضایعات نخاعی- گردنی - کمری استفاده می‌شوند. ضایعه نخاعی- گردنی که مهره‌های گردن را مورد آسیب قرار می‌دهد، باعث می‌شود افراد، توان انجام خیلی از حرکات را نداشته باشند و حتی گرفتن یک لیوان برایشان مشکل باشد، اما گروه‌های دیگر از ویلچرهای دستی استفاده می‌کنند. اگر این افراد هم بخواهند از ویلچرهای برقی استفاده کنند کم‌کم دچار کِرختی و تنبلی می‌شوند. ویلچرهای برقی برای معلولان ضایعات نخاعی- گردنی تهیه می‌شود یا کسانی که دچار ام‌اس درجه سخت هستند.» وی تصریح می‌کند: «ویلچرهای معمولی هم باید مطابق استاندارد باشند، وزنِ فرد را تحمل کنند و بتوانند بواسطه چرخ‌های مستحکم و باکیفیتی که دارند، وی را به همه جا ببرند. ویلچرهای مختلفی وجود دارد، حتی برای اینکه فرد در آشپزخانه بتواند بایستد نیز ویلچرهایی وجود دارد که به این ویلچرهای خاص به‌اصطلاح ارتوپدی گفته می‌شود. ویلچرهایی که امکان باز شدن دارند و فردِ معلول می‌تواند روی آن بخوابد. برای هر محیطی به ویلچری ویژه نیاز است به‌طور مثال اگر از ویلچری که خاص منزل و برای استفاده روی فرش و موکت است، در محیط آسفالت استفاده شود، این امر نه‌تنها دردسرساز است بلکه عمرمفید این وسیله را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد.» او در رابطه با قیمت ویلچرها نیز می‌گوید: «قیمت این وسایل هم خیلی متفاوت است. من 7سال پیش ویلچر وارداتی را به قیمت یک‌میلیون و صدهزار تومان خریداری کردم، اما هم‌اکنون ویلچر دستِ دوم همین مارکی که من خریداری کردم 25میلیون تومان است.»
یک‌چهارم جمعیت معلولان آسیب نخاعی هستند
کاظم البرزکوه در ادامه می‌گوید: «اینها تنها مشکلاتی نیست که معلولان با آن درگیر هستند. معمولا زمانی که می‌خواهند ویلچر خود را تعویض کنند باید ۵ سالی در نوبت باشند. چراکه تعداد ویلچرها محدود هستند.»
او در رابطه با تعداد معلولان ضایعات نخاعی هم گفت: «براساس آمارهای جهانی ۱۵ درصد مردم دنیا دچار معلولیت هستند و از این تعداد یک‌چهارم افراد، دچار معلولیت آسیب نخاعی هستند. در ایران هم شرایط به همین گونه است. از ۱۵ درصد معلول جمعیت کشور یک‌چهارم دچار آسیب نخاعی هستند.» او در ادامه از کیفیت ویلچرها انتقاد کرده و می‌گوید: «معلولانی که از ویلچر استفاده می‌کنند همیشه با یک معضل بزرگ مواجهند که همان نادوام بودن این وسیله ضروری است. قیمت پاهای چرخدار بسیار زیاد و تنها بهزیستی است که به معلولان برای تهیه این وسیله حمایت می‌کند، البته در مقطعی از زمان بنیاد مستضعفان، معلولان را زیر چتر حمایتی خود برد. معلولان زیادی هستند که مجبورند از یک صندلی چرخدار برای حرکت در منزل، محل کار، کوچه و... استفاده کنند.»
وی با بیان اینکه دولت باید فکری اساسی درخصوص تجهیزات توانبخشی افراد دارای معلولیت انجام دهد، افزود: «همانگونه که طبق مصوبه وزیران، تجهیزات پزشکی برای «جانبازان» با ارز ترجیحی وارد می‌شود باید این امکان برای افراد دارای معلولیت هم فراهم شود. گرچه مشکل درخصوص تجهیزات پزشکی فقط مربوط به ویلچر نیست و معلولان به انواع تجهیزات پزشکی که برایشان جنبه حیاتی دارد، نیازمند هستند؛ مثل انواع پروتزها، سمعک و کمربندهای مخصوص.»
کمک هزینه‌های سازمان بهزیستی اصلا قابل توجه نیست
مدیرعامل انجمن ندای معلولان ایران هم معتقد است که کمک هزینه‌های سازمان بهزیستی برای تامین وسایل کمک‌حرکتی و به‌خصوص ویلچر اصلا قابل توجه نیست. محمود کاری به «شهروند» می‌گوید: «اگر سازمان بهزیستی به اجرای قانون جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت توجه کند در درجه اول باید موادی از این قانون که درخصوص کمک هزینه‌های تجهیزات پزشکی است به‌صورت دقیقی اجرا شود و اگر به کسی هزینه پوشک یا لوازم بهداشتی می‌دهند، نباید کمک هزینه‌های دیگر او را قطع کنند.» مدیرعامل انجمن ندای معلولان ایران در رابطه با هزینه افراد دارای معلولیت با اشاره به اینکه اگر ماده ۲۷ قانون حمایت از معلولان به‌صورت کامل اجرا شود، شاید بخش زیادی از مشکلات افراد دارای معلولیت حل شود، می‌گوید: «خانواده‌ای که عضو معلول دارد هزینه‌های زیادی را باید صرف کنند تا فرد معلول در شرایط نرمالی زندگی کند، از سویی براساس قانون اگر فرد معلولی که نه شغل دارد و از کارافتاده است حقوق قانون کار را دریافت می‌کرد، بخش قابل توجهی از مشکلات این خانواده‌ها برطرف می‌شد.»
بدون پاسخ
اما پاسخ مسئولان به گلایه‌های این طیف از شهروندان در مورد تهیه ویلچر چیست؟ با وجود تلاش‌های بسیار خبرنگار« شهروند» با مسئولان بهزیستی اما متأسفانه این نهاد، حاضر به ارائه پاسخی در این زمینه نشد، اما آنچه مسلم است این است که مسئولان باید در خرید ویلچرهایی باکیفیت پایین تجدیدنظر کرده و شرایط اهدای ویلچر را هم تسهیل کنند تا معلولان مشکلی در این رابطه نداشته باشند. چرا که همانطور که همه مصاحبه‌شوندگان نیز به آن اشاره داشتند، ویلچر مانند یکی از پاهای معلولان هستند و نبود آنها می‌تواند منجر به زمین‌گیری آنها خواهد شد.
∎
نظر شما