به گزارش خبرنگار مهر، ایران کشوری کهن با اقوام و مردمان مختلف است که هر یک از این قبایل فرهنگ‌های منحصر به فرد و ویژه‌ای دارند برای مثال قوم بختیاری که یکی از اقوام بزرگ و کهن در ایران به شمار می‌آید بر مزار قهرمانان و بزرگان خود از پیکره شیر سنگی استفاده می‌کنند.

با گذر از قبرستان‌های قدیمی در مناطق بختیاری نشین به مزارهایی برمی‌خوریم که تندیس‌های بزرگ سنگی که به شکل شیر هستند قرار دارد البته نکته مهم این است که شیرهای سنگی اصیل در فرهنگ بختیاری با شکل شیر حقیقی تفاوت‌هایی دارد.

شیرهای سنگی درواقع پیکره‌هایی هستند که از سنگ‌های متناسب با آب و هوای هر منطقه ساخته می‌شوند؛ بر روی این تندیس‌های سنگی تصویرهای مختلف مانند شمشیر، خنجر، کمان و… ترسیم می‌شود که همگی نشان از سلحشوری و جنگاوری فرد درگذشته دارند.

امروزه نیز همچنان استفاده از پیکره شیرهای سنگی در مناطق بختیاری مرسوم است اما متأسفانه بدعت‌هایی وارد این فرهنگ اصیل شده برای مثال در برخی مناطق شاهد ساخت شیرهای سنگی از سنگ‌های کریستال و به شکل شیرهای حقیقی هستیم که تناسبی با این فرهنگ کهن بختیاری ندارند.

نکته دیگر این است که در گذشته استفاده از شیرهای سنگی تنها بر مزار قهرمانان و بزرگان ایل، طایفه، روستا و شهر مرسوم بوده است اما امروزه در برخی موارد استفاده از این نماد کهن شکلی دیگر به خود گرفته و افراد پس از فوت نزدیکان خود با صرف هزینه‌های گزاف اقدام به تهیه شیرهای سنگی با جنس سنگ‌های گران‌قیمت و در ابعاد بسیار بزرگ می‌کنند.

شیر در ایران باستان از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟

عباس قنبری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: شیر سنگی، برد شیر یا شیر بردی یک نماد و تندیسی از پیکره سنگی شیر در بختیاری است که ریشه آن به آئین میترا در ایران بازمی‌گردد.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری افزود: در آئین میترا و بعد گذر از این آئین به آئین زرتشت و سپس اسلام شیر از جایگاه مهمی برخوردار بوده و به عنوان نمادی از قدرت زمینی شناخته می‌شد و در مقابل آفتاب یا خورشید نیز جلوه‌ای از قدرت آسمانی بودند البته تمامی این موارد نمادهایی از آفریده‌های الهی به شمار می‌آمدند.

وی با اشاره به وجود برج اسد در برج‌های فلکی، ادامه داد: این برج درواقع نشان‌دهنده جایگاه شیر است و یا در فرهنگ اسلامی «اسدالله‌الغالب» را لقب امام علی (ع) می‌دانند همچنین نام‌هایی مانند اصلان و غضنفر که معنای شیر دارند و در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند بنابراین در فرهنگ ایرانیان باستان، ایرانیان زرتشتی و ایرانیان مسلمان شیر کارکردهای مهمی دارد.

قنبری با بیان اینکه شیر دارای جنبه‌های قدرتمندی، جوانمردی، سلحشوری، آزادگی و… است، عنوان کرد: شیر را از این جهت سلطان جنگل می‌دانند که حقارت و تحقیر نمی‌پذیرد البته شاید از نظر جسمی و قدرتی از برخی حیوانات دیگر ضعیف‌تر باشد اما هیچگاه اراده این حیوان افول پیدا نمی‌کند.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: بنابراین دیرینگی شیر در کارکردهایی مانند سنگ نگاره‌ها، تعزیه و هنرهای نمایشی، ادبیات، هنر، شعر، استعاره و… نشان می‌دهد پیشینیان ما توجه ویژه‌ای به جایگاه این حیوان داشته‌اند.

قنبری یادآور شد: در متون تاریخی نیز ذکر شده زمانی که پادشاهان ایرانی قصد داشتند به دیدار پادشاهان دیگر کشورها بروند برای آن‌ها شیر زنده به عنوان هدیه می‌بردند اما آنچه که موجب کارکرد شیر در ابزار، لوازم و وسایل زندگی مردمان شده این است که افراد قدرت، صلابت و عظمت خود را با پیکره و حتی سر شیر نشان می‌دهند.

اهمیت شیر در فرهنگ اصیل بختیاری

وی تصریح کرد: در فرهنگ مردمان زاگرس شیر حقیقی وجود داشته و این شیر تا دوران قاجار نیز در طبیعت بختیاری به ویژه در کوهستان‌های زاگرس یعنی استان‌های لر تبار حضور داشته اما به مرور زمان بر اثر شکار و ورود تفنگ به طبیعت این حیوان منقرض شده است.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: در فرهنگ بختیاری جوانمردی، صلابت، شجاعت و حتی شهادت در راه رسیدن به آرمان‌های مردمی با قرار دادن پیکره شیر سنگی بر مزار مردان نشان داده می‌شود البته نکته مهم این است که در تمامی کارکردهای تندیس شیر سنگی از نماد شیر نر استفاده می‌شود و این مردانگی با قدرتمندی، حس شکوهمندی، عظمت، صلابت و روح بلندی که همراه با سلحشوری، دلاوری و جنگاوری است پیوند خورده است.

وی افزود: ما کارکرد شیر را از دوره میترا در آئین ایران می‌دانیم اما اینکه از چه زمانی شیر در کارکرد سنگ مزار خود را نشان داده به پژوهش نیاز دارد؛ در سنگ مزارهایی که از دوره صفوی به بعد در منطقه بختیاری وجود دارند شیرهای سنگی نیز به چشم می‌خورند و عظمت این شیرهای سنگی با شکوهمندی دولت نیز در ارتباط بوده یعنی شیرهای سنگی در دوره صفوی، زندی و نادری بسیار با عظمت و در حالت ایستاده، حمله‌ور و خروشان هستند.

بررسی علل قرار گرفتن شیر سنگی بر مزار درگذشتگان

قنبری با بیان اینکه شیرهای سنگی تنها بر مزار بزرگان، کلانتران، ریش سفیدان و انسان‌های شایسته به کار برده می‌شوند، ادامه داد: این موضوع در گذر از قبرستان‌های قدیمی کاملاً مشخص است چراکه اگر برای مثال ۱۰۰ قبر در این مکان‌ها وجود داشته باشد تنها بر روی ۱۰ یا ۲۰ قبر شیر سنگی قرار گرفته است و این یعنی این افراد از جمله سرآمدان شجاعت، قدرت و عظمت ایل، طایفه، تبار، روستا و شهر خود بوده‌اند.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: شیر سنگی باید با روح فردی که درون قبر است رابطه داشته باشد بنابراین اینکه گفته می‌شود تنها بر روی مزار برخی افراد شیر سنگی قرار می‌گیرد به این معنا نیست که دیگران دارای شجاعت، قدرت و عظمت نبوده‌اند.

وی اضافه کرد: کارکردهای شیر چه به صورت پیکره شیر سنگی و یا نقش شیر سنگی بر روی سنگ مزارها در اغلب روستاها و مناطق بختیاری در ناحیه زاگرس و استان‌هایی مانند چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان و مرکزی وجود دارد چراکه بختیاری‌ها به عنوان ایرانیان کهن همواره برای این مرز و بوم جان‌فشانی کرده‌اند و روح، عظمت و دلاوری خود را نشان داده‌اند از این جهت بر سر مزار آن‌ها شیرهای سنگی قرار دارد.

قنبری تصریح کرد: متأسفانه برخی افراد شیرهای سنگی که بر مزار درگذشتگان قرار گرفته است را تخریب می‌کنند که عملی بسیار ضد فرهنگی است چراکه ویران کردن سنگ مزار یک شخص اهانت بزرگی به آن فرد و خانواده او به شمار می‌آید البته برخی نیز با این دیدگاه که درون شیرهای سنگی اشیا گران قیمت نگهداری می‌شود دست به این کار می‌زنند که باوری نادرست است.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری یادآور شد: بهترین سنگ‌تراشان استان در هفشجان وجود دارند که با استفاده از یک قطعه سنگ شیرهای سنگی را پدید می‌آورند و حدود ۴۰ تا ۵۰ نوع نگاره مانند نیزه، خنجر، اسب، کمان، خورشید، گل، شاهنامه و… بر روی آن ترسیم می‌کنند نکته دیگر این است که این شیرهای سنگی حالت ایستاده، خروشان و حمله‌ور دارند.

وی با بیان اینکه بسیاری از باورها، ادبیات عامه، شعرها، سروده‌ها، نقش‌ها و… در کارکرهای شیر سنگی وجود دارد، ادامه داد: استفاده از نقش سلاح بر روی شیرهای سنگی در ارتباط با شخصی است که فوت شده یعنی برای افراد سلحشور، جنگ‌جو، جنگاور و قدرتمند از نقش سلاح و اسب بر روی شیر سنگی استفاده می‌شود.

لزوم حفظ و پاسداشت فرهنگ اصیل شیرهای بختیاری

قنبری بیان کرد: شیرهای سنگی امروزه که متأسفانه به شکل شیرهای جنگلی و از جنس سنگ‌های کریستال ساخته می‌شوند ارتباطی با پیکره شیر سنگی در فرهنگ بختیاری ندارند همچنین بهترین سنگ برای ساخت شیرهای سنگی در چهارمحال و بختیاری سنگ بزلر هفشجان است که با آب و هوای این منطقه تناسب دارد و یا در استان‌های خوزستان و لرستان از سنگ‌های متناسب با آن منطقه استفاده می‌شود و ساخت شیر سنگی از سنگ کریستال درواقع نوعی بدعت است.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: در سایر مناطق ایران نیز استفاده از پیکره‌های سنگی بر مزار درگذشتگان مرسوم است برای مثال در آذربایجان از قوچ سنگی استفاده می‌شود و یا در مناطق ارمنی نشین اسب سنگی استفاده می‌شده و این موضوع نیز نشان از همان جایگاه شکوهمندی و ارزشمندی این حیوانات دارد که در فرهنگ اقوام قابل احترام هستند و درواقع بخشی از میراث مادی و معنوی مردم ایران به شمار می‌آیند که باید در حفظ، پاسداشت و انتقال آن‌ها کوشش کنیم.

به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به اینکه امروزه زندگی انسان‌ها دستخوش تغییرات بسیاری شده و به شکل ماشینی و دیجیتال درآمده بسیاری از فرهنگ‌های کهن و قدیمی مانند استفاده از شیرهای سنگی بختیاری بر مزار درگذشتگان در حال فراموشی و یا تغییر هستند بنابراین لازم است با برنامه‌ریزی دقیق به حفظ و حراست از این میراث‌های ارزشمند پرداخته و آن‌ها را به نسل‌های آینده انتقال دهیم.