جنگنده اف ۲۲ رپتور – F-22 Raptor لاکهید مارتین شاید پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین هواپیمای جنگی حال حاضر باشد، اما آیا واقعاً شکست‌ناپذیر است؟

علاقه‌مندان به اخبار نظامی این را می‌دانند که جنگنده اف ۲۲ رپتور شرکت لاکهید مارتین قدرتمندترین و پیشرفته‌ترین جنگنده حال حاضر جهان به حساب می‌آید؛ اما این هواپیمای جنگی نقاط ضعفی هم دارد. با وجود اینکه نزدیک به سه دهه از معرفی این هواپیما می‌گذرد، نیروی هوایی آمریکا کاملا از محدودیت‌های آن آگاه است. درحالی که در ابتدا قصد داشتند اف-۲۲ را تا سال ۲۰۳۰ بازنشسته کنند، حالا میلیاردها دلار صرف نگه‌داشتن آن در آسمان می‌کنند تا جایگزینی مناسب برای آن پیدا شود.

برای درک بهتر این موضوع، جنگنده‌های اف-۱۶ لاکهید مارتین و اف-۱۵ ایگل مک‌دانل داگلاس را در نظر بگیرید. هر دو جنگنده همچنان بعد از گذشت ۴۰ سال از ورود به خدمت، فعال هستند. نیروی هوایی آمریکا در سال ۱۹۸۱ به‌دنبال یک جنگنده برتر برای جایگزینی F-15 و F-16 بود تا بتواند با هواپیماهای پیشرفته شوروی مقابله کند. نگرانی اصلی در دهه ۱۹۸۰ این بود که اتحاد جماهیر شوروی قبل از حمله به اروپای مرکزی، در حال توسعه جنگنده‌های پیشرفته و موشک‌های زمین به هوای بسیار دقیق‌تری است.

داستان توسعه جنگنده اف ۲۲ رپتور لاکهید مارتین

نیروی هوایی آمریکا در سپتامبر ۱۹۸۵ درخواست پیشنهاد RFP برای یک جنگنده جدید با قابلیت مانور بالا و رادارگریزی بالا ارائه کرد. به دلیل هزینه بالای توسعه یک هواپیمای کاملاً جدید، لاکهید مارتین با جنرال داینامیکس و بوئینگ همکاری کرد. در سمتی دیگر هم نورثروپ گرومن شراکتش را با مک‌دانل داگلاس آغاز کرد. بعد از آن، سازندگان هواپیما برای توسعه سیستم پیشرانه هواپیماهای جدید، پرات اند ویتنی و جنرال الکتریک را به خدمت گرفتند.

هر دو تیم دو نمونه اولیه ساختند. نمونه اولیه نورثروپ/مک‌دانل داگلاس YF-23 در 27 آگوست 1990 پرواز خود را آغاز کرد و کمی بیش از یک ماه بعد، در 29 سپتامبر 1990، نمونه اولیه لاکهید/بوئینگ/جنرال داینامیکس YF-22 به آسمان رفت.

پس از انجام آزمایش‌های مختلف در پایگاه هوایی ادواردز در کالیفرنیا، در 23 آوریل 1991 سرانجام پیروز این رقابت مشخص شد. تیم لاکهید مارتین برنده این نبرد بود و پرات اند ویتنی نیز به عنوان سازنده موتورهای اف-۲۲ انتخاب شد.

قرارداد اولیه وزارت دفاع آمریکا شامل دو مدل از این جنگنده بود: اف-۲۲A تک‌نفره و اف-۲۲B دو نفره. با این حال، در سال 1996 و با هدف کاهش هزینه‌های توسعه، مدل دو نفره از برنامه حذف شد و تمامی سفارشات به مدل تک‌نفره تغییر یافت.

رونمایی از یک غول در عصر جدید

اولین فروند جنگنده اف ۲۲ رپتور تولیدی لاکهید مارتین در 9 آوریل 1997 در پایگاه نیروی هوایی ذخیره دابینز در ماریتای جورجیا رونمایی شد و در 7 سپتامبر 1997 اولین پرواز خود را با موفقیت انجام داد. این اتفاق در حالی رخ داد که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 25 دسامبر 1991، دیگر مانند گذشته مقابله با جنگنده‌های پیشرفته سوخو Su-27 و میگ-29 شوروی اهمیت حیاتی نداشت. ما در مقاله‌ای به مقایسه جنگنده اف ۲۲ با سوخو ۵۷ پرداخته‌ایم که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

با کمرنگ شدن تهدید شوروی، وزارت دفاع آمریکا به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش هزینه‌ها بود و از گرانی برنامه اف-۲۲ ناراضی شد. نیروی هوایی آمریکا که در ابتدا انتظار داشت 750 فروند F-22 دریافت کند، به مرور زمان و در طول سال‌ها تعداد سفارشات را به 339 فروند کاهش داد.

اما این پایان ماجرا نبود. در اوایل دهه 2000، آمریکا درگیر جنگ‌های افغانستان و عراق شد که این موضوع نیز بر تعداد نهایی اف-۲۲ تاثیر گذاشت. در نهایت، طی دوران تولید بین 1996 تا 2011، تنها 187 فروند ساخته شد و به نیروی هوایی آمریکا تحویل داده شد.

ورود به خدمت و اولین ماموریت‌ها

نخستین فروندهای اف-۲۲ رپتور در سپتامبر 2003 برای آموزش خلبانان راهی پایگاه هوایی تیندال در نزدیکی شهر پاناما سیتی در فلوریدا شدند. در ژانویه 2005، اولین اسکادران جنگنده مجهز به اف-۲۲ در پایگاه لنگلی در نزدیکی نیوپورت نیوز، ویرجینیا مستقر شد.

پس از شرکت در چندین رزمایش، جنگنده اف ۲۲ رپتور در ژانویه 2007 اولین مأموریت دفاع از خاک آمریکا را تجربه کرد. جنگنده‌های اسکادران 90 مستقر در پایگاه نیروی هوایی المندورف نزدیک انکوریج، آلاسکا، برای رهگیری و اسکورت دو بمب‌افکن توپولف Tu-95MS روسیه به پرواز درآمدند و با موفقیت این مأموریت را به انجام رساندند.

نبرد در خاورمیانه: قدرت‌نمایی و نقش‌آفرینی

اولین استفاده رزمی از اف-۲۲ رپتور در 22 سپتامبر 2014 در جریان مداخله آمریکا در سوریه رقم خورد. در این عملیات، اف-۲۲ با شلیک بمب‌های 1000 پوندی، مواضع داعش در نزدیکی سد تشرین را هدف قرار داد.

در طول استقرار در خاورمیانه، F-22 وظایف پشتیبانی نزدیک را انجام می‌داد و با قدرت‌نمایی خود، مانع از حمله هواپیماهای سوری، ایرانی و روسی به نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا می‌شد. با وجود به‌کارگیری علیه داعش، نقش اصلی این جنگنده در منطقه انجام عملیات شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات بود.

جنگنده اف-۲۲ رپتور محصول شرکت لاکهید مارتین، ترکیبی بی‌نظیر از ویژگی‌های منحصر به فرد را به نیروی هوایی آمریکا ارائه می‌دهد. پنهان‌کاری، توانایی سوپرکروز (پرواز با سرعت فراصوت بدون استفاده از پس‌سوز)، مانور فوق‌العاده و سیستم‌های الکترونیکی یکپارچه، این جنگنده را به رقیبی شکست‌ناپذیر در آسمان‌ها تبدیل کرده است.

سرعت خیره‌کننده و قابلیت مانور بی‌نظیر آن در کنار مجموعه پیشرفته سنسورهایش به خلبانان آمریکایی این امکان را می‌دهد تا بدون شناسایی، دشمن را ردیابی و نابود کنند. این جنگنده در پیکربندی نبرد هوایی، توانایی حمل شش موشک AIM-120 AMRAAM و دو موشک AIM-9 سایدوایندر را دارد.

اما در پس این برتری‌ها، چالشی پنهان وجود دارد: با وجود اینکه اف-۲۲ با ظاهری آینده‌نگرانه و سرعت خیره‌کننده‌اش شاید پیشرفته‌ترین جنگنده جهان به نظر می‌رسد، اما ریشه در طراحی دوران جنگ سرد دارد و برای نبرد با اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده است. در زمان طراحی این هواپیما توسط لاکهید، هدف استقرار آن در پایگاه‌های هوایی اروپا بود. به همین دلیل و به دلیل موتورهای پر مصرف، اف-۲۲ برد محدودی در حدود ۹۶۵ کیلومتر (600 مایل) بدون نیاز به سوخت‌گیری مجدد دارد.

امروزه، تمرکز اصلی نیروهای نظامی آمریکا روی چین و احتمال حمله این کشور به تایوان است. در این سناریو، برد محدود جنگنده اف ۲۲ رپتور به یک چالش جدی تبدیل می‌شود. نزدیک‌ترین پایگاه هوایی آمریکا به تایوان، پایگاه هوایی کادنا در اوکیناوا با فاصله تقریبی ۷۲۵ کیلومتر (450 مایل) است. در صورت از کار افتادن این پایگاه به دست چینی‌ها، نزدیک‌ترین پایگاه بعدی در میساوا، در جزیره اصلی ژاپن (هونشو) با فاصله 2250 کیلومتر (1400 مایل) واقع شده است.

به دنبال جایگزینی: نسل بعدی سلطه هوایی

با توجه به این چالش‌ها، نیروی هوایی آمریکا تمایل دارد بازنشستگی اف-۲۲ را زودتر از موعد برنامه‌ریزی شده انجام دهد تا روند توسعه جنگنده نسل ششم با عنوان «سلطه هوایی نسل بعد» (NGAD) را تسریع ببخشد. این جنگنده نسل ششم که جانشین اف-۲۲ خواهد شد، با ویژگی‌های پنهان‌کاری بهتر و دو برابر برد بیشتر نسبت به اف-۲۲، به طور خاص برای نبرد با چین طراحی شده است. نمونه اولیه NGAD در سال ۲۰۲۰ برای اولین بار به پرواز درآمد، اما هنوز هیچ اطلاعاتی در مورد زمان ورود آن به خدمت یا هزینه نهایی این جنگنده منتشر نشده است. ما در مقاله‌ای به معرف سلاح‌های مخوف جنگنده نسل ششم آمریکا پرداخته‌ایم که از زبان پنتاگون بازگو شده‌اند.

جنگنده NGAD آمریکا

سرنوشت نامعلوم جنگنده اف ۲۲ رپتور

هنوز مشخص نیست که آینده نهایی اف-۲۲ چه خواهد شد. برخی معتقدند که این جنگنده تا زمان عملیاتی شدن کامل NGAD به خدمت خود ادامه خواهد داد، در حالی که برخی دیگر خواهان بازنشستگی زودهنگام آن هستند.

تنها زمان مشخص خواهد کرد که اف-۲۲ رپتور چه مسیری را در پیش خواهد داشت. این جنگنده بدون شک یکی از نمادهای قدرت هوایی آمریکا در دهه‌های گذشته بوده است. اما در دنیای پرشتاب فناوری، هیچ چیز ابدی نیست و اف-۲۲ نیز دیر یا زود باید جای خود را به نسل جدیدی از جنگنده‌ها بدهد.