به طور قراردادی، سالمند به فردی اطلاق می‌شود که پا به سن ۶۵ سالگی می‌گذارد. شرایط فیزیکی که برای سالمند به مرور به وجود می‌‎آید، مانند کاهش قدرت بدنی، کاهش قدرت دید و شنوایی، خمیدگی، کندی در حرکت، ریزش مو، کاهش قدرت عضلانی، کاهش ظرفیت ریه‌ها، آشفتگی و اختلال در حافظه و...، همگی موجب اضمحلال تدریجی فرد سالمند می‌شود.

در حقیقت سالمندی یک پدیده طبیعی در زندگی هر فرد است و همه افراد آن را تجربه خواهند کرد، اما با توجه به شرایط طبیعی دوران پیری، تجربیات متفاوتی از زندگی را خواهند داشت و این تجربیات ممکن است شیرین یا تلخ باشد. در میان این تجربیات شیرین یا تلخ، سالمند با مشکلاتی نیز روبرو خواهد شد که موجبات سخت شدن یک زندگی معمولی و انجام فعالیت‌های روزانه را برای او دشوار می‌کند؛ دورانی که پاره‌ای از مشکلات روحی را برای سالمندان به همراه خواهد داشت.

براساس اعلام موسسه خیریه کهریزک، آلزایمر، افسردگی و اضطراب، بی‌خوابی، کم‌خوابی یا پر خوابی، احساس تنهایی و طردشدگی، عدم ارتباط و فعالیت‌های اجتماعی، ترس از مرگ و عدم امید به زندگی و... مواردی از این مشکلات هستند.

آلزایمر

بیماری آلزایمر یا فراموشی، اختلالی است که در ذهن اتفاق افتاده و به مرور زمان توانایی‌های ذهنی شخص را کاهش می‌دهد. آلزایمر، از بارزترین اختلالات ذهنی است که بیشتر در سنین سالمندی رخ می‌دهد و زندگی فرد سالمند را به شدت درگیر می‌کند.

مغز یک انسان سالم ۱۰ بیلیون نورون دارد که وظیفه انتقال سیگنال‌های الکتریکی به اعضای داخلی بدن و ماهیچه‌ها را بر عهده دارد. آلزایمر این ارتباط میان نورونی را از بین برده و در ادامه، موجب اختلال در عملکرد نورون‌ها و در نهایت، مرگ سلول‌های مغزی خواهد شد.

زمینه بروز آلزایمر به طور معمول، ارثی و اکتسابی و به صورت خفیف تا شدید بروز می‌کند. این اختلال قادر است به شدت زندگی سالمند و اطرافیان او را تحت تاثیر قرار دهد و در زندگی روزانه او اختلال ایجاد کند. سالمند مبتلا به آلزایمر، دچار فراموشی شده و فراموشی او در عملکردش تاثیر خواهد گذاشت. در نوع خفیف این اختلال ذهنی، فرد با عدم تمرکز و در نوع شدید آلزایمر، سالمند حتی ممکن است فرزندان خود را نشناسد و در برخی از موارد تشنج و اختلال در خواب و مشکلات دیگر مانند از دست دادن کنترل ادرار به وجود بیاید.

برای این بیماری، درمان پیشرفته‌ای وجود ندارد و بهترین راه، پیشگیری از وقوع یا در صورت بروز، کنترل آن است.

افسردگی و اضطراب

اگرچه ممکن است افسردگی و اضطراب در هر سنی رخ دهد، اما سالمندان به مقدار بسیار زیادی در معرض ابتلا به این اختلال روحی قرار دارند. افراد مبتلا، احساساتی نظیر ناراحتی، پوچی، اضطراب، ناامیدی، درماندگی، بی‌ارزشی، بی‌قراری یا شرمساری را تجربه می‌کنند. آن‌ها انگیزه و اشتیاق به انجام فعالیت‌های روزانه خود را از دست می‌دهند، نسبت به انجام کارهایی که برایشان لذت‌بخش است، دیگر احساس خوبی ندارند و به انجام آن فعالیت‌ها مبادرت نمی‌ورزند.

افراد افسرده دچار اختلال خواب، بی‌میلی به غذا و کم‌اشتهایی می‌شوند. در برخی موارد، در تمرکز و به خاطر سپردن جزئیات و تصمیم‌گیری دچار مشکل می‌شوند. در برخی موارد شدید افسردگی فرد اقدام به خودکشی می‌کند. احساس خستگی، کوفتگی، کاهش انرژی بدن و مشکلات گوارشی و اختلالات دیگر، همگی از علائم افسردگی هستند.

افسردگی در یک فرد سالمند به دلیل از دست دادن حمایت اجتماعی، بازنشستگی، مصرف دارو، سابقه افسردگی ارثی، ترس از پیری، ترس از تنها زندگی کردن، ترس از طرد شدن، بیماری‌های مزمن، پیر شدن بدن، مرگ همسر و عوامل دیگر، ممکن است تشدید یابد.

بی‌خوابی، کم‌خوابی یا پر خوابی

اختلالات خواب در یک فرد سالمند، از دیگر عواملی است که ممکن است او را دچار بحران اختلالات روحی کند. اختلالات خواب ناشی از بیماری خاص یا افسردگی و...، سلامت سالمند را به مخاطره خواهد انداخت.

عدم ارتباط و فعالیت‌های اجتماعی

عوامل بسیار زیادی ممکن است بر روی فعالیت‌های اجتماعی یک فرد سالمند تاثیر گذاشته و فعالیت‌های او را به حداقل برساند. عواملی چون بیماری، افسردگی، عدم انگیزه برای برقراری ارتباط با دیگران، ترس از ارتباط با دیگران و...، همگی باعث می‌شود سالمند تنها ماندن در خانه را ترجیح دهد و از بیرون رفتن و ارتباط گرفتن با همسالان خود و حتی اقوام و فرزندانش سر باز زند. تنها ماندن در خانه برای یک سالمند پیامدهای بدی به همراه خواهد داشت. افزایش ابتلا به افسردگی، آلزایمر، متوهم شدن، با خود حرف زدن و تحلیل رفتن توانایی برقراری ارتباط با دیگران از جمله پیامدهای تنها ماندن در خانه خواهد بود. 

احساس تنهایی و طردشدگی

با بزرگ شدن فرزندان خانواده و ترک منزل به منظور یافتن شغل یا تشکیل خانواده، والدین کم کم تنها شده و از طرفی نیز کهولت سن و شرایط مربوط به آن به سراغ والدین خواهد آمد و این پدیده تقریبا برای اکثر والدین اتفاق می‌افتد. پیری به مرور احساس تنهایی و طرد شدگی برای همه افراد سالمند را به همراه خواهد داشت. این احساس نیز ممکن است منجر به اختلال در رفتار سالمند شده، انگیزه‌اش را برای ادامه زندگی از دست بدهد و در چنین حالتی، دچار افسردگی، اضطراب و غیره شود.

ترس از مرگ و عدم امید به زندگی

در برخی افراد میانسال، با پدیدار شدن علائم پیری، ترس از مرگ با علائم متفاوتی نظیر نگرانی، اضطراب، به زبان آوردن نگرانی‌ها و... بروز می‌کند. اگرچه این ترس به دلیل ناراحتی جدایی از همسر، فرزندان، عزیزان و شرایط مطلوب زندگی و ترس از تنها شدن، طبیعی است، اما در حجم گسترده‌تر، این تفکرات می‌تواند سالمند را پریشان و به افسردگی بکشاند. ترس از مرگ در سالمندانی که در تنهایی زندگی می‌کنند بسیار بیشتر از سالمندانی است که در کنار خانواده یا در آسایشگاه‌های سالمندان زندگی می‌کنند.   

فعالیت‌های مفید جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های روحی- ذهنی در افراد سالمند

از مهم‌ترین فعالیت‌ها در جهت کاهش و عدم بروز اختلالات روحی در سالمند این است که او را در میان جمع قرار داد تا عواملی چون تنهایی بر او غلبه نکنند. قرار گرفتن در جمع همسالان و تعاملات اجتماعی و همچنین مراقبت‌های لازم از یک سالمند می‌توانند به شدت از مبتلا شدن سالمند به بیماری‌های روحی جلوگیری کند.

مراقبت‌های پزشکی، اهمیت دادن به رژیم غذایی سالم، مصرف به موقع داروها، ملاقات‌های گاه و بی‌گاه، تماس‌های تلفنی و تصویری، هم‌نشینی و صحبت کردن در مورد موضوعات مختلف، ورزش‌های ملایم متناسب با شرایط فیزیکی سالمند، محول کردن وظایف سبک بر دوش آنان برای حس مفید بودن، ملاقات با روان‌پزشک و مشاور در صورت نیاز، تنظیم خواب، ایجاد شرایط و جو آرام خانوادگی به دور از تشنج و تنش، عدم حبس کردن خود در منزل، گردش و تفریح، فعالیت‌های مشابه با افراد جوان‌تر، داشتن استقلال مالی و غیره، همگی از عوامل بسیار مهمی هستند که موجب جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های روحی و ذهنی در افراد سالمند می‌شوند.