سانحه سی‌امین روز اردیبهشت‌ماه امسال برای پرواز رئیس‌جمهوری و همراهانش باعث شد تا یک سال زودتر از موعد، کشور وارد فضای انتخاباتی شود و از پنجشنبه گذشته دهم خردادماه هم نامزدها برای ثبت نام راهی وزارت کشور شدند تا نهایتا آن‌هایی که تایید صلاحیت می‌شوند، روز هشتم تیرماه در معرض رای مردم قرار گیرند؛ انتخاباتی که رقابت‌های آن در فضای مجازی آغاز شده و شبکه‌های اجتماعی از یکی دو روز گذشته بیش از ایام عادی رنگ و بوی سیاسی گرفته‌اند.

استراتژی‌های تهاجمی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل نظرسنجی درباره احزاب و نامزدهای انتخاباتی از طریق فضای مجازی، نظرسنجی درباره دلایل مشارکت یا عدم مشارکت در فعالیت‌های سیاسی از طریق فضای مجازی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای مدیریت افکار عمومی به صورت گسترده و حتی فرامرزی و ... است

امروزه فضای مجازی در هر جامعه‌ای به عرصه‌ای مهم و تاثیرگذار تبدیل شده و نبود استراتژی مشخص برای مدیریت آن به ویژه در بزنگاه‌های انتخاباتی و در راستای تقویت مشارکت سیاسی می‌تواند آسیب‌های جدی به جامعه وارد کند.

در نبود استراتژی مشخص برای مدیریت فضای مجازی، حتی گروه‌های سیاسی همسو و متعهد هم گاه دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌دانند چگونه افکار عمومی را در راستای تقویت مشارکت سیاسی و همچنین انتخاب افراد اصلح جهت دهند. بر این مبنا تدوین یک استراتژی مناسب برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی یک ضرورت محسوب می‌شود.

علیرضا کاظمی‌زاد حیدرباغی، حسین احمدی سفیدان و همکاران در پژوهشی با عنوان «ارائه استراتژی مناسب برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی» که در در زمستان ۱۴۰۲ در فصلنامه علمی امنیت ملی منتشر شده، با شناسایی فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت وضعف شبکه‌های اجتماعی در رخدادهای سیاسی یک استراتژی مشخص برای مدیریت فضای مجازی در راستای تقویت مشارکت سیاسی ارائه کرده‌اند.

نقش فضای مجازی در انتخابات

در سال‌های اخیر بستر شبکه‌های اجتماعی در رخدادهای سیاسی همچون انتخابات نقش قابل توجهی ایفا کرده است. تبلیغات در شبکه‌های مجازی در انتخابات ریاست جمهوری ١٣٩٦ در ایران نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی رئیس‌جمهور داشت. همچنین در انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ اکثریت نامزدها از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات و جلب نظر مخاطبان و تشویق آن‌ها به مشارکت در انتخابات استفاده کردند.

یکی مسائلی که در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تقویت مشارکت سیاسی و استفاده از آن برای جلب نظر مخاطبان برای رای دادن به شخص یا جناح خاص وجود دارد این است که به نظر می‌رسد استراتژی‌های مسئولان و تصمیم‌گیرندگان برای میزان و نوع استفاده از آن برای تقویت مشارکت سیاسی وابسته به شرایط است.

با این حال، طبق پیشینه و اطلاعات موجود در کشور، هنوز یک استراتژی مشخص و تعریف‌شده که مورد تایید مراجع ذی‌صلاح برای مدیریت فضای مجازی به خصوص در موضوع مشارکت سیاسی در زمان انتخابات باشد، وجود ندارد و هر گروه و شخصی به هر صورت که صلاح بداند در ایــن فضا فعالیت می‌کند و افکار عمومی را منطبق با اهداف سیاسی خاص خود سوق می‌دهد.

راهبردهای مدیریت فضای مجازی

بر اساس نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات در حوزه فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی، چهار استراتژی شامل استراتژی محافظه‌کارانه، تهاجمی، تدافعی و رقابتی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی تعریف شده است. بر مبنای این پژوهش، استراتژی تهاجمی و استراتژی رقابتی بهترین استراتژی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی است.

استراتژی‌های تهاجمی

استراتژی تهاجمی نشانگر این است که سازمان در بهترین شرایط عملکردی قرار داشته و این توانایی را دارد تا با به کارگیری نقاط قوت از فرصت‌های خود بهره و نقاط ضعف خود را از بین ببرد و همزمان جلوی تهدیدهای بیرونی را نیز بگیرد. در این نوع استراتژی با ایجاد نوآوری به موقعیت و جایگاه رقیب حملـه شده و از گسترش موقعیت رقیب جلوگیری می‌شود. در اجرای استراتژی‌های تهاجمی می‌توان با استفاده از نقاط قوت داخلی، از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره را برد.

تدوین منشور اخلاقی برای تشکیل گروه، کانال یا پیج سیاسی یا تبلیغاتی، در نظر گرفتن مجازات برای نامزدها و کسانی که اخلاق سیاسی را در فضای مجازی رعایت نمی‌کنند، الزام گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی برای معرفی کارشناسان سیاسی خود به مخاطبان و شناسنامه‌دار کردن آن‌ها از مولفه‌های استراتژی رقابتی محسوب می‌شود

استراتژی‌های تهاجمی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل نظرسنجی درباره احزاب و نامزدهای انتخاباتی از طریق فضای مجازی، نظرسنجی درباره دلایل مشارکت یا عدم مشارکت در فعالیت‌های سیاسی از طریق فضای مجازی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای مدیریت افکار عمومی به صورت گسترده و حتی فرامرزی، ترغیب شهروندان به مشارکت در انتخابات از طریق مدیریت افکار عمومی و جهت‌دهی فکری از طریق فضای مجازی، اجازه دادن به جناح‌ها و گروه‌های سیاسی مورد تایید نظام جهت فعالیت سیاسی گسترده در فضای مجازی، بسترسازی گفت‌وگوها و مناظرات سیاسی در فضای مجازی، ارتباط‌گیری مستقیم مسئولان با شهروندان از طریق فضای مجازی، بسترسازی فعالیت‌های سیاسی گروه‌ها و جناح‌های سیاسی در فضای مجازی با هزینه کمتر، ایجاد گروه‌های ارتباطات مردمی بدون واسطه مسئولان سیاسی با شهروندان در فضای مجازی، ترغیب مسئولان به پاسخگویی و رفع شبهات از طریق فضای مجازی، بیان اخبار موثق از طریق خود مسئولان سیاسی از طریق فضای مجازی، انتشار اخبار و اطلاعات سیاسی از طریق فضای مجازی، ایجاد بسترهای رسمی و قانونی در فضای مجازی برای نامزدهای مختلف و ایجاد بستر تحلیل‌های سیاسی اخبار روز در فضای مجازی است.

استراتژی‌های محافظه‌کارانه

در این استراتژی، سازمان مجبور است ضمن حفظ نقاط قوت کلیدی، از قرارگیری در شرایط با ریسک بالا خودداری کند. هدف از استراتژی‌های محافظه‌کارانه این است که از مزیت‌هایی که در فرصت‌ها نهفته است در جهت جبران نقاط ضعف استفاده شود.

همچنین استراتژی‌های محافظه‌کارانه برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تعیین چارچوب قانونی برای انجام فعالیت‌های سیاسی در شبکه‌های مجازی، شناسنامه‌دار کردن گروه‌ها و کانال‌های فضای مجازی، تشکیل تیم‌های قوی در فضای مجازی برای خنثی سازی سم‌پاشی‌ها و شایع پراکنی‌ها در حوزه مسائل سیاسی، پاسخگویی سریع مسئولان به شائبه‌های سیاسی مطرح شده در فضای مجازی، تدوین قانون قوی و مدون جهت مجازات شایعه پراکنی‌ها و دروغگویی‌ها در فضای مجازی، تشکیل گروه پدافند غیرعامل در فضای مجازی در جهت مقابله با جنگ روانی مخالفان و دشمنان، آموزش نحوه حفظ امنیت اطلاعاتی نامزدهای انتخابی در فضای مجازی به ستادهای انتخاباتی، ایجاد بستر گفت‌وگوها و مناظره‌های سیاسی در فضای مجازی، الزام نامزدهای انتخاباتی به پاسخگویی درباره مطالب و اخبار سیاسی منتشر شده در فضای مجازی، تدوین چارچوب قانونی برای تشکیل گروه‌ها کانال‌ها و پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی در زمان انتخابات، شناسنامه‌دار کردن گروه‌ها، کانال‌ها و پیج‌های تبلیغاتی نامزدها در زمان انتخابات، افزایش امنیت فضای مجازی در زمان انتخابات جهت پیشگیری از هک شدن و سرقت اطلاعات و تشکیل اتاق عملیات روانی و مدیریت افکار عمومی در فضای مجازی جهت ترغیب شهروندان به مشارکت سیاسی است.

استراتژی‌های تدافعی

در استراتژی های تدافعی سازمان باید نقاط ضعف خود را بر طرف ساخته و جلوی تهدیدهای بیرونی را نیز بگیرد. در این استراتژی، کاملا در کمین نشسته و حرکات رقیب را زیر نظر می‌گیرند تا با استفاده از ضد حمله اجازه ندهند به موقعیت فعلی آسیبی برسد. هدف در اجرای استراتژی های تدافعی کم کردن نقاط قوت و ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است.

استراتژی‌های تدافعی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تدوین قوانین و مقررات برای فعالیت گروه‌های مجازی و مشخص کردن حد و حدود فعالیت جریان‌های سیاسی در فضای مجازی، تشکیل اتاق فکرهای حرفه‌ای برای خنثی‌سازی فعالیت‌ها و تبلیغات مخالفان و دشمنان نظام، الزام به حضور افرادی از سازمان‌های امنیتی در گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی مهم در سطح کشور و استان‌ها، تشکیل گروه‌های جهادی مقابله با جنگ نرم در حوزه سیاسی و الزام به فعالیت آنها در فضای مجازی، تشکیل کارگروه‌های امنیت اطلاعات برای فضای مجازی بخصوص در ایام انتخابات، مقابله با گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی بدون شناسنامه و دادن مجوز تاسیس گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی در زمان کوتاه و کاهش بروکراسی با هدف ایجاد انگیزه گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی شناسنامه‌دار از سویفعالان سیاسی است.

استراتژی‌های رقابتی

استراتژی رقابتی نشانگر این است که یک سازمان باید ضمن حفظ نقاط قوت خود، از استراتژی‌های ترکیبی و یکپارچه استفاده ‌کند. در این نوع استراتژی تلاش می‌شود تا با استفاده از نقاط قوت داخلی بـرای جلوگیری از تاثیر منفی تهدیدات خارجی، سازوکارهایی در پیش گرفته شود یا تهدیدات را از بین ببرد.

بسترسازی گفت‌وگوها و مناظرات سیاسی در فضای مجازی، ارتباط‌گیری مستقیم مسئولان با شهروندان از طریق این فضا، ترغیب مسئولان به پاسخگویی و رفع شبهات در شبکه‌های اجتماعی و نیز بیان اخبار موثق از طریق خود مسئولان سیاسی در این فضا از مهم‌ترین مولفه‌های راهبردسازی در این حوزه به شمار می‌آید

استراتژی‌های رقابتی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تدوین منشور اخلاقی جهت تشکیل گروه کانال یا پیج سیاسی یا تبلیغاتی، در نظر گرفتن مجازات برای نامزدها و کسانی که اخلاق سیاسی را در فضای مجازی رعایت نمی‌کنند، الزام گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی جهت معرفی کارشناسان سیاسی خود به مخاطبان و شناسنامه‌دار کردن آنها، ملزم کردن مدیران گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی به شناسنامه‌دار کردن ادمین‌های خود، گرفتن تعهد نامه از مدیران گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی از سوی مراجع قانونی جهت رعایت اخلاقیات سیاسی در زمان تبلیغات، ایجاد پدافند غیر عامل امنیت اطلاعات در فضای مجازی توسط استانداری‌ها، در نظر گرفتن مجازات‌های قانونی برای کسانی که بدون دلیل و مدرک اقدام به تخریب چهره و شخصیت‌های سیاسی می‌کنند، نوشتن پروتکل‌های باید و نبایدهای فضای مجازی گروه‌های سیاسی، در نظر گرفتن مجازات و تنبیه برای کسانی که اخبار محرمانه را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و اطلاع‌رسانی گسترده قوانین و مقررات فعالیت در فضای مجازی است.

استراتژی‌هایی مناسب بهره‌گیری از فضای مجازی در بزنگاه‌های انتخاباتی در ایران

نتایج این تحقیق که بر مبنای شناسایی ۵۱ نقطه قوت، ۳۴ نقطه ضعف، ۴۳ فرصت و ۲۲ تهدید در حوزه فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی و تحلیل داده‌ها مبتنی است، نشان می‌دهد استراتژی تهاجمی و استراتژی رقابتی بهترین استراتژی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی است و نهایتا ایجاد محیط رقابتی از طریق فضای مجازی می‌تواند مشارکت سیاسی را تقویت کند.

شبکه‌های اجتماعی مجازی برای جهت‌دهی افکار عمومی، ابزاری قدرتمند در دست دولت مردان به شمار می‌آیند. بنابراین می توان گفت با در نظر گرفتن مجازات برای نامزدها و کسانی که اخلاق سیاسی را در فضای مجازی رعایت نمی‌کنند، الزام گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی برای معرفی کارشناسان سیاسی خود به مخاطبان و شناسنامه‌دار کردن آنها، ایجاد پدافند غیر عامل امنیت اطلاعات در فضای مجازی توسط استانداری‌ها و اطلاع رسانی گسترده قوانین و مقررات فعالیت در فضای مجازی می‌توان در مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی موثر و موفق عمل کرد.

همچنین با استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای مدیریت افکار عمومی به صورت گسترده، ترغیب شهروندان به مشارکت در انتخابات از طریق مدیریت افکار عمومی و جهت دهی فکری از طریق فضای مجازی، بسترسازی گفت‌وگوها و مناظرات سیاسی در فضای مجازی، ارتباط‌گیری مستقیم مسئولان با شهروندان از طریق فضای مجازی، ترغیب مسئولان به پاسخگویی و رفع شبهات از طریق فضای مجازی، بیان اخبار موثق از طریق خود مسئولان سیاسی از طریق فضای مجازی، انتشار اخبار و اطلاعات سیاسی از طریق فضای مجازی و ایجاد بسترهای رسمی و قانونی در فضای مجازی برای نامزدهای مختلف می‌توان فضای مجازی را با رویکرد تقویت مشارکت سیاسی مدیریت کرد.

بنابراین براساس یافته‌های علمی و میدانی، استراتژی‌های اثر بخش مفید و مورد نیاز برای برای مدیریت فضای مجازی با هدف مشارکت سیاسی شامل استراتژی‌های رقابتی و تهاجمی است.

پی‌نوشت:

علیرضا کاظمی‌زاد حیدرباغی، حسین احمدی سفیدان و همکاران، «ارائه استراتژی مناسب برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی»، فصلنامه علمی امنیت ملی سال سیزدهم، شماره پنجاه، زمستان ۱۴۰۲