بین الملل تابناک: در ماه گذشته رافائل گروسی مدیر کل آژانس اتمی برای شرکت در کنفرانس علوم و فنون هسته‌ای به ایران سفر و با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. او به فایننشال‌تایمز اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران آماده گفت‌وگو بر سر «مسائل ملموس» است. او همچنین گفت: «من در آنها شناختی مبنی بر این می‌بینم که تعامل بهتر از حرکت در مسیری کاملاً واگرایانه است که باعث تنش‌های بیشتر و حتی خطرات بیشتر از جمله جنگ می‌شود. این مسئله خیلی مهم است، چون ما بعد از چندین ماه عدم تعامل دوباره به هم وصل شدیم.»

گروسی اضافه کرد که ایران از زمان حمله ۷ اکتبر به این سو بر سرعت یا وسعت فعالیت‌های هسته‌ای خود اضافه نکرده است. مدیر کل آژانس همچنین گفت: «شواهدی دال بر اینکه ایران در حال حرکت به سمت برنامه تسلیحاتی است یا به سمت آن حرکت کرده و یا قصد دارد حرکت کند.» او گفت: «اما برنامه هسته‌ای آنها رو به رشد است. دارد بزرگتر می‌شود، وسیع‌تر می‌شود و قوی‌تر می‌شود. شکی در این نیست.»

در تحولی دیگر در ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای با نام «قانون تحریم‌های انرژی ایران و چین ۲۰۲۳» را با ۳۸۳ رأی موافق در مقابل ۱۱ رأی مخالف برای تحریم بیشتر فروش نفت تصویب کرد. هدف این قانون، جلوگیری از فروش نفت ایران به چین است. این لایحه در پی اصلاح «بخش ۱۲۴۵ (d) قانون اختیارات دفاع ملی (NDAA) برای سال مالی ۲۰۱۲» و اضافه کردن بندی به این بخش از قانون است. این قانون برای اجرا شدن نیاز به تصویب سنا نیز دارد و باید فرآیندی طولانی را پشت سر گذارد، به ویژه که لوایحی شبیه این لایحه در پیچ و تاب کنگره آمریکا زیاد است و تا تصویب شدن فاصله دارد. اگر این لایحه توسط دولت بایدن اجرایی شود آسیب جدی به توافق ماه می۲۰۲۳ که با ایران حاصل کرد وارد خواهد شد.

در خصوص این موضوع، خبرنگار تابناک گفت‌وگویی با «رحمان قهرمانپور» پژوهشگر روابط بین الملل و کارشناس سیاست خارجی انجام داده که در ادامه می‌خوانیم.

* توافق ایران و آژانس در ماه مارس ۲۰۲۳ از سوی ایران تفاهم خوانده می شود در حالی که آژانس اصرار دارد آنرا توافق ذکر کند. گویا بعد از سفر اخیر گروسی به ایران وی این توافق را تفاهم خوانده است. آیا موضوع معنای خاصی دارد؟

اختلاف بیشتر از آن که در واژه باشد، در برداشت و تفسیر از این توافق است. بنابر آن چه آقای گروسی و مقامات آژانس اعلام کرده اند، برداشت آژانس این است که ایران باید اجازه دهد که آژانس در مراکزی که سانتریفیوژها مونتاژ یا تولید می شوند، دوربین نصب کنند که این موضوع بر اساس توافق جامع پادمانی یا سی اس ای است؛ یعنی از نظر آژانس عدم اجرای پروتکل الحاقی در ایران مانع از نصب این دوربین ها نیست.

اما بر اساس تفسیری که ایران از این توافق دارد، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی کند، لذا در چارچوب توافق جامع پادمانی نمی تواند اجازه دهد که آژانس این دوربین ها را نصب کند. بنابراین، تفاوت در تفسیر و برداشتی است که دو طرف از اساسنامه آژانس و توافق جامع پادمانی دارند.

* آیا در سفر اخیر گروسی ، همکاری خارج از تفاهم مارس ۲۰۲۳ هم مد نظر بوده است یا صرفا تاکید بر همان تفاهم بوده است؟

در سفر اخیری که آقای گروسی به تهران داشت، بر دو نکته تاکید کرد: اجرای توافق جامع پادمانی همانطور که ذکر شد و دیگری حل و پاسخ دادن به سوالات آژانس در مورد دو مکان ادعایی که آژانس معتقد است که در آن ها ذرات اورانیوم با درجه غنای بالا پیدا کرده و از ایران می خواهد که توضیح دهد این ذرات به چه دلیل در آن مکانها پیدا شده اند. اختلاف ایران و آژانس در سایت مریوان و آباده حل شده، اما در این مورد حل نشده است. بنابراین، آقای گروسی در سفر خود به تهران بر این موضوع تاکید کرد؛ یکی، حل ابهامات آژانس در خصوص این دو مکان ادعایی و دیگری اجرای توافقی که گفته شد!

اما، ایران پیشنهاد جدیدی را روی میز آژانس گذاشته که هنوز آژانس در این مورد نظر نداده است. آقای اسلامی اعلام کرده که ایران طرحی ارائه داده که موضوعات گذشته، فعلی و آینده هسته ای ایران از هم جدا می شوند؛ بدین معنا که اگر موضوع آن دو مکان ادعایی هم حل شدند، آنها را آژانس با فعالیتهای هسته ای کنونی ایران مرتبط نسازد. این مسئله از این رو حائز اهمیت است که آژانس اعلام کرده و معتقد است که میان فعالیتهای گذشته، فعلی و آینده ایران ارتباطی وجود دارد و آژانس باید این ارتباط را متوجه شود و فهم آن مستلزم این مسئله است که ایران فراتر از توافق جامع پادمانی با آژانس همکاری نماید.

* به گفته دیپلمات‌های حاضر در مذاکرات، دولت بایدن به دنبال جلوگیری از تشدید تنش‌ها با تهران قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در پاییز است و به همین دلیل متحدان اروپایی را تحت فشار قرار می‌دهد تا از انتقاد از ایران به دلیل پیشرفت در برنامه هسته‌ای‌اش دست بردارند. نظر شما در این باره چیست؟

در خصوص رویکرد بایدن، به نظر می رسد که همین طوری است؛ یعنی در شرایطی که جنگ اوکراین ادامه دارد و جنگ غزه تشدید شده و انتخابات ریاست جمهوری در امریکا نزدیک است، قاعدتا جو بایدن تلاش می کند تا فضا را کنترل کرده و میزان تاثیرگذاری فرآیندهای نامطلوب بر فرآیند انتخابات ریاست جمهوری را کاهش دهد. طبیعتا یکی از این مسائل، مسئله ایران و خاورمیانه است. اگر این موضوع در سه ماه آینده تبدیل به یک مسئله بحرانی شود، ترامپ می تواند از این مسئله استفاده کرده و موقعیت بایدن تضعیف شود.

لذا، نکته درستی است که بایدن در تلاش است تا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری امریکا در نوامبر ۲۰۲۴، اتفاق خاصی که تاثیر منفی بر روی انتخابات می گذارد، رخ ندهد. در همین راستا، بایدن نه با ایران به صورت جدی وارد مذاکره خواهد شد و نه کاملا از مذاکرات کناره گیری خواهد کرد؛ یعنی در حالت حد وسط خواهد بود که رقیب او نتواند او را مورد انتقاد قرار دهد و از سوی دیگر اجازه ندهد که ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دست به تشدید تنش با امریکا بزند.