رسول سلیمی: در بحبوحه مذاکره برای آتش‌بس میان حماس و اسرائیل، گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای در رسانه‌های غربی و عربی شکل گرفت که آیا حماس دفتر سیاسی خود را از قطر به کشور دیگری منتقل می‌کند یا قطر قصد دارد رهبران حماس را از این کشور اخراج کند و دفاتر این گروه را ببندد؟

این گمانه‌زنی‌ها آنجا به اوج رسید که اسماعیل هنیه در استانبول با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار کرد. چه آنکه حماس در بیانیه‌ای که شب پس از ورود اسماعیل هنیه به ترکیه منتشر کرد، اعلام کرده بود که جنگ غزه در دستور کار مذاکرات دو طرف قرار دارد.

در همین حال هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه که قبل از آن به دوحه سفرکرده بود، در دیدار با اسماعیل هنیه گفته بود: «نمایندگان حماس بار دیگر به وی تأکید کردند که تشکیل یک دولت فلسطینی در مرزهای ۱۹۶۷ را که به طور ضمنی به معنای به‌رسمیت‌شناختن دولت اسرائیل است، می‌پذیرند و پس از تشکیل دولت فلسطینی، از مبارزه مسلحانه دست می‌کشند» فیدان در ادامه مدعی شده بود: «حماس بدین ترتیب دیگر نیازی به شاخه نظامی نخواهد داشت و به‌عنوان یک حزب سیاسی به حیات خود ادامه خواهد داد.»

در همین حال و بعد از شایعاتی که برخی رسانه‌ها مبنی بر اعمال فشار بر حماس جهت ترک دوحه مطرح کردند، سعی در فشار سیاسی به حماس در میانه مذاکره با اسرائیل بودند تا آنکه «زاهر جبارین» رئیس جنبش حماس در کرانه باختری طی مصاحبه‌ای اعلام کرد: شایعات منتشرشده درباره انتقال دفاتر این جنبش از قطر به ترکیه درست نیست و حماس تأکید می‌کند که دفاتر خود را به هیچ مکانی خارج از دوحه منتقل نخواهد کرد. دوحه در سال ۲۰۱۲ میزبان دفتر سیاسی حماس شد. خالد مشعل، رئیس‌دفتر سیاسی جنبش حماس در آن زمان، پس از آغاز جنگ داخلی سوریه و به دلیل حمایت از مخالفان دولت بشار اسد که علیه این کشور مبارزه می‌کردند ناچار شد سوریه را به مقصد دوحه ترک کند.

از جمله این فشارهای رسانه‌ای به دنبال انتشار گزارشی در روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال رخ داد که به نقل از «مقامات عرب» گزارش داده بود «رهبری سیاسی جنبش حماس در حال بررسی امکان انتقال مقر خود به خارج از قطر است و حداقل با دو کشور منطقه تماس گرفته است که یکی از آنها سلطان‌نشین عمان است. هدف رهبران حماس این است که ببیند آیا این کشورها آماده میزبانی از رهبران سیاسی این گروه هستند.»

در برخی گزارش‌ها به الجزایر هم به‌عنوان میزبان احتمالی اشاره شده بود. در همین راستا روزنامه فرانسوی لوموند نیز از سندی که عربستان سعودی به وزارت امور خارجه فرانسه فرستاده بود خبر داد که حاوی طرحی برای پایان‌دادن به بحران غزه است. بر اساس این گزارش، طرح دولت سعودی از جمله شامل تبعید رهبران حماس به الجزایر و استقرار نیروهای صلح‌بان عرب در غزه بود.

بعدازاین شایعات، موسی محمد ابو مرزوق از اعضای ارشد فلسطینی حماس در مصاحبه‌ای تصریح کرد: «مطالب منتشر شده در این باره، جوسازی رسانه‌ای باهدف تحت‌فشار قراردادن قطر است و اگر قرار باشد رهبران حماس به کشور دیگری منتقل شوند – که در حال حاضر این موضوع مطرح نیست – به اردن خواهند رفت.»

اما ناظران سیاسی دلایل دیگری نیز برای ضعیف‌بودن احتمال انتقال حماس به ترکیه قائل هستند. از جمله این موارد آن است که اکنون حدود ۱۵ هزار نیروی نظامی ترکیه در قطر حضور دارند. این نیروها به دنبال بحران محاصره این کشور از سوی عربستان، امارات، بحرین و مصر و باهدف حمایت و حفاظت از نظام پادشاهی قطر در این کشور مستقر شدند؛ بنابراین سفر وزیر خارجه ترکیه به قطر و سفر اسماعیل هنیه و خالد مشعل به ترکیه به فاصله یک روز بعد از آن از آنجا معنادار است که ترکیه بدون هماهنگی و رضایت سیاسی قطر، حماس را نخواهد پذیرفت.

بااین‌حال در آن زمان اکثر خبرگزاری‌ها اشاره کردند که قطر تحت‌فشار آمریکایی‌ها می‌خواهد رهبران حماس را از دوحه به کشور دیگری منتقل کند. بااین‌حال نباید از یاد برد که قطری‌ها روابط بسیار نزدیکی با امریکا دارند و در سیاست‌های منطقه‌ای این کشور مانند مذاکره با طالبان در دوحه نقشی جدی ایفا کردند و انتقال حماس به ترکیه بدون هماهنگی با امریکایی‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود.

نقش قطر در جنگ غزه همواره مورد انتقاد بنیامین نتانیاهو قرار گرفته و او دولت قطر را به حمایت مالی از حماس متهم کرده است می‌کند؛ اما هم‌زمان نیز از آن کشور خواسته با استفاده از نفوذ خود، حماس را برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی تحت‌فشار بگذارد. در چنین شرایطی و با ارزیابی سخنان وزیر خارجه ترکیه و سفر سران حماس به این کشور، این احتمال مطرح است که پشت پرده گفت‌وگوهایی در خصوص راضی‌کردن حماس به قبول راه‌حل دو کشوری آغاز شده باشد.

به‌عبارت‌دیگر مسئله دو کشوری که اکنون آمریکا، اروپا، ترکیه و برخی کشورهای عربی از آن استقبال می‌کنند، همواره با سردی و امتناع حماس مواجه بوده و جلب نظر این گروه پیشرفت بزرگی برای پایان‌دادن به جنگ غزه خواهد بود. البته این در صورتی است که امریکا بتواند راست‌گرایان در اسرائیل را هم تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری کنترل و موافقت آنها را جلب کند. مذاکراتی که برای جلب نظر حماس از سوی ترکیه و قطر دنبال می‌شود.

۳۱۱۲۱۳