در دین مبین اسلام برترین نوع مرگ شهادت در راه خداست. شهید در مقایسه با دیگران برترین جایگاه و بالاترین منزلت را نزد پروردگار دارد. خداوند متعال در قرآن کریم، منزلت شهید را این گونه توصیف می‌کند: «... ولاتَحْسَبَنَّ الذّینَ قُتِلوا فی سَبیلِ اللَّهِ أمواتاً بَل أَحیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِم یرْزَقُونَ؛و کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندارید؛ بلکه اینان زنده و نزد پروردگارشان متنعم‌اند».(آل عمران، آیه ۱۶۹) این مقام و منزلتی است که نصیب هر کس نمی شود و همانطور که گفته شده تنها آنان که در مسیر جهاد و در راه خدا جان خود را از دست می دهند، به این مقام و منزلت می رسد.  در پی حادثه تلخی که روز گذشته  برای سید ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور فقید کشورمان و همراهانشان به وقوع پیوست، و به شهادت این بزرگوارن منجر شد، با دکتر سجاد ایزدهی، رئیس پژوهشکده نظام اسلامی ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در خصوص منزلت شهید و انواع شهادت در راه خدا سخن گفته ایم.

در ادبیات دینی جهاد محدوده بسیار وسیعی دارد

دکتر سجاد ایزدهی، در ابتدا به بیان اینکه شهادت در ادبیات دینی به مرگی اطلاق می‌شود که براساس  ارزش‌های اسلامی و در راه رسیدن به آن‌ها حاصل شده باشد؛ گفت: در اصطلاح فقه و دین شهید به کسی می‌گویند که در معرکه جنگ با دشمن و به غرض تعالی جامعه برای دفع دشمن، برای توسعه مبانی دینی، جان خودش را عرضه می‎کند و در معرکه نبرد جانش را هدیه خدا می‌کند.

وی افزود: طبعا آن مسئله‌ای که شهید را با سایر کسانی که جان می‌دهند متمایز می‌کند این است که شهادت در پیامد جهاد صورت می‌گیرد. اگر کسانی در جهاد شرکت کنند و جانشان را در راه جهاد یا در راه خدا تقدیم کنند، به آن‌ها شهید اطلاق می‌شود. لکن اگر ما جهاد را به صرف شرکت در جنگ و ریخته شدن خون به واسطه ابزارآلات جنگی تلقی کنیم، تنها به بخشی از مفهوم جهاد اشاره کرده ایم. اما در ادبیات دینی جهاد یک محدوده بسیار وسیعی دارد و یک بخشی از آن برای تقدیم جان در معرکه جنگ است.

این پژوهشگر در ادامه به تبیین مفهوم جهاد در راه خدا پرداخته و افزود: بسیاری از اموری که در جامعه اسلامی شکل می‌گیرد و غرض آن توسعه دین، ارزش‌های دین، جامعه اسلامی است؛ نیازمند تلاش و به کارگیری سعی وافر است. ماده جهاد از ماده جَهد یا جُهد به معنای تلاش کردن، به معنای تمامی وسع و همت را به کار گرفتن می‌آید و ممکن است که برخی در معرکه جنگ نتوانند حاضر شوند اما به واسطه اهدای مال، جهاد مالی می‌کنند. بعضی‌ها ممکن است جهاد تبلیغ و تبیینی کنند، طبعاً اگر انسان به واسطه این جهاد به شهادت برسد باز هم ثواب شهادت دارد.

تلاش  در کارزار فرهنگی، اقتصادی وسیاسی نیز جهاد است

دکتر ایزدهی در ادامه به اشاره به نمونه های در تاریخ اسلام عنوان کرد: در تاریخ داریم که بسیاری از دوستان اهل بیت جان خودشان را در راه دفاع از اهل بیت و در مقابله  با  حاکم ستمگر از از دست می دهند. در حالی که این مرگ به اصطلاح در کشاکش نبرد نظامی  نبوده است اما عملاً این‌ها هم شهید تلقی می‌شوند. لذا جهاد را نباید ضرورتاً به حضور در معرکه جنگ تلقی کرد، بلکه بسیاری از موارد دیگر را هم شامل می‌شود. از سوی دیگر جنگ در زمان گذشته یک محدودیتی داشت و اگر سخن از جهاد می‌شد اشاره به جنگ در میدان نبرد بود اما امروزه جنگ‌ها هم گونه‌های مختلفی پیدا کرده و در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی معنا پیدا کرده است. دشمن گاهی اوقات در معرکه جنگ نظامی می‌خواهد یک جامعه‌ای را شکست بدهد و  در بسیاری از موارد دیگر در معرکه فرهنگ و اقتصاد و سیاست و دیپلماسی این کار را انجام می‌دهد. همانطور که اگر کسی در کارزار جنگ تمام همتش را بذل می‌کرد و در نهایت به ایثار جان به شهادت می‌رسید، امروزه اگر کسی در معرکه‌های دیگری از جنگ شرکت کند و به این  واسطه جانش را ببازد، بازهم شهادت حاصل می‌شود، چون شهادت در معرکه جنگ اتفاق افتاده است.

مرگ در راه تعالی جامعه شهادت است

وی  با اشاره به جایگاه قهرمانان ملی در سایر جوامع بیان داشت: در عرف رایج سایر جوامع، فارغ از اسلام، آن‌ها هم ولو نه مشابه تعبیر اسلام از شهادت که در ادبیات قرآنی است بلکه با تلقی و تعابیر خودشان، افرادی  را که  در راه حفظ میهن، حفظ جامعه و حفظ دیگران تلاش می‌کنند، قهرمانان ملی و  شهید می دانند و از آن‌ها به نیکی یاد می‌کنند. علتش هم این است که آن‌ها جانشان را  برای حفظ سایر افرد جامعه، و مصون ماندن و امنیت هم میهنانشان از گزند ایثار و اهدا کرده اند. در فضای جمهوری اسلامی همچنان که استهزار دارید ما از شهدای امنیت و از شهدای سلامت یاد می‌کنیم و کسانی که در زمان کرونا جانشان را دادند برای اینکه جان دیگران را حفظ کنند، کسانی که جان خودشان را در داخل کشورمان دادند برای اینکه  امنیت این جامعه حفظ شود، این‌ها شهید تلقی می‌شوند و در قبال این‌ها افرادی قرار دارند که تمام همتشان را قرارداده‌اند برای تعالی جامعه، برای استقلال جامعه، برای رفع سلطه بیگانگان نسبت به جامعه، این‌ها اگر در این راه به شهادت برسند و جانشان را تقدیم کنند، این‌ها هم شهید تلقی می‌شوند و می‌شود آن‌ها را هم شهید خدمت تلقی کرد.

دکتر ایزدهی در ادامه افزود: با توجه به نکاتی که عرض کردم شهید سید ابراهیم رئیسی به چند جهت و به چند تعبیر ایشان و همراهاشان شهید تلقی می‌شوند. نکته اول: امروزه جنگ اسلام و کفر یک جنگ تمدنی و فراگیر است و شهید رئیسی به عنوان سردار جنگ در عرصه اقتصاد و عرصه سیاست، در عرصه دیپلماسی، در عرصه فرهنگ عملاً در موقعیتی که دشمن می‌خواهد کشور ایران به عنوان ام‌القرای اسلام را در عرصه‌های مختلف به شکست بکشاند، در مقابل آن‌ها قیام می‌کند، در مقابل آن‌ها می‌ایستد و سعی میکند با تضمین استقلال کشور دشمن را به عقب براند. طبیعی است که دشمن بخواهد در معرکه نبرد کلان ایشان را به شهادت برساند. از این جهت جان باختن ایشان شهادت تلقی می‌شود که ایشان در وسط میدان جنگ تمدنی اسلام و کفر و نظام سلطه قرار داشت  و عملاً تمام تلاشش را به این جهت انجام داد.  

سرداری که در راه خدمت جانش را تقدیم کرد

وی در ادامه به شرح نکته دوم پرداخت و گفت: نکته دوم: شهادت یعنی جان، ایثار آن چیزی که انسان دوست دارد  و برای آن ارزش والاتر، برای تحصیل رضایت خداوند.آیت الله رئیسی در طول این چندین سال گذشته، از هیچ تلاشی برای خدمت رسانی دریغ نکرده و شاید ساعتی را هم به استراحت نپرداخته و در کنار نزدیکانش نبوده و به خاطر نظام و به خاطر انقلاب و به خاطر اسلام، طبیعتاً از تمام داشته‎هایش می‌گذرد و برای اعتلای اسلام تلاش می کرده است.

نکته سوم: سردار خدمت، سردار فرهنگ، سردار اقتصاد که مدیر ارشد جامعه تلقی می‌شود، عملاً برای حفظ جامعه‌ اسلامی، برای کمک به ارکان نظام، کمک به توسعه انقلاب اسلامی تمام تلاشش را انجام داد، در معرکه‌ها، در جاهای سخت، در بدترین شرایط رفته و طبعاً اگر کسی در این مسیر جانش را ببازد شهید تلقی می‌شود.

در ادبیات دینی ما ست که اگر مثلاً کسی در راه رفتن به یک‌سری از ارزش‌ها مثل نمازجمعه، مسجد، در راه اگر مرگ بر او حاصل شود شهید تلقی می‌شود. باز براساس یک منطق دیگری بالاترین ارزش‌ها در نظام اسلامی، خدمت به خلق، کمک به مردم، کمک به مستمندان، بینوایان، محرومان، بالاترین امور در نظام اسلامی تلقی می‌شود و بیشترین ارزش را دارد و همگان شاهد بودیم که آیت الله رئیسی تمام همتش را قرار داد و ایشان عملاً سید محرومان و کمک کار محرومان بود و تلاش خستگی ناپذیرش را برای این حوزه انجام داد و عملاً در راه اعتلای ایران، در راه اعتلای اسلام، در راه بزرگداشت ارزش‌های اسلامی، در راه کمک به آن اقشار آسیب‌پذیر تمام تلاشش را کرد و در همین راه هم جان مبارک را تقدیم جانان کرد.

کسانی شهید می‌شوند که شهید بوده باشند

رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی در پایان با بیان اینکه اگر از رئیس جمهور فقید به عنوان شهید یاد نکنیم عجیب است ؛ گفت : از این جهت ما اگر از ایشان به عنوان شهید یاد نکنیم عجیب است و ایشان عملاً شهید است. شهید خدمت، شهید جنگ تمدنی، شهید به معنای ایثار جان برای ارزش‌ها و طبعاً باز به تعبیر سردار سلیمانی که کسانی شهید می‌شوند که شهید بوده باشند، زندگی مبتنی بر اخلاص، مبتنی بر معنویت، مبتنی بر اخلاق، مبتنی بر نوع‌دوستی، مردم دوستی، مبتنی بر ارزش‌های اسلامی، کسی اگر یک عمر اینگونه زندگی کند و طبیعتاً خدا هم او را بپذیرد و عملاً جانش را به بهای بهشت بگیرد، شهید تلقی می‌شود.

شهید آیت الله رئیسی در طول زندگی‌شان عملاً اینگونه رفتار کردند. شهیدانه زندگی کردند، با شهدا زندگی کردند و عملاً هم خداوند از یک طرف به این‌ها مزد شهید می‌دهد. از یک طرف هم در جامعه این‌ها قهرمانان ملی تلقی می‌شوند. کسانی که زندگی‌شان را وقف جامعه کردند، زندگی‌شان را وقف مردم و محرومان کرده‌اند. طبیعتاً این‌ها به عنوان ایثارگران عرصه اقتصاد و عرصه فرهنگ و عرصه جامعه، شهدای جامعه هستند. وی این شهدا را حجت های برای دیگران دانست و گفت: این تعبیر را هم شاید بشود به کار برد که شهید به معنای حجت است، شهید حجت بر دیگران است. شهداء علی الناس که در بعضی از تعابیر داریم، یعنی حجت بر دیگران هستند. آیت الله رئیسی حجت بودند بر دیگران در تلاش، در اخلاص، در ایثار، در فداکاری و در بذل تمام تلاش و تمام کوششان برای توسعه جامعه اسلامی، محرومان و ارزش‌های اسلامی، ان‌شاءالله خداوند ارزش بالاترین شهدا را برای ایشان و همراهانشان رقم بزند و ان‌شاءالله با سید الشهدا محشور شوند و اجرشان را از خداوند دریافت کنند.