[ ملیحه محمودخواه ] سالانه در ایران بیش از 5تا 8هزار نفر دچار مرگ مغزی می‌شوند که هر کدام می‌توانند 8عضو را اهدا کنند. در کنار این روزانه 7تا 10 نفر که در انتظار پیوند اعضا هستند به‌دلیل نرسیدن عضو پیوندی، جان می‌دهند. اینها در حالی است که اگر در این خصوص فرهنگسازی شود دیگر کسی به‌خاطر نرسیدن عضو، از دنیا نمی‌رود.
آمارها نشان می‌دهد که سالانه بیش از هزار مورد مرگ مغزی منجر به اهدای عضو می‌شود و سالانه هزاران عضو قابل انتقال که می‌تواند جان انسانی را نجات دهد به زیر خاک می‌رود. این در حالی است که روزانه بیش از 7تا 10 نفر که در لیست انتظار اهدای عضو هستند جان خود را از دست می‌دهند.
پیوند برای وقتی که درمان جواب نمی‌دهد
فرآیند درمان بیماری‌ها گاهی به جایی می‌رسد که یک عضو از نظر عملکردی با درمان دارویی و جراحی بهبود پیدا نمی‌کند و در چنین مواقعی باید پیوند صورت بگیرد.
کتایون نجفی‌زاده، مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان، در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید که عضو پیوندی می‌تواند از چند محل تامین شود. در نخستین حالت می‌توان عضو پیوندی را از فرد زنده گرفت به‌طور مثال فردی دو کلیه دارد که می‌تواند یکی از آنها را اهدا کند. در برخی از موارد نیز قسمتی از کبد را اهدا می‌کنند، البته شرایط اهدای آن، کمی ویژه است و پیوند کبد درصورتی انجام می‌شود که سایز بدنِ گیرنده کوچک باشد یا کودک باشد.
اما حالت دیگر پیوند این است که عضو موردنیاز از پیکر فردی که مرگ مغزی شده، تامین می‌شود. کسی که ایست قلبی می‌کند کیفیت اعضای بدنش پایین می‌رود درواقع گردش خون می‌تواند اندام‌ها را با کیفیت بالاتری نگه دارد، اما در مرگ مغزی سلول‌های مغزی مرده‌اند با وجود این، به واسطه باطری اتوماتیکی که خداوند در قلب انسان قرار داده و به کمک اکسیژن‌رسانی مصنوعی که کادر پزشکی انجام می‌دهند، می‌توان قلب را برای چند روز نگه داشت و تپش قلب را حفظ کرد.
او در پاسخ به اینکه چرا تنها چند روز می‌توان تپش قلب را حفظ کرد؟ پاسخ می‌دهد: «سموم سلول‌های مرده مغز، می‌توانند اندام‌ها را از بین ببرند، یعنی حداکثر بعد از دوهفته فرد دچار ایست قلبی می‌شود و اعضایش دیگر قابلیت پیوند ندارند. بنابراین خانواده‌ها باید بتوانند سریعا در مورد اهدای عضو بیمار خود تصمیم بگیرند که کار دشواری است.»
پیوند از مرگ‌های قلبی افزایش داشته است
چند روز پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه برای نخستین بار عمل پیوند اعضا از بیمار مرگ قلبی در بیمارستان فیروزگر انجام شده، این در حالی است که نجفی‌زاده توضیح می‌دهد که روش دوم تامین اعضای موردنیاز پیوندی از پیکر انسان‌هایی است که به‌خاطر مرگ‌های قلبی فوت می‌کنند. در برخی از کشورها مانند اسپانیا آمار تصادفات به‌دلیل قوانین سختگیرانه‌ای که وجود دارد بیش از 85درصد کاهش پیدا کرده است و از آنجا که تصادفات عامل اصلی مرگ مغزی به شمار می‌رود احتمال وقوع مرگ مغزی پایین است. به همین دلیل در این قبیل کشورها بیشتر از فوتی‌های بیماران قلبی برای پیوند استفاده می‌شود. گرچه ایست قلبی کیفیت اعضا در این افراد پایین‌تر است، اما بازهم بهتر از کمبود اعضای پیوندی است.
نجفی‌زاده در این خصوص می‌گوید: «فردی که دچار ایست قلبی شده و گردش خون در او قطع شده نیز قابلیت اهدای عضو را دارد، اما این کار باید با سرعت انجام شود. بعد از اطمینان از اینکه دیگر این فرد برنمی‌گردد، باید با دستگاه، جریان خون را در شریان‌های اصلی او حفظ کرد و با رضایت خانواده، اعضای بدن او اهدا شود.»
این پزشک متخصص خاطرنشان می‌کند: «به این روش اهدا DCDگفته می‌شود. در مرگ مغزی 8عضو قابلیت پیوند دارد، اما در مرگ قلبی این تعداد کمتر می‌شود، ضمن آنکه کیفیت اندام‌ها هم پایین است، اما با وجود این همین عضو برای کسی که مشکل و نیاز به عضو پیوندی دارد، کمک‌کننده است.»
به‌گفته وی، DCD چند فرم دارد که اجرای همه آنها در ایران امکانپذیر نیست. در حالت اول اگر فردی در خارج از بیمارستان دچار مرگ قلبی شد بلافاصله با اورژانس هماهنگ می‌شود و لوله‌گذاری برای خون‌رسانی انجام می‌شود و با خانواده او صحبت شده و بعد از رضایت، اهدا انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: «اما اگر در بیمارستان این اتفاق بیفتد بلافاصله فرد به اتاق عمل منتقل می‌شود و فرد زیر پمپ قلبی و ریوی قرار می‌گیرد و جریانِ خون را در بدن او به گردش درمی‌آورند تا اعضای بدنش فاسد نشود و بلافاصله عضو اهدایی برداشته می‌شود.»
با این حال، این شیوه هم‌اکنون در ایران به راه افتاده است و این کمک می‌کند افرادی که ایست قلبی دارند، نیز بتوانند اهدای عضو داشته باشند.
نجفی‌زاده با اشاره به اینکه فرد مبتلا به مرگ مغزی علائم حیاتی‌اش ناپایدار است، تأکید می‌کند: «گاهی فرد مبتلا به مرگ مغزی دچار ایست قلبی هم می‌شود و اگر تیم آنجا باشد، بلافاصله می‌توان اعضا را اهدا کرد.»
تصادفات عامل اصلی مرگ مغزی در ایران
سالانه آمار مرگ ناشی از تصادفات در ایران بالاست به‌طوریکه بین 16تا 18هزار نفر بر اثر تصادفات جان خود را از دست می‌دهند. طبق محاسبات از این تعداد برخی هم سکته مغزی می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که آمار مرگ مغزی 5تا 8هزار مورد در سال است که بیش از نصف اینها قابلیت اهدای عضو دارند که از بین آنها حدود هزار نفر اعضای بدن‌شان اهدا می‌شود و دو تا سه هزار نفر بدون اهدای عضو دفن می‌شوند.
این در حالی است که هر مرگ مغزی می‌تواند 8عضو پیوندی داشته باشد، اگر بنا را بر اهدای سه تا چهار عضو هم بگیریم یعنی اگر حتی حداقل مرگ مغزی‌ها را دو هزار نفر درنظر بگیریم که هرکدام تنها سه عضو قابل اهدا داشته باشند، درواقع 6هزار عضو قابل اهدا که می‌تواند یک نفر دیگر را زنده نگه دارد، زیر خاک می‌رود این یعنی یک ضرر مطلق.
این در حالی است که مراجع اعزام مانند آیت‌الله مکارم شیرازی اهدای اعضای فردِ مرگ مغزی را واجب عینی دانسته‌اند چراکه بیماران برای ادامه زندگی به این اعضا نیاز دارند.
همه جامعه اهداکننده‌اند
شاید جالب باشد که بدانید در برخی از کشورها همه افراد جامعه اهدا‌کننده هستند مگر اینکه فردی کارت عدم‌اهدا داشته باشد.
همه واجب می‌دانند که هر فرد مبتلاشده به مرگ مغزی اعضایش اهدا شوند چراکه به‌گفته نجفی‌زاده ممکن است در آن شرایط مرگ مغزی، خانواده نتواند تصمیم درست بگیرد، برای همین واجب است که همه، کارت اهدای عضو داشته باشیم. برای آنکه خودمان به خانواده کمک کنیم که در شرایط حساس تصمیم درست بگیرند. خانواده در آن لحظه به‌دلیل ناراحتی‌ای که از مرگ عزیزشان دارند ممکن است نتوانند تصمیم درستی اتخاذ کنند، اما اگر بدانند که عزیزشان چه می‌خواسته در تصمیم‌گیری راحت‌تر هستند.
اهدای عضو باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود
طبق آمارها بیشتر خانواده‌هایی که می‌دانند عزیزشان موافق اهدای عضو هستند نزدیک به صددرصد برای اهدای رضایت می‌دهند، اما اگر ندانند فرد، خودش چه نظری در مورد اهدای عضو دارد چیزی در حدود 48درصد رضایت می‌دهند.
مرگ مغزی، مرگی همراه با تپش قلب
مرگ مغزی، مرده‌ای است که قلبش تپش دارد و این موضوع باید فرهنگسازی شود. نجفی‌زاده تأکید می‌کند که باید با فرهنگسازی این موضوع برای خانواده‌ها مسجل شود که هر عضو عزیزان‌شان تا چه حد می‌تواند جان سایر شهروندان را نجات دهد؟
او توضیح می‌دهد که صداوسیما و شبکه‌های مجازی وظیفه دارند که بحث اهدای عضو را به درستی به مردم آموزش دهند. شاید ساخت برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها به اشتباه مردم را دچار سردرگمی می‌کند. در این فیلم‌ها نشان می‌دهد که بعد از چند روز فردی که دچار مشکل است دوباره به زندگی بازمی‌گردد. این قبیل فیلم‌ها بدون کارشناسی ساخته می‌شوند. درواقع باید فرق بین کُما و مرگ مغزی به مردم آموزش داده شود و این را به مردم تأکید کنند که مرگ مغزی مساوی با مرگ حتمی است و بازگشتی برای او وجود ندارد.
رتبه 29ایران در اهدای عضو در دنیا
بیش از 25سال است که عمل‌های پیوند اعضا در ایران انجام می‌شود و تاکنون بیش از 11هزار خانواده برای اهدای عضو عزیزشان که دچار مرگ مغزی شده رضایت دادند و 73هزار نفر نیز این اعضا را دریافت کرده‌اند.
امید قبادی، از فعالان حوزه پیوند اعضا به «شهروند» می‌گوید: «31اردیبهشت سال 68امام خمینی (ره) در مورد اهدای عضو فتوا دادند و موانع مذهبی آن برطرف شد. در سال 1379مصوبه مجلس را داشتیم و بحث پیوند اعضا آغاز شد.»او با اشاره به اینکه شاخص اهدای عضو در حدود دودهم بود، ادامه می‌دهد: «شاخص اهدای عضو تعداد سالانه اهدای عضو به ازای هر یک میلیون نفر است که شاخص جهانی است.» پایان سال 98و اوایل کرونا شاخص در ایران به 14.3رسید یعنی 70برابر رشد کرده بود. به‌گفته قبادی در دوره کرونا که اهدای عضو در همه جهان بین 30تا 70درصد افت کرده بود، در ایران نیز اهدای عضو کاهش 50درصدی داشت و به 7.9رسید، اما هم‌اکنون در 1402به 13.24رسیده و رشد خود را از سر گرفته است. این در حالی است که شاخص قابل‌قبول در ایران 40 تخمین زده شده است یعنی در یک‌سومی راه هستیم گرچه شاخص‌ها صعودی بوده است.
او با تأکید بر اینکه ایران هم‌اکنون در رتبه اول آسیا قرار دارد، ادامه می‌دهد: «ایران در پیوند کبد در یک مرکز رتبه یک دنیا را دارد با 700پیوند کبد در شیراز می‌زنیم که بعد از ما آمریکاست. ایران تنها کشور منطقه است که تمام اعضای حیاتی در آن پیوند زده می‌شود؛ کلیه، کبد، قلب، لوزالمعده، روده کوچک و ریه در بیشتر بیمارستان‌های ایران پیوند زده می‌شود. از 201کشور 79کشور اهدای عضو انجام می‌دهند که ایران رتبه 29را در دنیا از آن خود کرده است.»
قبادی به این موضوع اشاره می‌کند که در طول 25سال گذشته با رضایت خانواده‌ها 11هزار نفر که دچار مرگ مغزی شده‌اند اعضایشان پیوند داده شد و 73هزار نفر اعضای پیوندی را دریافت کرده‌اند که همین موضوع بالغ بر 250هزار میلیارد تومان ذخیره ریالی و ارزی به همراه داشته است.
نکته جالب توجه اینکه ایران تنها کشور جهان است که در آن پیوند اعضا، کاملا رایگان است یعنی حتی در آمریکا 75درصد از هزینه را بیمه پرداخت می‌کند و 25درصد را بیمار باید پرداخت کند.او ادامه می‌دهد که آخرین آمار از وزارت بهداشت نشان می‌دهد حدود 30هزارنفر در لیست انتظار پیوند قرار دارند که 70درصد از آنها نیازمند کلیه هستند، اما از سوی دیگر روزانه 10 نفر به‌دلیل نرسیدن عضو پیوندی از بین می‌روند که حدودا در سال این آمار به 3هزار و 500نفر می‌رسد.
نظر شما