سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): گروهی از مشاغل، تخصص‌ها و فعالیت‌های هنری هستند که در ساختار فعالیت‌های هنری و فرهنگی، دیده نمی‌شوند و آورده مالی چندانی ندارند. ترانه‌سرایی یک نمونه از این هزاران شغل ادبی و هنری است که همای سعادت کمتر بر شانه آنها می‌نشیند. حتی در حوزه نشر هم این هنرمندان مغفول واقع شده‌اند و کمتر ناشری برای چاپ ترانه‌های ترانه‌سرایان رغبت می‌کند؛ نمایشگاه‌گردی ما در سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران نیز نشان داد تعداد غرفه‌هایی که چند عنوان مجموعه ترانه داشتند به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد.
در ادامه نگاهی به پرفروش‌ترین آثار ترانه در غرفه‌های نمایشگاه کتاب می‌اندازیم:
نشر شانی
«پری شب»، ترانه‌های حامد عسکری (احسان خواجه‌امیری این اشعار را خوانده است)
«تا آمدن تو عشق‌بازی تعطیل»، ترانه و شعرهای امید صباغ نو
«حیثیت»، ترانه‌های مجید صالحی
«در تب و تاب توام»، ترانه‌های علیرضا مرتضی‌قلی
«شوکرانه‌ها»، ترانه‌های احسان افشاری
«بی چتر و بارانی»، ترانه‌های عبدالجبار کاکایی
«امیر بی سرانجام»، ترانه‌های سجاد عزیزی آرام
«مریضم کرده تنهایی»، ترانه‌های حدیث دهقان
نشر شهرستان ادب
«غزل هزاره‌ای دیگر»، ترانه و اشعار محمدسعید میرزایی
«مرا صدا کردی؟»، ترانه‌های لیلا حسین نیا
«هنوز باران است»، ترانه‌های میترا سادات دهقانی
«از آخر مجلس» و «بی‌خبری‌ها»، از میلاد عرفان‌پور
نشر آثار برتر
«پنجاه و دو هفته»، ترانه‌های جاود سمنگانی
«زنگ تشریح»، ترانه‌های نیلوفر محمدی (کتاب برگزیده‌ی بخش ترانه در نخستین جشنواره شعر تارنا)
«شریک جرم»، ترانه‌های الهه دهقان
نشر حس آخر
«فیشر آباد»، ترانه‌های فرزین پارسی کیا
نشر کلکین اشعار ترانه‌سرایان افغان
«از گریه- از تب- از هیجان»، ترانه‌های سیدرضا محمدی
«در آینه کسی بود»، ترانه‌های آرش دادوند
نشر شالگردن
«مورد اورژانسی» و «گنجشک‌ها با تیر می‌میرن» ترانه‌های امیرحسین لاجوردی
«اطراف جنون» ترانه‌های نیما ایمانی
نشر نگاه
«دنیای این روزای من»، ترانه‌های روزبه بمانی
«تهران خصوصی ما»، ترانه‌های حسن علیشیری (رضا یزدانی این اشعار را خوانده است)
«پاییز سال بعد»، ترانه‌های رستاک حلاج
«امشب کنار غزل‌های من بخواب» و «جنون منطقی»، ترانه‌های زنده یاد افشین یداللهی (همایون شجریان، احسان خواجه امیری، قاسم افشار و… این اشعار را خوانده‌اند)
نشر نیماژ
«آخرین دیدار با روانپزشک»، ترانه‌های علی ایلیا
«آریان»، ترانه‌های علیرضا آذر
«من کم تحملم» و «منجنیق»، ترانه‌های حسین صفا (محسن چاوشی این اشعار را خوانده است)
«سیب هوس»، غزلیات امید صباغ نو (امیر عظیمی این اشعار را خوانده است)
نگارنده این گزارش برای پیدا کردن عنوان کتاب‌ها در حوزه ترانه، تمام ۲۵ راهروی شبستان مصلای تهران جست‌وجو و با تمام غرفه‌ها گفت‌وگو کرده است.
خوشبختانه بازدیدکنندگان نمایشگاه که عموماً از جمعیت کتابخوان جامعه هم هستند، اقبال خوبی به ادبیات داستانی و قصه‌خوانی دارند و شعر هم کم نمی‌خوانند و پر فروش بودن کتاب‌های فاضل نظری و سجاد سامانی در نشر سوره مهر، اشعار شاعران کلاسیک و غزلیات شاعران معاصر در انبوه ناشران و.. مهر تاییدی بر این ادعا دارد، اما واضح است که مردم کتابخوان، چندان ترانه نمی‌خوانند و برای بررسی بیشتر این نکته باید با جمعی از ناشران، شاعران و صاحب نظران جلسه کارشناسانه‌ای گذاشته شود و کم و کیف این مسئله را با نگاه نقد و کارشناسی شده بررسی کنیم.
«جهان لاغر» ترانه
شاید دلیل اقبال کم به این گونه از شعر، همراهی آن با موسیقی باشد. برای درک بهتر آن ابتدا باید تعریف ترانه و تفاوت آن با شعر کلاسیک را بررسی کرد. بعضی به اشتباه ترانه را معادل شعر می‌دانند. حال آنکه شعر چه در قالب شعر کلاسیک و چه در قالب شعر آزاد یک اتفاق ادبی صرف است که احساسی را با کمک کلمات و خیال پردازی به خواننده منتقل می‌کند که در هر دو سبک کلاسیک و آزاد مقتضیات و قواعد خاص خود را دارد. اما ترانه سروده‌ای است که به هدف هم آغوش شدن با موسیقی نوشته می‌شود. این نوشته باید بتواند برای قالب موسیقایی مدّ نظر سراینده یا آنچه با هماهنگی آهنگساز تعیین می‌شود، کارکرد مناسبی داشته باشد. شعر می‌تواند به عنوان ترانه هم استفاده شود (مانند شعرهای حافظ در موسیقی سنتی و یا خواننده‌های پاپی چون حافظ و آرمان گرشاسبی) اما ترانه محدود به شعر نیست؛ در ترانه الزامی به رعایت پارامترهای شعری نیست و مهم این است که ترانه بتواند با موسیقی مورد نظر یک ترکیب دلنشین ایجاد کند.
به این ترانه از حسین صفا که محسن چاوشی خوانده است، توجه کنید:
«سر این سفره هنوزم یه نفر روز و شب منتظر مهمونه
مطمئن باش کسی قادر نیست منو از عشق تو برگردونه
من یه گلدون پر از گل بودم وزش چشم تو پاییزم کرد
عشقمو عشق به دست آوردنت با همه دنیا گلاویزم کرد»
یا این ترانه از افشین یداللهی که احسان خواجه‌امیری خوانده است و معتقد است که ترانه باید متناسب با فضا باشد، توجه کنید: «چه راه‌هایی که رفتم تا بفهمم جز تو راهی نیست / خلاصم کن از عشق‌هایی که گاهی هست و گاهی نیست» و ترانه‌های دیگری که ماندگار شده‌اند. خود متن ترانه از ارزشی ادبی متفاوت از شعر برخوردار است. ترانه راوی احساس صرف ترانه‌سرا ولی شعر حاوی نتیجه‌گیری‌های عقلی شاعر است.
ترانه‌ها به خصوص در کارهای جدید مانند رپ یا راک و کارهای مدرن دیگر حتی از اول تا آخر یک ترانه می‌تواند با تغییر ریتم و وزن همراه باشد یا حتی در مواقعی بدون وزن باشد یا هر نوآوری که ترانه سرا و آهنگ ساز برایش در نظر بگیرند مهم این است که مجموعه کار یک اثرِ قابل قبول از آب در بیاید.
شاید این مانوس بودن ترانه با موسیقی و اینکه مخاطبان عموماً علاقه دارند ترانه‌ها را با صدای خواننده‌های مورد علاقه خود بشنوند، تا خودشان بخوانند، باعث شده که کمتر ناشری به انتشار ترانه‌ها علاقه نشان دهد. شاید اینکه یک ترانه، ساختار منحصر به فرد خود را دارد و یک ترانه سرا، ترانه‌های مشابهی نمی‌سراید و هر کدام فضا و اتمسفر خاص خودش را دارد، دلیلی برای این باشد که مجموعه ترانه‌ها کمتر چاپ می‌شوند و اگر کتابی هم چاپ می‌شد، بیشتر نگاه نوستالوژیک دارد؛ به عنوان مثال، تمام آثار شاعر و ترانه‌سرای بزرگی مانند زنده‌یاد افشین یداللهی به صورت مکتوب در دسترس باشد.
در پایان شاید جالب باشد که یک کتاب در حوزه موسیقی و ترانه به مخاطبان ترانه پیشنهاد دهیم، کتاب «پل» نوشته پژمان کلانتری از نشر پنج خط شامل ۱۰۰ قطعه ترانه و آکورد است. قطعاتی که برای همه سلیقه‌ها و درجه‌بندی‌ها در نوازندگی و خوانندگی مناسب است. این کتاب مشتمل بر ترانه و قطعات آکوردیست که برای سازها با قابلیت آکورد نوازی، کاربرد دارد. این کتاب به دلیل تنوع آثار هنری گردآوری شده، هم به مبتدیان و هم به حرفه‌ای‌ها، توصیه می‌شود. همین طور قطعات به نحوی انتخاب شده اند که انتظارات علاقه‌مندان به موسیقی روز و قدیمی را برآورده می‌کند. آنچه که این کتاب را از سایر کتاب‌های مشابه متمایز می‌کند، مشخص کردن محل دقیق هر آکورد به وسیله یک خط تیره کوچک زیر حجاهای کلمات و یا حتی در فواصل خالی است.
به گزارش ایبنا، سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلای امام خمینی(ره) به شکل حضوری برگزار می‌شود و سامانه ketab.ir فضای مجازی نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ است.
اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید.
∎
نظر شما