آمریکا در حال بررسی طرحی مبنی بر ایجاد محدودیت برای کشورهای تحریمی از جمله ایران و روسیه به جهت دسترسی به ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی است. با این وجود مشخص نیست آمریکا تا چه حد در این بین موفق باشد و از سوی دیگر اثر منفی آن بر جوامع تحریمی احساس شود. ایران چندان مانند ابرقدرت ها به هوش مصنوعی نپرداخته و محدودیت های آمریکا به نظر نمی رسد در روزمره مردم به جهت استفاده از هوش مصنوعی، اخلال ایجاد کند.

 

به جهت بررسی موضوع فوق «انتخاب» گفتگویی انجام داده با داوود ادیب، رئیس انجمن شرکت‌های فناور هوش مصنوعی، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم:

 

 شنیده شده امریکا در تلاش برای ایجاد محدودیت به جهت دسترسی ایران بر ابزار‌های پیشرفته هوش مصنوعی است. در حال حاضر چه محدودیت‌هایی در این زمینه برای ایران وجود دارد؟

 

تحریم سخت افزارو نرم‌افزار‌های حوزه‌های فناورانه موضوع تازه‌ای نیست که نگرانی‌های جدید در سطح جامعه در این خصوص به وجود آید. این نگرانی‌ها پیش از طرح برجام نیز وجود داشته و در بخش‌هایی از برجام. از عبارت «نرم‌افزار» بار‌ها استفاده شده که در تمامِ موارد لزوماً به معنی نرم‌افزار‌های کاربردی رایج در بین کاربران و اینترنت نبوده و در برخی موارد به نرم‌افزار‌های خاصِ صنعتی نیز دلالت داشته است. در سند برجام در بخش مرتبط با تحریم‌های اتحادیه اروپا، در بند 7-1 که مرتبط با نرم‌افزارمی باشد در بند 1-7-1 به تحریم‌های مرتبط با نرم‌افزاردر بند 2-7-1 تحریم‌ها در زمینه خدمات تبعی. 3-7- 1فروش، عرضه، انتقال یا صادرات مستقیم یا غیر مستقیم هرگونه نرم‌افزار از جمله به‌روزرسانی، به هر شخص حقیقی، حقوقی یا نهاد ایرانی یا برای استفاده در ایران در رابطه با عملیات و فعالیت‌های منطبق با این برجام اشاره شده است.

 

ابزار‌های هوش مصنوعی ابزار‌های جدیدی نیستند و می‌توان گفت که هوش مصنوعی به عنوان یکی از موضوعات روز درحوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به همان میزان که سایر عناصر این صنعت متأثر از تحریم می‌باشند این حوزه نیز متأثر خواهد بود. بدیهی است که در مقابل این موضوع راهبرد‌های تحریم شکنی که در سایر مقوله‌ها در حال انجام است در این فناوری‌ها هم انجام خواهد شد. خوشبختانه بخش اعظمی از موضوعات هوش مصنوعی در حوزه نرم‌افزار و میان‌افزار بوده و در این بخش ظرفیت قابل توجهی در کشور وجود دارد و این موضوع را می‌توان تأکید کرد که جدای از راهبرد‌های تحریم شکنی که کشور در موضوعات تأمین مواد اولیه تا کنون داشته است حضورشرکت‌های دانش بنیان نیز به عنوان یکی ازاصلی‌ترین نهاد تحریم شکن، نقش قابل توجهی در این میان بوده و خواهد بود. این رویکرد در زمان شیوع کوید 19نیز نمود بیشتری پیدا نمود و امروزه در برخی از محصولات یا خدمات می‌بینیم که به عنوان صادر‌کننده عمل می‌نماییم و یقینا این موضوع به فرصت حضور شرکت‌های دانش بنیان بوده است.

 

آیا امریکا می‌تواند این محدودیت‌ها را ادامه دهد یا هوش مصنوعی فراتر از دولت‌ها عمل می‌کند؟

 

این که آیا تحریم‌های صورت پذیرفته تا به امروز به نفع کشور بوده است و باعث رشد و صنایع داخلی‌مان گردیده است اصولاً موضوعی است که منتقدین و یا موافقین زیادی دارد. طبیعتا برخی از محدودیت‌ها باعث انگیزه‌هایی در خودکفایی و رشد می‌گردند ولیکن در مقابل این موضوع، دسترسی به منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی عامل بزرگی است که به جرات می‌توان گفت که کشور‌های موسوم به ببر‌های آسیا، از این مزیت رقابتی استفاده نموده و امروزه جزء توسعه یافته‌ترین کشور‌ها می‌باشند. بیان این موضوع که اگر تحریم‌ها برداشته شود انگیزه‌های خودکفایی در کشور ضعیف می‌گردد موضوع غلطی است و این که اگر تحریم‌ها ادامه یابد، همپا با سایر کشور‌های توسعه یافته و حتی جلوتر از آن هم حرکت بکنیم نیزبرداشت صحیحی نخواهد بود. کشور آمریکا و حتی سایر کشور‌ها می‌توانند در موارد متعددی وضع تحریم و یا تشدید تحریم نمایند ولیکن این اتفاقات هزینه‌های دو طرف تحریم‌کننده و طرف‌های مقابل را افزایش خواهد برد و در عمل همان طوری که در حافظه تاریخی وجود دارد کشور ایران به جهت دارا بودن ساختار‌های قوی با مخزنی عظیم از متخصصین با تعصب و نخبگان، راه خود را پیش برده و منبعد هم پیش خواهد برد و در راستای ایران مستقل و قوی حرکت خواهد نمود. هوش مصنوعی به واسطه تأثیر پر رنگ سامانه‌های مبتنی بر نرم‌افزار و میان‌افزار می‌تواند انتشار و تکثیر فرا دولتی داشته باشد ولیکن همان طوری که بیان شد دخالت دولت‌ها در این میان بیشتر تأثیرات هزینه‌ای داشته و به نظر می‌رسد که محدودیت‌های اشاره شده، خارج از کنترل دولت‌های تحریم‌کننده فناوری در سال‌های آتی باشد.

 

در یک تناسب آماری، هوش مصنوعی در ایران تا چه حد بروز و ظهور داشته و برای توسعه نیازمند چه زیرساخت‌هایی است؟

 

اصولاً امروزه همه کشور‌ها روی توسعه هوش مصنوعی برنامه‌های راهبردی داشته و در خصوص استفاده از آن برنامه‌های عملیاتی متعددی را تدوین نموده‌اند. برخی از کشور‌ها در فکر تأسیس وزارت هوش مصنوعی هستند و نمونه‌های اجرایی نیز وجود دارد که اقدام و یا در حال اقدام به تأسیس می‌باشند. با توجه به بخش متأثر از نرم‌افزار در هوش مصنوعی و مزیت‌های رقابتی برخی از کشور‌ها در این خصوص عده‌ای از کشور‌ها و حتی کشور‌های صاحب قدرت جهانی نیز به این سمت حرکت نموده‌اند. به عنوان مثال در کشور چین، هوآوی اخیراً بر روی بخش نرم‌افزار تمرکز نموده و این چنین مطرح نموده است که توسعه آینده در این بخش به صورت بنیادی خارج از کنترل آمریکا می‌باشد مالک شرکت هوآوی در این خصوص هم چنین مدعی شده است که این موضوع باعث افزایش استقلال و خودمختاری هوآوی خواهد گردید.

 

نکته مهم دیگری که مالک این شرکت مطرح نموده این بوده است که برای هوآوی تولید سخت‌افزار‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته در بازه زمانی کوتاه مشکل خواهد بود و شرکت هوآوی می‌بایست بر روی ساخت اکوسیستم‌های نرم‌افزاری مانند سیستم عامل Harmony OS، Mindspore متمرکز شود.

 

هوش مصنوعی در ایران تا چه حد منجر به اشتغال شده است؟

 

تأثیر هوش مصنوعی بر اشتغال بستگی به نوع استفاده از این فناوری در کشور‌های مختلف باشد. هوش مصنوعی در واقعیت در شروع کار و پس از عملیاتی شدن آن در یک صنعت، باعث کاهش نیروی انسانی در بخش تولید و بخش کارگر محور شده و در بخش‌های تحقیق و توسعه باعث افزایش سطح به کارگیری محققین می‌گردد. هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش بهره وری و افزایش تولید نیز منتج گردد. در این صورت ممکن است شاهد افزایش مقطعی نیرو‌های انسانی در بخش کارگر محور شویم ولی نهایتاً مجداا با پیاده‌سازی ابزار‌های هوش مصنوعی در این بخش‌ها، بخش مازاد تولید نیز با کمک هوش مصنوعی به سمت مکانیزه پیش می‌رود که مجداا شاهد کاهش نیرو‌های لایه پایین خواهیم بود. استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش بهره وری و افزایش تولید و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید نیز منجر شود. این بخش نیز بخشی است که شاهد توسعه و اشتغال زایی موقت خواهیم بود ولیکن به یک نکته مهم و ضروری می‌بایست اشاره کرد که اصولاً هدف از به کارگیری هوش مصنوعی اشتغال زایی نبوده و اهداف به کار‌گیری هوش مصنوعی، موضوعی استراتژیک و فراتر از موضوع اشتعال زایی می‌باشد. این یک واقعیت است که هوش مصنوعی برخی از شغل‌ها را جایگزین خواهد نمود و باعث کاهش تعداد شغل‌های دستی و تکراری خواهد گردید.

 

 آیا هوش مصنوعی در دست دولت، تبدیل به یک ابزار کنترلگر و محدودیت‌زا برای شهروندان شده است؟

 

مشخصاً درباره تأثیر هوش‌مصنوعی بر محدود کردن فیلترشکن‌ها به نظر می‌رسد که چنین نیست و اصولاً جریان غالبی که در کشور وجود دارد این است که از هوش مصنوعی درموضوعات پزشکی، رفاه شهروندان و صنایع مختلف استفاده گردد. این که در یک مورد خاص نگاهی وجود داشته باشد که از هوش مصنوعی در راستای کنترل و یا محدود نمودن فیلتر شکن‌ها استفاده شود شاید به واسطه قدرت هوش مصنوعی در این مورد خاص بوده که مزیت پیدا نموده و شاید در این مورد خاص ممکن است کاربردی شده باشد. البته این رویکرد دراکثر کشور‌ها هم وجود دارد. امروزه در کشور ما توجه بسیار فراوانی به استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، امنیت شهروندان، موضوعات راهوری، مکانیزه کردن حوزه‌های مختلف صنعت، آموزش و البته امنیت وجود دارد که ورود دولت مردان در لایه دولتی و بخش خصوصی در صنعت به هر کدام از این‌ها برای مردم محدودیت‌زا نبوده و بلکه در کل برای کشورارزش آفرین می‌باشد. البته به عنوان یک اصل محدود کردن دسترسی به اطلاعات مجازو قانونی چه از سوی کشور‌های تحریم‌کننده و چه در داخل کشور خودمان، امری غیر اخلاقی و غیر اصولی بوده و هیچ‌کس نمی‌تواند حق بنیادین ارتباط را از ملت‌ها سلب کند.

 

مواردی مانند حق ارتباطات، حق دریافت و انتقال اطلاعات، آزادی دسترسی به اطلاعات علمی و انتشار اطلاعات دسترسی به اپلیکیشن‌های کاربردی جزء حقوق و آزادی‌های جداگانه‌ای هستند که در ذیل عناوینی مثل حق آزادی در مشارکت فرهنگی و… در اسناد بین‌المللی شناخته شده است مثلاً بند یک مادۀ ۲۷ اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، بند دوم مادۀ ۱۷منشور آفریقایی حقوق بشر، مادۀ ۱۳ اعلامیۀ آمریکایی حقوق تکالیف بشر، جزء الف بند یک مادۀ ۱۵ میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بند یک مادۀ چهل و دوم اعلامیۀ عربی حقوق بشر، همگی قوانین ثبت شده‌ای هستند که بیان‌گر این موضوع می‌باشند که انسان‌ها می‌توانند مشارکت فرهنگی و تبادل و رابطۀ فرهنگی با ملت‌های دیگر داشته باشند و از فنون و هنر‌ها مانند تکنولوژی روز و دستاورد‌های علمی روز جهان استفاده نمایند.