به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری برنا، بیش از ۲ سال از استقرار دولت سیزدهم می‌گذرد. قیمت خرید تضمینی گندم در این دو سال حدود ۲۰۰ درصد افزایش‌یافته و در سال ۱۴۰۲، با خرید بیش از ۱۰.۳ میلیون تن گندم از کشاورزان، کشور در موضوع تأمین گندم موردنیاز نان کشور بعد از مدت‌ها خودکفا شد.

از طرف دیگر در دو سال گذشته، «قیمت» گندم و آرد یارانه‌ای موردنیاز خبازان بدون هیچ‌گونه تغییری باقی‌مانده است و در نتیجه «حجم یارانه» پرداختی دولت به گندم موردنیاز در تولید نان (یارانه نان) که از تفاوت قیمت خرید تضمینی گندم از کشاورزان و قیمت فروش گندم یارانه‌ای به کارخانه‌های آرد حاصل می‌شود حدود ۲۰۰ درصد افزایش‌یافته است.

باتوجه‌به حجم سنگین یارانه این بخش، دولت سیزدهم جهت جلوگیری از انحرافات یارانه‌ای این بخش می‌توانست؛ مانند سایر کالا‌های اساسی و تجربه ناموفق دولت دهم در موضوع نان، یارانه نان را به‌صورت نقدی به مردم بپردازد و با «آزادسازی قیمت نان»، اجازه دهد تا نان به‌صورت ناگهانی به قیمت تمام شده (۵ تا ۶ برابر قیمت فعلی) به مردم عرضه شود و انتظارات تورمی جدید در کشور تزریق شود. این یک راهکار ساده، اما غیرمتعهدانه بود.

اما به دلیل جایگاه متمایز و جایگزین‌ناپذیر نان در سفره مردم، دولت سیزدهم برای کاهش انحرافات مصارف آرد یارانه‌ای، مسیر هوشمندسازی را در پیش گرفت تا آزادسازی ناگهانی قیمت نان یا سهمیه‌بندی نان یارانه‌ای از سبد سیاست‌های دولت کنار گذاشته شود. به‌این‌ترتیب، دولت با یک نگاه مسئولانه اجازه نداد تا سهم هزینه نان در سبد معیشت خانوار افزایش شدید و شوک‌آور داشته باشد.

زمانی که در یک اقتصاد، تورم وجود دارد و در نتیجه سالیانه، درآمد و هزینه خانوار رشد می‌کند، تحلیل مبتنی بر افزایش قیمت اسمی، یک تحلیل گمراه‌کننده است و صرفاً باید از زاویه قیمت‌های نسبی و تغییرات قدرت خرید خانوار تحلیل‌های خرد و کلان ارائه شود. در واقع باید دید که نرخ رشد درآمد در اقشار مختلف جامعه و نرخ رشد هزینه‌ها در کالا و خدمات مختلف، چه مقدار با هم تفاوت دارند و در نتیجه قدرت خرید خانوار برای تأمین اقلام مختلف چه تغییری کرده است.

 در دو سال دولت سیزدهم، حداقل دستمزد در کشور حدود ۱۰۰ درصد رشد داشته و مقایسه این موضوع با تغییرات هزینه پرداختی از جیب مردم برای خرید نان در کارت‌خوان‌های هوشمند نشان می‌دهد که سهم هزینه نان در سبد هزینه معیشت خانوار به طور متوسط در دو سال گذشته، ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش داشته است.

 در انتهای دولت دوازدهم، قیمت متوسط یک کیلوگرم نان یارانه‌ای معادل ۸۰ درصد قیمت یک کیلوگرم گندم (نرخ وقت خرید تضمینی) بود و امروز باگذشت دو سال از دولت سیزدهم، متوسط قیمت یک کیلوگرم نان یارانه‌ای در کشور، کمتر از ۳۰ درصد قیمت یک کیلوگرم گندم (نرخ خرید تضمینی) است که حاکی از کاهش قیمت نسبی قیمت نان و در نتیجه کاهش سهم هزینه نان در سبد معیشت مردم است.

یکی از رویکردهای دولت سیزدهم برای جبران افزایش هزینه نانوایان و جلوگیری از تحمیل هزینه به معیشت خانوار، پرداخت کمک‌هزینه ۴۰ درصدی متناسب با عملکرد نانوایان بر پایه کارت‌خوان‌های هوشمند در پایان هر شب است که از ابتدای طرح هوشمندسازی (اردیبهشت ۱۴۰۱) آغاز شده و بدون وقفه ادامه دارد. البته باید تأکید نمود، علی‌رغم متناسب‌سازی نرخ نان در برخی استان‌ها باتدبیر مدیران استانی، قیمت نان نسبت به گندم (قیمت نسبی) و سهم نان در سبد معیشت خانوار در دو سال گذشته، افت قابل‌توجهی را تجربه کرده است که در طول ده سال گذشته کم‌نظیر است.

با اجرای طرح مدیریت هوشمند یارانه آرد و نان (مهیا)، دولت جمهوری اسلامی ایران به هدف کاهش انحراف مصارف آرد یارانه‌ای در حوزه نان سنتی کشور پرداخته است. این طرح، با رویکرد حکمرانی اقتصادی هوشمند و مبتنی بر داده، در سه گام اجرا شده است.

مراحل اجرای طرح مهیا

1. شفاف‌سازی داده‌ها: در این مرحله، دولت اطلاعات دقیقی از زنجیره تولید گندم، آرد و نان جمع‌آوری کرده و از ریزداده‌ها، نیازها و اطلاعات مرتبط با این زنجیره مطلع شده است.

2. هوشمندسازی تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایان: در این مرحله، آرد یارانه‌ای به نانوایان تخصیص داده می‌شود و بر اساس عملکرد نانوایی‌ها، تخصیص آرد انجام می‌شود. همچنین، امکان ارائه هشدارهای پیامکی به نانوایان و بازرسی هوشمند نانوایان فراهم می‌شود.

3. جبران افزایش هزینه تبدیل آرد به نان: در این مرحله، هزینه تبدیل آرد به نان برای نانوایان جبران می‌شود.

به گفته مشاور وزیر اقتصاد، روزانه بیش از ۸.۹ میلیون تراکنش خرید نان به ارزش ریالی ۸۲ میلیارد تومان و در قالب فروش بیش از ۱۰۵ میلیون قرص انواع نان ثبت می‌شود.  این طرح باعث کاهش خرید نقدی نان و حذف تراکنش‌های غیرمرتبط با خرید نان از کارتخوان‌های مستقر در نانوایی‌ها شده است.

نیاز روزانه کشور به ۱۲۰ میلیون قرص انواع نان سنتی است. از میانگین آرد مصرفی به‌ازای هر قرص نان، ۱۴۸ گرم آرد است و میانگین قیمت هر قرص نان حدود ۷۲۸ تومان می‌باشد. این طرح با هوشمندسازی و تخصیص دقیق آرد یارانه‌ای به نانوایان، به بهبود مدیریت و تأمین نان مردم کمک کرده است.

با اجرای فاز اول طرح هوشمندسازی توزیع آرد و نان در کشور ‌و با حاکمیت داده‌ها و سامانه‌های طراحی شده، انحراف ۵ هزار تنی آرد از شبکه نانوایی‌ها مشخص شد، اما دولت سیزدهم تلاش کرد تا با اجرای فاز دوم طرح این انحراف به طور کامل از بین برود. 

با اجرای طرح هوشمندسازی و تخصیص آرد مبتنی بر عملکرد دوره قبل، بیش از ۶۵‌درصد نانوایان کشور با افزایش تخصیص آرد روبه‌رو شده‌اند و دسترسی ۳۵‌درصد هم به دلیل انواع تخلفات، به آرد یارانه‌ای کاهش یافته است.

مزایای اجرایی شدن طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان

اجرایی شدن این قانون هم به لحاظ مالی و هم هویت شغلی و هم مردمی که خدمات دریافت می‌کردند، دارای مزیت‌هایی است:

جلوگیری از مصارف غیر معمول آرد و عرضه خارج شبکه آن

مدیریت و نظارت بیشتر بر مصارف و توزیع آرد و نان

حمایت و تشویق خبازی های با عملکرد مطلوب

جلوگیری از واسطه‌گری‌ها و دلالی‌های مخرب

مقوله سهمیه آرد نانوا ام الفساد در مسئله توزیع آرد کشور بوده و دولت سیزدهم با اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آراد پایه‌های این فساد را متزلزل کرد.

مهم‌ترین هدف طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان پالایش اطلاعات مجوزها و سهمیه‌های آرد یارانه‌ای نانوایان و شفاف‌سازی داده‌های مربوط به تبدیل آرد یارانه‌ای به نان با ثبت ۱۱ تا ۱۲ میلیون تراکنش در روز بوده است.

در واقع طرح هوشمند‌سازی یک زیرساخت حکمرانی داده‌محور است و بر پایه داده‌های زنده و فراگیر در این سامانه، دستگاه‌های مرتبط با گندم، آرد و نان کشور از جمله وزارت کشور، جهاد کشاورزی، تعزیرات، نهادهای خیریه، نهادهای نظارتی و... می‌توانند مبتنی بر این داده‌های فراگیر، کاربردها و اهداف مختلفی تعیین و پیگیری کنند. بر همین اساس دولت سیزدهم در نظر دارد با تعیین و پیگیری اهدافی جدید، گام به گام چالش‌های موجود در زنجیره گندم، آرد و نان را با تکیه بر این داشبورد حکمرانی داده، مرتفع کند.

انتهای پیام/