به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «کتابخانه استالین» در نشست گوشه نقد سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بررسی شد. حمید هاشمی کهندانی، مترجم و نویسنده ایرانی در پاسخ به پرسش دبیر نشست من باب ویژگی زبانی ترجمه، توضیح داد: فارسی زبانی است که در حوزه تمدنی، برخلاف اغلب زبان‌هایی که به منطقه مرکزی و هژمونیک دولت محدود می‌شوند، زبانی زنده است. برخی از زبان هایی که حتی سابقه تاریخی زیادی دارند، برخلاف فارسی، زبان زنده ای نیستند. در ترجمه باید تلاش شود متنی که در اختیار مخاطب متن ترجمه قرار میگیرد باید آموزنده باشد.

وی افزود: برخی مترجمان واژه‌هایی را -فارسی یا عربی- مهجور می‌خوانند. درحالی که با کمی مطالعه می‌شود بسیاری از این کلمات که معانی زیبایی دارند را زنده کرد. با به‌کار بستن برخی از این کلماتِ ارزشمند، متن ترجمه برای مخاطب آموزنده‌تر از یک ترجمه ساده می‌شود. کسی که زبانی را می‌داند، با ترجمه به ما کمک می‌کند از نگاه او یک اثر را بخوانیم. مترجم به خواننده اجازه می‌دهد از منظر او کتاب را بخوانیم و ببینیم. ترجمه حوزه‌ای است که خیلی مهجور مانده است. از صنف مترجمان و زبان‌آموزان می‌توان گله کرد که چرا سراغ بسیاری از آثار خاص زبان‌هایی چون فرانسوی و یا اسپانیایی نمی‌روند.

تاریخ سیاسی دنیا به وضعیت امروز ما چه ارتباطی دارد؟

هاشمی کهندانی در ادامه، به این سوال که چگونه یک کتاب را برای ترجمه انتخاب می‌کنید، این‌گونه پاسخ داد: گاهی مترجم انتخاب می‌کند چه کتابی را ترجمه کند و گاهی یک نشر ترجمه کتاب خاصی را به مترجم پیشنهاد می‌کند. من شخصاً به تاریخ سیاسی علاقه دارم و معتقدم مطالعه تاریخ بسیار مفید است. مطالعه تاریخ می‌تواند مانعی برای جدل‌ها، خشونت‌ها و تکرار اشتباهات و تعصبات باشد. از همین رو، اغلب کتاب‌هایی که برای ترجمه انتخاب کرده‌ام در سبک تاریخ سیاسی هستند. برای من بسیار مهم است که دست روی کتاب‌ها و اشخاصی بگذارم که در تاریخ ایران موثر بوده یا هستند. برای مثال، همین کتاب «کتابخانه استالین» درمورد زندگی آدمی است که در ایران حضور پیدا کرده است، به همراهی رهبر وقت آمریکا و انگلیس، بدون اطلاع و کسب اجازه شاه پهلوی که حتی در یکی از عکس‌های آن‌ها هم حضور ندارد. پس دانستن از او مسئله مهمی است.

اگر اطلاعات تاریخی درباره اثرگذاری این فرد در موضوعاتی چون حوزه نفت‌خیز شمال، جنبش‌های جدایی‌طلب چپ‌گرای ترک‌نشین شمال غرب، برنامه‌های عمرانی شمال به جنوب و جنوب به شمال و تحقق رویای دستیابی روسیه به آب‌های گرم از طریق افغانستان و… اطلاعاتی لازم در تاریخ سیاسی معاصر ایران هستند اما اگر از این موضوعات و اهمیت آن‌ها اطلاعی نداشته باشید، سمت خواندن آن نمی‌روید. اما آنچه من معتقدم که با تاریخ و شرایط ما مرتبط است، انتخابم برای ترجمه است و انتخاب نشرها و مترجم‌ها بر اساس این است که چقدر از ربط مسئله‌ی کتاب به ما اطلاع دارند. خوب است این را در ترجمه ذکر کنیم که تاریخ سیاسی دنیا به وضعیت امروز ما چه ارتباطی دارد؟ تبیین این ارتباط جز با ترجمه آثاری خاص ممکن نیست.

وی در پاسخ به پرسش دبیر نشست درباره میزان تاثیر مخاطب در انتخاب اثر بعدی برای ترجمه، گفت: مخاطب برای من به دو گروه حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای تقسیم می‌شود. حرفه‌ای‌ها همیشه کتاب جزو سبد خریدشان است و یا به موضوع تاریخ سیاسی توجه دارند. و گروه غیر حرفه‌ای، چنین دغدغه‌ای ندارند. دعوت گروه دوم به مطالعه این دست کتاب‌ها سخت است، اما همیشه مخاطبان خاصی برای هر ژانری وجود دارد.

دانستن زبان انگلیسی مبنی بر ترجمه خوب نیست

این مترجم، در ادامه توضیح داد: مترجم شدن کار راحتی نیست. مترجم باید علاوه بر تسلطی که به زبان دوم دارد، تمام مختصات زبان مادری خود را نیز فهمیده باشد. واگرنه ترجمه با کمک ابزارهای آنلاین، چندان هم کار دشواری نیست. ما آدم‌های زیادی را داریم که به زبان انگلیسی مسلط هستند، اما هر کسی که زبان انگلیسی خوانده است، لزوماً نمی‌تواند مترجم خوبی باشد. متاسفانه بسیاری از دانش‌آموختگان ترجمه‌ی دانشگاهی، کار ترجمه را حرفه‌ای و خوب انجام نمی‌دهند.

کتابخانه استالین بیش از بیست‌هزار کتاب داشته است

هاشمی کهندانی، در بررسی و معرفی کتاب گفت: حتی برای کسانی که در حوزه تاریخ سیاسی تخصص ندارند، استالین نام آشنایی است. کتابخانه استالین بیش از بیست‌هزار کتاب داشته است، این دیوانگی در خواندن او را نشان می‌دهد، او حتی هنگام مرگش هم در کتابخانه بود. این کتاب نه‌تنها شناخت جدیدی از استالین به ما می‌دهد، بلکه تصور مهمی در ذهن ما را از بین می‌برد. آیا ممکن است کسی انقدر اهل مطالعه باشد و در هر حوزه علوم انسانی صاحب‌نظر باشد، و در عین حال یک جنایت‌کار باشد؟ این کتاب ذهن ما را درگیر می‌کند و به چالش می‌کشد. چطور می‌شود انسانی آنقدر دانشمند و غرق مطالعه باشد و در عین حال یک جنایتکار باشد؟ ما در این کتاب می‌خوانیم که حتی شرافت پذیرش جنایت‌ها در استالین وجود داشته است. او کشته‌های جنگ‌ها را شهید می‌خوانده و می‌گفته: من توان ساختن کشور را بدون خون شما ندارم. اینجا سوالی مطرح می‌شود که جای تامل دارد. گاهی دیده می‌شود برخی به‌خاطر تحصیلات کم، متهم می‌شوند، اما آیا تحصیلات یک راه حل است؟ موسولینی یک دانشمند بود، استالین یک دانشمند بود، هیتلر یک دانشمندِ هنردوست بود. اما پاسخ برخی مسائل صرفاً در این مسئله دیده نمی‌شود.

او در پاسخ به چرایی انتخاب این کتاب، عنوان کرد: یکی از بزرگ‌ترین کارهایی که مترجم می‌کند اصلاح تصورات پوچ و غلط درباره کشورها یا شخصیت‌هاست. این کتاب بیشتر از کتابخانه استالین، بر اشارات و یادداشت‌های استالین در کتاب‌ها متمرکز است. از آنجایی که ممکن بوده کتاب‌هایی به این مجموعه اضافه یا از آن کم شده باشند، در این بیست‌هزار کتاب، عنوان‌هایی بررسی شده که نوشته‌ی شخص استالین در آنها وجود دارد و او نکات خودش را در آنها یادداشت کرده است. یک بخشی از کتاب هم به سرنوشت کتاب‌ها، آرشیو آن‌ها و نگهداری آن مجموعه‌ی ارزشمند پس از مرگ او می‌پردازد.

کهندانی در پاسخ به سوال تاثیرگذارترین قسمت کتاب برای شما کجای آن بوده است؟ بیان کرد: اینکه نویسنده کتاب، که روس است و نه کمونیست، اما بسیاری از جنایت‌ها و قتل‌های استالین را به شکل عجیبی توجیه می‌کند. برای مثال، اگر او فلان قتل را مرتکب شده برای خیر جمعی بوده و از این دست توجیهات که احتمالاً بخاطر تاثیرات کمونیستی بوده است. البته که حتی خود کمونیست‌های جهان هم خیلی نظر مثبتی به استالین ندارند. پس شاید بتوان نویسنده را تا حدی استالینیست دانست. پس از انتشار این کتاب، به من برچسب کمونیست بودن زده شد، و حتی برعکس، از طرفداران کمونیسم نقدهایی دریافت کردم. برایم عجیب بود که هنوز پس از حدود ۷۰ سال برخی اندیشه‌ها همچنان طرفدارانی دارند و تصور همچین روحیه‌ی مدافعی را از سمت برخی افراد نداشتم.

مترجم آینه تمیزی برای بازتاب است

او در بیان ارزش و هدف ترجمه، توضیح داد: در بهترین حالت، مترجم آینه‌ی تمیزی برای بازتاب است. ترجمه یک کتاب به معنای پایبندی و یا زیرسوال بردن، بیان خوبی و بدی و یا سوگیری نسبت به موضوع نیست. درواقع برداشت از یک کتاب را اساتید دانشگاه و یا افرادی که محافل اندیشه دارند مشخص می‌کنند. اینکه افراد به دنبال چه استفاده‌ای از این کتاب هستند؟ مترجم و نشر باید خودشان را مسئول بدانند نسبت به محتوایی که منتشر می‌شود. البته که تا حد زیادی اینکه چه استفاده ای از کتاب می‌شود مربوط به برداشت هایی است که اساتید و نخبگان ارائه می‌کنند اما اگر برداشت مثبتی از این کتاب درباره استالین مطرح شود، مسئولیت آن با من نیز است. اما این مسائل نباید مانع از اصلِ ترجمه آثار شود.

این مترجم در پاسخ به سوال مجری که درباره کار آینده‌ی او پرسید، از کار کردن بر روی یک مجموعه‌ای از صد چهره سیاسی که منحصراً بر اساس ارتباط‌شان با وضع سیاسی ایران انتخاب شده‌اند خبر داد.

وی در پایان و در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری کتاب درباره میزان تاثیر مترجم در انتقال و یا تغییر معانی از زبانی به زبان دیگر، پاسخ داد: این موضوع به تسلط مترجم به متن و زبان مبداء و مقصد مربوط می‌شود. عموماً یک واژه یا جمله، نمی‌تواند مفهومی را تغییر بدهد. در متونی که حالت ادبی بیشتری دارند این اتفاق محتمل‌تر است. چراکه ادبیات به‌کار رفته در زبان مبداء پیچیده و مبهم است. اما در متون غیر ادبی و تاریخی و علمی، فکر نمی‌کنم ترجمه بتواند ضدمعنا تولید کند، اما خطا و اشتباه ممکن است‌.

نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت) ۱۴۰۳ (در محل مصلای امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.

اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید.